Caritas na pograniczu kulturowym: Wzorce rzymskokatolickie a dobroczynność Kościoła greckokatolickiego w Galicji

Adam Białoń

doi:10.12797/KPK.04.2012.04.05

Автор(и)

Adam Białoń Uniwersytet Jagielloński, Kraków

DOI:

https://doi.org/10.12797/KPK.04.2012.04.05

Ключові слова:

добродійність, Греко-католицькa Церквa, Римсько-католицькa Церквa, Галичинa

Анотація

«Карітас» на культурному пограниччі. Римо-католицькі моделі та їх вплив на форми благодійності Греко-католицької Церкви в Галичині

Розвиток форм організованої доброчинності в Римсько-католицькій як і в Грекокатолицькій церквах з самого початку виявляв виразні диспропорції у своєму масштабі і динаміці. Масова полонізація руських еліт причинялася до того, що спочатку Православна, а пізніше Греко-католицька Церква безповоротно втрачали впливових опікунів і меценатів однаково церковних структур як і окремих сфер діяльності Церкви, в тому, й добродійної діяльності. Скромні умови матеріального буття всієї установи Греко-католицької Церкви, порівняно з Римсько-католицькою, а також слабка активність її духівництва в суспільній сфері, засуджували її доброчинність на вегетацію. Структурноорганізаційне оживлення Греко-католицької Церкви на території Галичині в другій половині XIX віку і опора розвитку його структур на зразках, запозичених з Римсько-католицької Церкви, спричинило динамічний розвиток різних форм організованої добродійної діяльності. У міжвоєнний період почали з’являтися нові діючі монаші згромадження на зразок на римсько-католицьких а також сучасні добродійні організації у всіх грекoкатолицьких єпархіях.

Завантажити

Дані для завантаження поки недоступні.

Біографія автора

Adam Białoń, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Absolwent historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego zainteresowania koncentrują się wokół stosunków polsko-ukraińskich w XIX i XX w. oraz historii Kościoła greckokatolickiego. Doktorant na Wydziale Historycznym UJ.

Посилання

Ataman Julian, Wacław Hieronim Sierakowski i jego rządy w diecezji przemyskiej, Warszawa 1936.

Bardach Juliusz, Bractwa cerkiewne na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej w XVI-XVII wieku, „Kwartalnik Historyczny” R. 74, 1967, z. 1, s. 77-82.

Bieńkowski Ludomir, Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, [w:] Kościół w Polsce, t. 2: Wieki XVI-XVIII, red. Jerzy Kłoczowski, Kraków 1970, s. 779-1049, Studia nad historią Kościoła katolickiego w Polsce.

Bobryk Witold, Duchowieństwo unickie diecezji chełmińskiej w XVIII wieku, Lublin 2005, Studia i Materiały do Dziejów Chrześcijaństwa Wschodniego w Rzeczypospolitej, t. 2.

Budurowycz Bohdan, The Greek Catholic Church in Galicia, 1914-1944, „Harvard Ukrainian Studies” 2002-2003, vol. 26, nr 1-4: Ukrainian Church History, s. 291-375.

Budzyński Zdzisław, Dzieje opieki społecznej w Ziemi Przemyskiej i Sanockiej (XV-XVIII w.), Przemyśl–Kraków 1987.

Bułgakow Sergiusz, Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego, tłum. Henryk Paprocki, Białystok-Warszawa 1992.

Chwalba Andrzej, Krajobrazy etniczne Galicji Wschodniej, [w:] Poprzez stulecia. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Antoniemu Podrazie w 80. rocznicę Jego urodzin, red. Danuta Czerska, Kraków 2000, s. 173-182.

Chyczewska-Hennel Teresa, Świadomość narodowa szlachty ukraińskiej i kozaczyzny od schyłku XVI do połowy XVII w., Warszawa 1985.

Dylągowa Hanna, Dzieje Unii Brzeskiej (1596-1918), Warszawa–Olsztyn 1996.

Gromnicki Stanisław, Rokosz Antoni, Kilka uwag w sprawie ruskiej albo „Co miara, to wiara”, Lwów 1901.

Hajjar Joseph, Katolickie Kościoły wschodnie, [w:] Roger Aubert, P.E. Crunican et al., Historia Kościoła, cz. 5: 1848 do czasów współczesnych, tłum. Tadeusz Szafrański, Warszawa 1985, s. 359-377.

Hargenröther Józef, Historia powszechna Kościoła katolickiego, t. 10, Warszawa 1905, Biblioteka Dzieł Chrześcijańskich.

