Kategoria jednokrotności w polskich czasownikach

Autor

  • Krystyna Kleszczowa Uniwersytet Śląski, Katowice

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.15.2020.30.07

Słowa kluczowe:

iteratywność, jednokrotność, aspekt, wartość inchoatywna, wartość finitywna, gniazda słowotwórcze, blokady w systemie słowotwórczym

Abstrakt

The Category of Semelfactivity in Polish Verbs

Iterativity occurs in opposition to semelfactivity; when no contrast is present, these terms lose their meaning. Iterativity may be difficult to perceive in verbs such as robić ‘to do’, smucić się ‘to be sad’, malować ‘to paint’, which can be used both in an iterative and a semelfactive capacity. It is therefore worthwhile to consider the problem of the opposition between iterativity and semelfactivity; it is worthwhile to investigate the morphological form of verbs which refer to actions that only happen once; it is worthwhile to examine the role of the aspect in those verbs, and to analyse their semantic marking (apart from semelfactivity). The issue is important for the Polish language, and yet it is commonly said that iterativity is in Polish in a state of decline. It is, however, only one certain type of the iterative : semelfactive pairs that is in decline; the emergence of the aspect changed the morphological nature of these pairs.

The final part of the article (Section 6) poses the problem of word formation properties of verbs that refer to one-time acts. In those verbs in which the prefix only has an inchoative or final value in reference to the base (pomyśleć ‘to think’, zrobić ‘to do’), a blocking of the formation of iterativa can be observed. It might be even said that if such a verb is formed, it is an indication that the prefix introduced not only the value of perfectiveness, but perhaps another meaning as well. The peculiarity of semelfactivity has further consequences for the derivational system. It turns out that verbs which refer to actions that happen only once are incapable of creating substantive derivatives apart from names of actions, e.g. kopnięcie ‘a kick’, przewrócenie się ‘falling over’, zmartwienie się ‘becoming worried’. The problem is illustrated on the basis of examples furnished by dictionaries of word formation nests edited and developed by Mirosław Skarżyński.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bogusławski A., 2003, Aspekt i negacja, Warszawa.

Burkacka I., 2003, Aspekt stylistyczny opisu gniazdowego, [w:] M. Skarżyński (red.), Słowotwórstwo gniazdowe. Historia, metoda, zastosowania, Kraków, s. 114–136.

Burkacka I., 2012, Kombinatoryka sufiksalna w polskiej derywacji odrzeczownikowej, Warszawa.

Czelakowska A., 2019, Nazwy czynności i nazwy rezultatów czynności w derywacji semantycznej, „LingVaria” nr 2 (28), s. 73–92.

Dunaj B., 1971, Iteratiwa typu bierać, pisywać w języku polskim, Kraków.

Jadacka H., 1998, Opis gniazdowy jako podstawa badania łączliwości formantów, „Prace Filologiczne” XLIII, s. 205–211.

Janowska A., Pastuchowa M., 1995, Niebezpieczna kompetencja, „Poradnik Językowy” nr 8, s. 11–19.

Janowska A., Pastuchowa M., 2005, Słowotwórstwo czasowników staropolskich: stan i tendencje rozwojowe, Kraków.

Kallas K., 2003, Struktura gniazd słowotwórczych konstytuowanych przez rzeczowniki nazywające państwa (kraje), [w:] M. Skarżyński (red.), Słowotwórstwo gniazdowe. Historia, metoda, zastosowania, Kraków, s. 64–85.

Karpìlovsʹka Ê.A., 2002, Korenevij gnìzdovij slovnik ukraïnsʹkoï movi. Gnìzda slìv z veršinami – omografìčnimi korenâmi, Kiïv.

Kleszczowa K., 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice.

