Archiwum Historii i Filozofii Medycyny

Od Redakcji

Andrzej Grzybowski — 2023-12-08

Back Matter

2024-04-08

Konrad Dzięgielewski (1903-1977)

Andrzej Grzybowski — 2024-04-08

Celem pracy była analiza biografii oraz dorobku naukowego Konrada Dzięgielewskiego, poznańskiego okulisty i kierownika Kliniki Okulistycznej Akademii Medycznej w Poznaniu w latach 1951-1955. Konrad Dzięgielewski urodził się w 1903 r. w Malborku. Otrzymał tytuł doktora wszechnauk lekarskich na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego w 1931 r. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, kierownikiem poznańskiego oddziału towarzystwa w latach 1951-1956. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Zwycięstwa i Wolności. Napisał kilka prac naukowych.

Pułkownik doktor Władysław Gergovich (1893-1951)

Michał Korab — 2024-04-08

Pułkownik doktor Władysław Stanisław Gergovich łączył w swoim życiu dwa zawody – żołnierza i lekarza, i był wzorem poświęcenia Ojczyźnie i służbie pacjentom. W latach młodzieńczych działał w drużynach strzeleckich Józefa Piłsudskiego, a po wybuchu I wojny światowej służył w Legionach Polskich. W dwudziestoleciu międzywojennym pracował jako lekarz wojskowy oraz prowadził działalność dydaktyczną – przygotowywał przyszłych oficerów-lekarzy do pracy w czasie wojny. Kampanię wrześniową odbył na stanowisku szefa sanitarnego Armii „Kraków”. Po kapitulacji armii pod Tomaszowem Lubelskim stworzył na Zamojszczyźnie wielkie centrum szpitalne, w którym pomocy medycznej udzielono setkom rannych polskich żołnierzy. Po wydostaniu się z okupowanego kraju Gergovich działalność tę kontynuował we Francji i w Anglii, m.in. na stanowisku Szefa Służby Zdrowia Sztabu Naczelnego Wodza. Przedstawiając zarys biografii pułkownika, starano się uwypuklić przede wszystkim wojenny fragment jego działalności lekarskiej.

Witold Maciej Kapuściński (1882-1951)

Andrzej Grzybowski — 2024-04-08

Celem pracy była analiza biografii oraz dorobku naukowego Witolda Macieja Kapuścińskiego (1882-1951), polskiego okulisty oraz działacza społecznego. Witold Kapuściński ukończył studia lekarskie oraz uzyskał stopień doktora medycyny w 1908 r. we Fryburgu. W kolejnych latach prowadził prywatną praktykę lekarską, był zaangażowany w działalność społeczną oraz naukową. Był profesorem i dziekanem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego i Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, prezesem Polskiego Towarzystwa Okulistycznego oraz Wydziału Lekarskiego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Witold Juliusz Kapuściński (1910-1988)

Andrzej Grzybowski — 2024-04-08

Celem pracy była analiza biografii, dorobku naukowego oraz literackiego Witolda Juliusza Kapuścińskiego, profesora okulistyki oraz pisarza. Witold Juliusz Kapuściński urodził się w 1910 r. w Poznaniu w rodzinie z kilkupokoleniową tradycją lekarską. Ukończył Wydział Lekarski Uniwersytetu Poznańskiego w 1933 r. W kolejnych latach zaangażowany był w działalność naukową, społeczną oraz twórczą. Był profesorem zwyczajnym okulistyki Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu, wiceprzewodniczącym Polskiego Towarzystwa Okulistycznego oraz konsultatem ds. okulistyki na Kubie.