Isajewycz Jarosław, Bractwa cerkiewne w diecezjach przemyskich obrządku wschodniego w XVI-XVIII wieku, [w:] Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, Przemyśl 1996, s. 63-73, Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3.

Jabłońska-Deptuła Ewa, Zakony diecezji przemyskiej od pierwszego rozwoju do 1938 roku, „Nasza Przeszłość” 1976, t. 46, s. 207-268.

Kołbuk Witold, Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej 1772-1914, Lublin 1992.

Kot Stanisław, Świadomość narodowa w Polsce w XV-XVII w., „Kwartalnik Historyczny” R. 52, 1938, z. 1, s. 15-33.

Kozik Jan, Ukraiński ruch narodowy w Galicji w latach 1830-1848, Kraków 1973.

Krochmal Anna, Przemiany wewnętrzne w Kościele greckokatolickim w Galicji w drugiej połowie XIX wieku, [w:] Miejsce i rola Kościoła greckokatolickiego w Kościele powszechnym, red. Stanisław Stępień, Przemyśl 2000, s. 69-78, Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5.

Kuźmiak Krystyna, Bractwa kościelne, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1989, kol. 1013-1016.

Kuźmiak Krystyna, Szegda Mirosław, Cerkiewne bractwa, [w:] Encyklopedia katolicka, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, t. 3, Lublin 1989, kol. 13-18.

Litak Stanisław, Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. Maria Dąbrowska, Jerzy Kruppé, Warszawa 1998, s. 13-31, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. 66.

Lorens Beata, Bractwa cerkiewne w eparchii przemyskiej w XVII i XVIII wieku, Rzeszów 2005.

Łoziński Bogumił, Leksykon zakonów w Polsce. Informator o życiu konsekrowanym, Warszawa 1998.

Nabywaniec Stanisław, Diecezja przemyska greckokatolicka w latach 1772-1795, „Premislia Christiana” 1992-1993, t. 5, s. 9-294.

Nabywaniec Stanisław, Duchowieństwo greckokatolickiej diecezji przemyskiej w świetle schematyzmu z 1879 roku, [w:] Między Odrą a Uralem. Księga dedykowana Profesorowi Władysławowi Andrzejowi Serczykowi, red. Wacław Wierzbieniec, Rzeszów 2010, s. 151-164.

Osadczy Włodzimierz, Relacje między obrządkami Kościoła katolickiego w Galicji Wschodniej. Współdziałanie w życiu zakonnym, [w:] Katolickie unie kościelne w Europie Środkowej i Wschodniej – idea a rzeczywistość, red. Stanisław Stępień, Przemyśl 1998, s. 207-220, Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, t. 4.

Pelesz Julian, Geschichte der Union der ruthenischen Kirche mit Rom von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart, Bd. 2: Von der Wiederherstellung der Union mit Rom bis auf die Gegenwart (1596-1879), Wien 1880.

Pirożyński Marjan, Zakony żeńskie w Polsce, Lublin 1935, s. 212-223, Towarzystwo Wiedzy Chrześcijańskiej, t. 24, Polska pod Względem Religijnym, z. 3.

Półćwiartek Józef, Pozycja gospodarcza parochii grecko-katolickiej na Łemkowszczyźnie w czasach nowożytnych, [w:] Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 2, red. Jerzy Czajkowski, Sanok 1994, s. 195-206.

Półćwiartek Józef, Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI-XVIII wieku, Rzeszów 1974.

Prach Bogdan, „Myłoserdia Dweri”. Sanktuarium Maryjne w Jarosławiu, Warszawa 1996.

Sawicki Jakub, Synody diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego i ich statuty, Wrocław 1955, Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne, t. 8.

Sorokowski Andrew, The Lay and Clerical Intelligentsia in Greek-Catholic Galiciae 1900-1939.

Competition, Conflict, Cooperation, „Harvard Ukrainian Studies” 2002-2003, vol. 26, № 1-4: Ukrainian Church History, s. 261-290.

Stępień Stanisław, Kościół greckokatolicki w II Rzeczypospolitej, „Znaki Czasu” 1990, nr 18 z IV-VI, s. 126-156.

Stępień Stanisław, Obrządki wschodnie Kościoła katolickiego, [w:] Kościół Katolicki w Polsce 1918-1990. Rocznik statystyczny, red. Lucjan Adamczuk, Witold Zdaniewicz, Warszawa 1991, s. 57-81.

Sysyn Frank, Stosunki ukraińsko-polskie w XVII wieku. Rola świadomości narodowej i konfliktu narodowościowego w powstaniu Chmielnickiego, „Odrodzenie i reformacja w Polsce” 1982, t. 27, s. 67-91.

Szeptycki Andrzej, Ze wspomnień o Bracie Albercie, Kraków 1934.