Kleszczowa K., 2000, Vliânie sintaksisa na formu i kategorii derivatov, [w:] I. Ohnheiser (red.), Wortbildung interaktiv im Sprachsystem – interdisziplinär als Forschungsgegenstand. Slovoobrazovanie v ego otnošeniâh k drugim sferam âzyka. Materialien der 3. Konferenz der Kommission für slawische Wortbildung beim Internationalen Slawistenkomitee, Innsbruck, 27.09.–2.10.1999, Innsbruck, s. 175–184.

Kleszczowa K., 2007, Słowotwórstwo gniazdowe na usługach lingwistyki diachronicznej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” LII, s. 59–72.

Kubaszczyk J., 2007, Substantywizowany czasownik w przekładzie z języka niemieckiego na język polski, Poznań.

Kucała M., 1966, Rozwój iteratiwów dokonanych w języku polskim, Wrocław.

Laskowski R., 1998, Aspekt czasowników przemieszczania (ukierunkowanego ruchu liniowego), „Z polskich studiów slawistycznych. Językoznawstwo”, Seria 9, s. 175–181.

Lisczyk-Kubina K., 2015, Fazowość i jej wykładniki w polszczyźnie, Katowice.

Němec I., 1957, Polskie czasowniki na -nąć, „Poradnik Językowy” nr 6, s. 255–263.

SGS: Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego, t. I: Gniazda odprzymiotnikowe, T. Vogelgesang, Kraków 2001, t. II: Gniazda odrzeczownikowe, H. Jadacka (red.) oraz M. Bondkowska, I. Burkacka, E. Grabska-Moyle, T. Karpowicz, Kraków 2001, t. III: Gniazda odczasownikowe, M. Skarżyński (red.) oraz M. Berend, M. Bondkowska, I. Burkacka, H. Jadacka, M. Olejniczak, T. Vogelgesang, cz. 1–2, Kraków 2004, t. IV: Gniazda motywowane przez liczebniki, przysłówki, zaimki, przyimki, modulanty, onomatopeje, wykrzykniki, M. Skarżyński, Kraków 2004.

Skarżyński M., 2001, W kręgu gramatyk polskich XIX i XX wieku, Kraków.

Skarżyński M., 2004, Metoda analizy gniazdowej w badaniach słowotwórczych – przelotny epizod czy szansa badawcza?, „Poradnik Językowy” nr 2, s. 81–90.

Skulina T., 1959, O aspekcie czasowników w słowniku Jana Mączyńskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Filologia” 3 (23), s. 109–152.

Sokolová M., Ološtiak M., Ivanová M., 2005, Slovník koreňových morfém slovenčiny, Prešov.

SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Wrocław – Warszawa – Kraków 1953–2002.

Stawnicka J., 2007, Aspekt – iteratywność – określniki kwantyfikacyjne (na materiale form czasu przeszłego w języku polskim), Katowice.

Stawnicka J., 2018, O magiczności momentu, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXIV, s. 143–157.

Stramljič Breznik I., 2004, Besednodružinski slovar slovenskega jezika: poskusni zvezek za iztočnice na B., Maribor.

Tichonov A.N., 1985, Slovoobrazovatel’nyj slovar’ russkogo âzyka, t. 1–2, Moskva.

Vogelgesang T., 2003, Gniazda słowotwórcze przymiotników nazywających kolory i wymiary, [w:] M. Skarżyński, Słowotwórstwo gniazdowe. Historia, metoda, zastosowania, Kraków, s. 86–113.

Wierzbicka A., 1969, Zagadka „nazw wykonawców”, [w:] eadem, Dociekania semantyczne, Wrocław, s. 159–176.

Wróbel H., 1984, Słowotwórstwo czasowników, [w:] R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa, s. 467–512.

Pobrania

Opublikowane

2020-08-23

Jak cytować

Kleszczowa, K. . (2020) „Kategoria jednokrotności w polskich czasownikach”, LingVaria, 15(2(30), s. 79–87. doi: 10.12797/LV.15.2020.30.07.

Numer

Dział

Polszczyzna współczesna