Chirurgia w czasach wojny – losy majora lekarza Henryka Mazanka, kierownika grupy chirurgicznej Szpitala Ewakuacyjnego nr 21 w Lublinie, podczas kampanii wrześniowej 1939 roku

Michał Korab — 2024-04-08

W artykule przedstawiono losy wojenne mjr. lek. Henryka Mazanka, starszego ordynatora oddziału chirurgicznego Szpitala Okręgowego nr 5 w Krakowie, jednego z pionierów krwiolecznictwa w Polsce. We wrześniu 1939 r. kierował zespołem chirurgicznym szpitala nr 21 w Lublinie. Na kanwie jego doświadczeń ukazano trudności w pracy szpitala i pomocy ofiarom wojny oraz wnioski dotyczące niedostatków organizacji opieki medycznej w kampanii wrześniowej. Major lekarz Henryk Mazanek był chirurgiem wojskowym. W pierwszych dniach wojny otrzymał przydział mobilizacyjny do Szpitala Ewakuacyjnego nr 21 w Lublinie. Szpital został uruchomiony w nocy z 7 na 8 września, od razu przyjmowano w nim pacjentów, którzy byli opatrywani i operowani. Przez cały okres pracy zmagano się z niedoborami materiałowymi i osobowymi. Placówkę ewakuowano do Lwowa rankiem 13 września, od tego momentu nie rozwinęła się ponownie aż do końca wojny. 18 września w Śniatyniu personel szpitala na rozkaz komendanta przejechał przez granicę rumuńską. Relacje mjr. Mazanka ukazują niedostatki w działalności służby zdrowia w początkowym okresie wojny. Braki kadrowe i logistyczne były potęgowane przez złą organizację pracy, a także nieprzemyślaną ewakuację szpitala. Te doświadczenia powinny być nauką dla osób odpowiadających za system ochrony zdrowia, którego dobra organizacja może bardzo pomóc działać lekarzom w sytuacjach kryzysowych.

Emma Mościskier (1898-1942)

Andrzej Kierzek — 2024-04-08

Emma Mościsker (1898-1940), jedna z pionierek polskiej foniatrii, studiowała w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz szkoliła się w wiedeńskich ośrodkach foniatrycznych profesorów Hajeka i Neumanna. Pracowała w Szpitalu Powszechnym Krajowym we Lwowie oraz w Szpitalu Starozakonnych na Czystem w Warszawie. Znane są jej prace m.in. na temat stroboskopii, rerania (rhotacismus), zaburzeń głosu w mutacji, ćwiczeń uderzeniowych. Znaczne zainteresowanie wzbudziła jej publikacja dotycząca znaczenia zabiegów w zakresie otorynolaryngologii dla głosu i mowy.

Franciszek Naróg (1891-1969)

Andrzej Grzybowski — 2024-04-08

Artykuł przedstawia biografię oraz dorobek naukowy polskiego okulisty Franciszka Naroga (1891-1969). Pracował w Klinice Okulistycznej we Lwowie oraz był lekarzem okulistą Państwowej Pomocy Lekarskiej Wojskowej.

Ludwik Rostkowski (1894-1973)

Andrzej Grzybowski — 2024-04-08

Artykuł przedstawia biografię oraz dorobek naukowy polskiego okulisty Ludwika Rostkowskiego (1894-1973). W 1922 r. Rostkowski ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę był współorganizatorem warszawskiej służby zdrowia, wieloletnim naczelnikiem w Wydziale Jaglicy i Okulistyki Społecznej w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej. Rostkowski był prezesem Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, Rzeczoznawcą z zakresu jaglicy w Światowej Organizacji Zdrowia oraz honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. Podczas okupacji zajmował się redagowaniem podziemnego pisma lekarskiego, a także uczestniczył w powstaniu warszawskim. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Franciszek Sroczyński (1862-1900)

Andrzej Grzybowski — 2024-04-08

Artykuł przedstawia biografię oraz dorobek naukowy polskiego okulisty Franciszka Sroczyńskiego (1862-1900). Był on docentem Kliniki Okulistycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i asystentem prof. Lucjana Rydla.