Śliwa Tadeusz, Kościół greckokatolicki w Galicji (1815-1918), [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 2: 1764-1945, cz. 1: 1764-1918, red. Bolesław Kumor, Zdzisław Obertyński, Poznań 1979, s. 628-651.

Śliwa Tadeusz, Przemyska diecezja greckokatolicka w XVIII w. (do 1772 r.), [w:] Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, red. Stanisław Stępień, Przemyśl 1996, s. 79-90, Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, t. 3.

Turij Oleg, Duchowny greckokatolicki w monarchii austriackiej w połowie XIX wieku. Urzędnik państwowy czy duszpasterz?, tłum. Hubert Łonkiewicz, [w:] Samoidentyfikacja mniejszości narodowych i religijnych w Europie Środkowo-Wschodniej. Historia i historiografia, red. Jan Lewandowski, Wojciech Goleman, Lublin 1999, s. 11-16, Materiały Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, t. 14.

Walewander Edward, Dominikański wzorzec świętości w życiu i dziele Kolumbiny Białeckiej 1838-1887, Katowice 1993.

Wasilewski Leon, Ukraina i sprawa ukraińska, Kraków 1911.

Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Działalność religijna i społeczna, [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 2: 1764-1945, cz. 2: 1918-1945, red. Bolesław Kumor, Zdzisław Obertyński, Poznań–Warszawa 1979, s. 50-69.

Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Kościół unicki w Polsce. Cerkiew greckokatolicka, [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 2: 1764-1945, cz. 2: 1918-1945, red. Bolesław Kumor, Zdzisław Obertyński, Poznań–Warszawa 1979, s. 76-84.

Zięba Andrzej A., Gente Rutheni, natione Poloni. Z problematyki kształtowania się ukraińskiej świadomości narodowej w Galicji, „Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej PAU” 1995, t. 2, s. 61-77.

Zięba Andrzej A., Sister Maria Krysta Szembek and Her Memoirs, „Harvard Ukrainian Studies” 1991, vol. 15, № 1-2, s. 88-171.

Vavrik M., Sestri Služebnicі Preneporočnoї Dіvi Marії, [w:] Enciklopedіâ ukraїnoznavstva” t. 7, red. Volodimir Kubіjovič, Lʹvіv 1998, s. 2783 [Ваврик М., Сестри Служебниці Пренепорочної Діви Марії, [w:] Енциклопедія україноз-навства” т. 7, ред. Володимир Кубійович, Львів 1998, s. 2783].

Gavriško Taras, Zgromadžennâ Sestr sv. Josifa – Obručnika Prečistoї Dіvi Marії, Zgr. SS. SV. Josifa – OPDM, Sestri Josifіtki [Гавришко Тарас, Згромадження Сестр св. Йосифа – Обручника Пречистої Діви Марії, Згр. СС. СВ. Йосифа – ОПДМ, Сестри Йосифітки], [on line] http://monks.ugcc.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=30&Itemid=40, 15 XI 2012.

Gavriško Taras, Zgromadžennâ Sestr svŝmč. Josafata ZSSJ, Josafatki [Гавришко Тарас, Згромадження Сестр свщмч. Йосафата ЗССЙ, Йосафатки], [on-line:] http://monks.ugcc.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=28&Itemid=40, odczyt: 15 XI 2012.

Gruševsʹkij Mihajlo, Іstorіâ Ukraїni-Rusi, t. 6: Žitє ekonomіčne, kulʹturne, nacіonalʹne HІV-XVII vіkіv, Kiїv 1995 [Грушевський Михайло, Історія України-Руси, т. 6: Житє економічне, культурне, націо-нальне ХІV-XVII віків, Київ 1995].

Gruševsʹkij Mihajlo, Kulʹturnŝ-naučnij ruh na Ukraїnі v HІV-XVII st., Kiїv 1912 [Грушевський Михайло, Kультурнщ-научний рух на Україні в ХІV-XVII ст., Київ 1912].

Donіk Oleksandr M., Blagodіjnіstʹ v Ukraїnі (HІH počatok HH st.), „Ukraїnsʹkij Іstoričnij Žurnal” 2005, № 4, s. 160-174 [Донік Олександр M., Благодійність в Україні (ХІХ початок ХХ ст.), „Український Іс-торичний Журнал” 2005, No 4, s. 160-174].

Dorošenko Dmitro, Naris іstorії Ukraїni, t. 1: Do polovini HVII stolіttâ, Kiїv 1991 [Дорошенко Дмитро, Нарис історії України,т. 1: До половини ХVII століття, Київ 1991].