Jan Władysław Stasiński (1869-1939)

Andrzej Grzybowski — 2024-04-08

Celem pracy była analiza biografii oraz dorobku naukowego Jana Władysława Stasińskiego, profesora okulistyki Uniwersytetu Poznańskiego. Jan Stasiński urodził się w 1869 r. w Bogdanowie w powiecie wągrowieckim. Ukończył studia lekarskie w 1894 r. w Würzburgu. W kolejnych latach odbywał liczne zagraniczne staże, a od 1899 r. przyjmował pacjentów w prywatnej klinice okulistycznej w Poznaniu oraz na dziecięcym oddziale okulistycznym w Szpitalu Dziecięcym Św. Józefa. Był członkiem wielu towarzystw naukowych oraz autorem licznych prac naukowych.

In memoriam Dr. Robert Heitz (1932-2021)

René Mély — 2024-04-08

Dr med. Zbigniew Szlenk (1931-2022)

Stanisław Bień — 2024-04-08

Historia Zakładu Radiologii Pediatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (część 1)

Krzysztof Batycki — 2023-12-08

Praca prezentuje historię Zakładu Radiologii Pediatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, mieszczącego się w Samodzielnym Publicznym Dziecięcym Szpitalu Klinicznym przy ul. Marszałkowskiej 24 (róg ul. Litewskiej). Jedynym, obszernym opracowaniem historii Zakładu, jakie powstało do tej pory, jest bogaty w bezcenne informacje tekst profesora Andrzeja Marcińskiego, opublikowany kilkukrotnie w latach 1991-1997. Niniejsza praca w dużej mierze opiera się na nim – rozbudowano omówione już tematy, zwłaszcza o wydarzenia, które miały miejsce po jego napisaniu. Ponieważ działalność Zakładu zawsze była ściśle związana, bardziej lub mniej formalnie, z pracą Zakładu Radiologii Szpitala przy ul. Działdowskiej 1, zarys jego historii również został przedstawiony. Do napisania pracy autor wykorzystał przede wszystkim nieliczne publikacje dotyczące historii Zakładu Radiologii Pediatrycznej oraz materiały pochodzące ze zbiorów Archiwum Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Całość wzbogacił o zebrany przez siebie rozległy zbiór wspomnień pracowników Zakładu i osób w inny sposób z nim związanych. Szczegółowo omówione zostało 60 lat historii Zakładu, od jego założenia w 1951 r. do 2011 r. Zakład powstał na bazie dwóch istniejących już wcześniej pracowni rentgenowskich, dlatego pokrótce omówiona została także ich historia. Całość opracowania podzielono chronologicznie, na trzy główne części, w zależności od tego, kto pełnił funkcję kierownika Zakładu. Szczególnie obszerna część tekstu poświęcona jest ludziom tworzącym Zakład, nie tylko lekarzom – szeroko omówiona została praca techników elektroradiologów oraz zmiany, jakim jej specyfika podlegała na przestrzeni dekad.

The Beginnings of the Development of Ophthalmology in Slovakia Region Bratislava

Alena Furdova — 2023-12-08

POCZĄTKI ROZWOJU OKULISTYKI NA SŁOWACJI W REJONIE BRATYSŁAWY

Pierwszy szpital w Bratysławie powstał na terenie dzisiejszej Słowacji, ale prawdopodobnie także całych Węgier, już w 1307 r. Jednym z bardzo poważnych stanów chorobowych, grożących ślepotą, była zakaźna choroba oczu – jaglica. Według zachowanych źródeł historycznych duże rozprzestrzenienie się jaglicy na terenie Słowacji miało miejsce podczas wojen tureckich. Zasadniczym i niezwykle ważnym momentem dla okulistyki była budowa i otwarcie nowego Szpitala Krajińskiego („Państwowego”) w Bratysławie w latach 1857-1864 (jeszcze w granicach Austro-Węgier). Szpital Wojewódzki („Państwowy”) został zbudowany i wyposażony bardzo nowocześnie jak na ten okres. Fakt, że wśród jej pierwszych założycielskich oddziałów: wewnętrznego, skórno-płciowego, chirurgiczno-położniczego i psychiatrycznego, był także oddział okulistyczny, jest niezwykle ważny, gdyż uczyniło to Bratysławę jednym z pierwszych miast w Europie, które posiadało odrębny oddział szpitalny do leczenia chorób oczu. W latach 1882-1892 dr Kanka był dyrektorem Szpitala Krajińskiego, jako radny królewski w Bratysławie, pełnił również funkcję okulisty okręgowego i został odznaczony Żelazną Koroną III stopnia. Naukowo zajmował się problematyką akomodacji oka, operacją narzędzi i operacją oka, działaniem substancji trujących na oczy, ale także ogólnymi problemami służby zdrowia w Bratysławie i w niektórych powiatach Węgier. Doktor Kanka był jednym z lekarzy, którzy również bardzo aktywnie działali na polu wydawniczym. Szpital Regionalny w Bratysławie, który w momencie powstania był największym nie tylko na Górnych Węgrzech, ale na całych Węgrzech, stał się wraz z działalnością Towarzystwa Lekarskiego i Przyrodniczego w Bratysławie ośrodkiem intensywnego życia medyczno-zawodowego oraz naukowego.