Zaârnûk Andrij, Petro Korohovsʹkij proti Mihajla Malinovsʹkogo (žinka ta її rolʹ u sіmejnomu žittі greko-katolicʹkogo duhovenstva Galičini 70-h rokіv HІH stolіttâ na tlі odnogo konflіktu), „Kovčeg. Naukovij zbіrnik іz cerkovnoї іstorії” 2000, č. 2, s. 372-387 [Заярнюк Андрiй, Петро Короховський проти Михайла Малиновського (жинка та її роль у сімейному житті греко-католицького духовенства Галичини 70-х років ХІХ століття на тлі одного конфлікту), „Ковчег. Науковий збірник із церковної історії” 2000, ч. 2, s. 372-387].

Korotkaâ vђdomostʹ istoričeskaâ o єpіskopahʺ ruskihʺ vʺ Peremyšli otʺ vvedenіâ unіi vʺ Eparhіi Peremyskoj r. 1691 do konca osmnadcâtogo stolђtіâ (konec zʺ roku 1854), Onufrіj Šumlânsʹkіj, „Peremišlânin” 1857 [Короткая вђдомость историческая о єпіскопахъ рускихъ въ Перемышли отъ введенія уніи въ Епархіи Перемыской р. 1691 до конца осмнадцятого столђтія (конец зъ року 1854), Онуфрій Шумлянській, „Перемишлянин” 1857].

Mokh O., Našі Služebnicі P. N. D. Marії v 1938 rocі, „Nova Zorâ” 1938, 10 ХІ [Мокх О., Наші Служебниці П. Н. Д. Марії в 1938 році, „Нова Зоря” 1938, 10 ХІ].

Ostaševsʹkij O., Cerkovnі bractva, „Meta” 1938, №12, 25 ІІІ [Осташевський O., Церковні брацтва, „Мета” 1938, No12, 25 ІІІ].

Prah Bogdan, „Slava vo višnіh Bogu”. Pіd pokrovom âroslavsʹkoї Bogomaterі „Miloserdâ Dverі”, Varšava 1996 [Прах Богдан, „Слaва во вишніх Богу”. Під покровом ярославської Богоматері „Милосер-дя Двері”, Варшава 1996].

Sapelâk Vacilʹ, Slovo pro avtora, [w:] Kirilo Selecʹkij, Otecʹ Іoann Bosko jogo žittâ і dіâlʹnіstʹ, red. L. Vermenko, Lʹvіv 1992 [Сапеляк Вacиль, Слово про aвтора, [w:] Кирило Селецький, Отець Іоанн Боско його життя і діяльність, ред. Л. Верменко, Львів 1992].

Stupak Fedor Â., Blagodіjnі tovaristva Kієva (od pol. HІH – poč. HH st.), Kiїv 1998 [Ступак Федор Я., Благодійні товариства Кієва (од пол. ХІХ – поч. ХХ ст.), Київ 1998].

Šematizm greko-katolicʹkogo duhovenstva zlučenih eparhіj peremisʹkoї, sambіrsʹkoї і sânocʹkoї za rіk božij 1932, Peremišlʹ 1932 [Шематизм греко-католицького духовенства злучених епархій перемиської, самбірської і сяноцької за рік божий 1932, Перемишль 1932].

Šeptickij Klimentіj, Mitropolit Andrej і obnovlennâ shіdnoї černečoї tradicії, „Bogoslovіâ” 1926, № 4, s. 150-163 [Шептицкий Климентій, Митрополит Андрей і обновлення східної чернечої традиції, „Богословія” 1926, No 4, s. 150-163].

Cіoroh Salomіâ, Poglâd na іstorіû ta vihovnu dіâlʹnіstʹ ss. Vasilʹânok, Lʹvіv 1934 [Ціорох Саломія, Погляд на історію та виховну діяльність сс. Васильянок, Львів 1934].

Âkovenko Natalâ, Gente Ruthenus, natione Polonus – zmіst і evolûcіâ ponâttâ u bačennі Vâčeslava Lipinsʹkogo, [w:] V‘âčeslav Lipinsʹkij. Studії, t. 1: V‘âčeslav Lipinsʹkij. Іstoriko-polіtologіčna spadŝina і sučasna Ukraїna, red. Â. Pelensʹkij, Kiїv–Fіladelʹfіâ 1994, s. 97-102 [Яковенко Наталя, Gente Ruthenus, natione Polonus – зміст і еволюція поняття у баченні Вячеслава Липинського, [w:] В‘ячеслав Липинський. Студії, т. 1: В‘ячеслав Липин-ський. Історико-політологічна спадщина і сучасна Україна, ред. Я. Пеленський, Київ–Філадельфія 1994, s. 97-102].