Klinika Otolaryngologii Uniwersytetu Jana Kazimierza

Andrzej Kierzek — 2023-12-08

Otorynolaryngologia jako specjalizacja tworzyła się we Lwowie pod koniec XIX w. oraz w początkach wieku XX w dwóch ośrodkach: w Szpitalu Powszechnym Krajowym oraz w Uniwersytecie Jana Kazimierza. W artykule wspomniano o otorynolaryngologicznych dokonaniach chirurgów Szpitala Powszechnego Krajowego, takich jak: Józef Molendziński, Jan Szeparowicz, Grzegorz Ziembicki, Hilary Schramm i Roman Barącz, oraz o kierowniku Kliniki Chirurgicznej Uniwersytetu Jana Kazimierza – Ludwiku Rydygierze. Działalność Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jana Kazimierza zapoczątkowano w 1894 r. Katedra Otolaryngologiczna zaczęła działać w 1908 r. m.in. dzięki prof. Antoniemu Juraszowi sen., światowej sławy laryngologowi z Heidelbergu, oraz prof. Teofilowi Zalewskiemu. Klinikę Otolaryngologiczną Uniwersytetu Jana Kazimierza utworzono 16 maja 1924 r., początkowo przewidziana była na 20 łóżek. W niniejszym artykule zrelacjonowano działalność lekarzy katedry, kliniki oraz polikliniki do roku 1939, zakres wykonywanych operacji, działalność dydaktyczną. Klinika Otolaryngologii we Lwowie tworzyła podwaliny gmachu polskiej laryngologii, dostarczała wyspecjalizowanych lekarzy potrzebnych także w okresie po II wojnie światowej.

Działalność wojskowego Centrum Szpitalnego „Zamość” po kapitulacji Armii „Kraków” w 1939 r.

Michał Korab — 2023-12-08

Po kapitulacji Armii „Kraków” w okolicach Tomaszowa Lubelskiego jej szefostwo sanitarne, w porozumieniu ze stroną niemiecką, zdecydowało o skoncentrowaniu resztek polskich formacji sanitarnych w Zamościu. Celem było stworzenie dużego, wieloprofilowego centrum medycznego, niosącego pomoc rannym żołnierzom z obszaru Zamość – Tomaszów – Biłgoraj. W złożonej sytuacji politycznej (dwukrotnie zmieniali się okupanci), przezwyciężając ogromne trudności materialne, udało się stworzyć sprawnie działający szpital wojenny z 13 oddziałami o różnych profilach, ambulatorium i apteką. Wielkiego wsparcia udzieliło społeczeństwo Zamojszczyzny – jego pomoc umożliwiła przetrwanie personelowi i pacjentom. W artykule opisano proces formowania, organizację i działalność Centrum. Dużo uwagi poświęcono statystykom ran i powikłań, jakie występowały u leczonych pacjentów.

Factors that Contributed to the Good Condition of Nicolaus Copernicus’s Teeth

Mateusz Mikołajczyk — 2024-04-08

CZYNNIKI, KTÓRE PRZYCZYNIŁY SIĘ DO DOBREGO STANU ZĘBÓW MIKOŁAJA KOPERNIKA

Mikołaj Kopernik był nie tylko światowej sławy astronomem, ale także lekarzem. Urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu, zmarł 24 maja 1543 r. we Fromborku. Jego szczątki odnaleziono w 2005 r. w Katedrze we Fromborku. Celem niniejszej pracy było określenie potencjalnych przyczyn nieznacznej utraty zębów u Mikołaja Kopernika w chwili śmierci, mimo jego zaawansowanego wieku (70 lat). W pracy poddano analizie zdjęcia zębów szczęki (oznaczone według systemu FDI: 22, 13, 23, 14, 24, 15, 25, 26), które zostały wykonane podczas drugiego pogrzebu Kopernika w 2010 r. Informacje pozyskane ze źródeł historycznych pozwoliły potwierdzić, że Mikołaj Kopernik posiadał szeroką wiedzę z różnych dziedzin, w tym także z medycyny, co mogło mieć wpływ na jego świadomość w zakresie higieny jamy ustnej i zdrowego stylu życia. W opracowaniu zwrócono również uwagę na ogólny stan zdrowia astronoma oraz zwyczaje żywieniowe panujące w środowisku społecznym Kopernika. Ustalono, że bardzo dobry stan uzębienia 70-letniego Mikołaja Kopernika można wiązać z jego wykształceniem i pochodzeniem społecznym, szeroką wiedzą z zakresu medycyny i higieny jamy ustnej, prawidłowymi nawykami żywieniowymi i trybem życia oraz dobrym ogólnym stanem zdrowia. Jest prawdopodobne, że wymienione czynniki mogły mieć także wpływ na długowieczność Kopernika. Ustalenia te pozwoliły po raz pierwszy w literaturze na wskazanie czynników decydujących o dobrym stanie zębów Mikołaja Kopernika w momencie jego śmierci. Pogłębianie wiedzy na temat profilaktyki chorób zębów w kontekście przypadku Kopernika może być ważne i mieć znaczenie dla współczesnej populacji.

Rewolucja o odroczonej konkluzji. Rewolucje społeczne w perspektywie reform zdrowia publicznego ze szczególnym uwzględnieniem polskiej rewolucji „Solidarności” 1980-1981

Michał Początek — 2024-04-08

W niniejszym artykule, na podstawie przeglądu prasy partyjnej i związkowej oraz komunikatów podawanych w oficjalnych biuletynach, podjęto próbę oceny istotności zamiarów reformatorskich względem systemu ochrony zdrowia w Polsce w trakcie przemian politycznych na przełomie lat 1980 i 1981. Analiza stanowisk stron podczas eskalacji konfliktu, który dał początek procesom określanym w późniejszej publicystyce mianem pokojowej rewolucji, wskazuje, że nie zarysowano wtedy pomysłu na rzeczywistą przebudowę organizacji i działań służby zdrowia. Protestującym chodziło raczej o doraźne zaspokojenie podstawowych potrzeb wizerunkowych i materialnych tej grupy zawodowej. Trudno orzec, czy dowartościowanie jednej ze stron mogło prowadzić ku prawdziwym reformom, związanym wszakże z koniecznością demokratyzacji systemu politycznego i wprowadzeniem w gospodarce (dotąd socjalistycznej) zasad rynkowych. Konkluzje w postaci rzeczywistej transformacji nastąpiły dopiero po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu w 1989 r.

Starość. Niechęć czy pesymistyczna aprobata stanu… (Problem w publicystyce medycznej XIX i początków XX wieku)

Bożena Urbanek — 2024-04-08

Starość. Niechęć czy fatalistyczna akceptacja? W tak dwojaki sposób starość przedstawiana była w publicystyce medycznej na przełomie XIX i XX w. Zagadnienie podejmowali filozofowie i XIX-wieczni lekarze, wychodząc z przesłanek medycznych, ale nieraz i z własnych obaw i niepokojów. Autorka próbuje je poznać, studiując ówczesne piśmiennictwo na ten temat.

Front Matter

2023-12-08