Rzeczownikowe formacje z pół- w ujęciu historycznym (na materiale słownikowym)

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.17.2022.33.09

Słowa kluczowe:

słowotwórstwo rzeczownikowe, złożenia słowotwórcze, kategorie słowotwórcze, pół-

Abstrakt

NOMINAL FORMATIONS WITH PÓŁ- IN THE HISTORICAL PERSPECTIVE (BASED ON LEXICAL MATERIAL)

This article is dedicated to derivatives with the pół- unit that appears in general Polish. Such derivatives have already been the subject of researchers of Polish. In this text the author focused on two aspects: the morphological status of those derivatives and their historical development from the eldest times (the Old Polish period) until now. Contrary to appearances, not all derivatives with pół- are compounds. The analysis of their lexical and word-formation meanings leads one to the conclusion that many of them are simple derivatives in which the meaning of the pół- unit is far from the basic meaning, which is why it should be treated as a unit with the function of a prefix formant. Those formant meanings of pół- are of modification (more often) or mutation (more rarely) nature. The historical development of those derivatives is presented on the basis of lexical material. The derivatives have been functioning since the Old Polish times, but they have been changing both in terms of quality and quantity. SStp includes only 37 formations with pół-, but more and more of them appeared in later centuries. The highest increase in their number is noted in SW (almost a half of a thousand derivatives), after which their number has decreased (in SWJP there are 121 of them). Until now this has been a living and productive word-formation type. Three most important kinds of those formations have been distinguished in the historical perspective: 1) compounds with pół- meaning ‘a half’, which are relatively numerous and stable throughout the whole developmental period; 2) small categories (e.g. ‘one of two’, ‘the middle’, ‘a kind’), which are created by a small number of derivatives, but constitute their stem in that they are static in terms of quantity; 3) large and, at the same time, static categories, which are changing over time, i.e. they either significantly grow in number (‘not really’) or significantly decrease the number (‘a half with reference to measurements’ and exocentric compounds).

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bąk S., 1947, W sprawie wyrazu policzek, „Język Polski” XXVII, s. 172–174.

Bąk S., 1948, O wyrazie policzek i niektórych innych złożeniach typu półchłopek, „Slavia Occidentalis” 19, s. 8–22.

Danielewiczowa M., 2021, Afiksy, leksemy czy jednostki operacyjne? Rekonesans, „Prace Filologiczne” LXXVI, s. 67–86, https://doi.org/10.32798/pf.846.

Grochola-Szczepanek H., 2002, Rzeczowniki złożone w gwarach polskich, Kraków.

GWJP: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. II: Morfologia, wyd. 2 zm., Warszawa 1998.

Handke K., 1976, Budowa morfologiczna i funkcje compositów polskich (z uwzględnieniem innych języków zachodniosłowiańskich), „Prace Językoznawcze PAN”, t. 81, Wrocław.

Horecký J., 1962, O slovách s pol- a polo-, „Slovenská Reč” 27, nr 1, s. 30–36.

ISJP: M. Bańko (red.), Inny słownik języka polskiego PWN, t. I–II, Warszawa 2000.

Janowska A., 1989, Struktura semantyczna rzeczownikowych konstrukcji z „pół-” w staropolszczyźnie, [w:] I. Bajerowa (red.), Studia historycznojęzykowe, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prace Językoznawcze”, nr 17, Katowice, s. 83–90.

Klemensiewiczówna I., 1951, Wyrazy złożone nowszej polszczyzny kulturalnej. Próba systematyki, „Biblioteka Studium Słowiańskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Seria D”, nr 1, Kraków.

Kleszczowa K., 1985, Złożenia (?) imienne z pół-, [w:] H. Wróbel (red.), Z problemów współczesnej polszczyzny, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prace Językoznawcze”, nr 10, Katowice, s. 74–85.

Kleszczowa K. (red.), 1996, Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 1574, Katowice.

Kleszczowa K., 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja.

Rzeczowniki, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 1748, Katowice.

Kreja B., 1997, Rzeczownik półgodzina i historia złożeń z pół- (z sugestią ortograficzną), „Język Polski” LXXVII, s. 32–40.

Kurzowa Z., 1976, Złożenia imienne we współczesnym języku polskim, Warszawa.

Nagórko A., 2007, Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem), wyd. 7 uzup., Warszawa.

Satkiewicz H., 1969, Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka ogólnopolskiego, Warszawa.

SEBań: A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. I–II, Warszawa 2000.

SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.

SGS: Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka polskiego, t. I: T. Vogelgesang, Gniazda odprzymiotnikowe, red. H. Jadacka, Kraków 2001, t. II: H. Jadacka, M. Bondkowska, I. Burkacka, E. Grabska-Moyle, T. Karpowicz, Gniazda odrzeczownikowe, red. H. Jadacka, Kraków 2001, t. III: M. Skarżyński, M. Berend, M. Bondkowska, I. Burkacka, H. Jadacka, M. Olejniczak, T. Vogelgesang, Gniazda odczasownikowe, cz. 1–2, Kraków 2004, t. IV: M. Skarżyński, Gniazda motywowane przez liczebniki, przysłówki, zaimki, przyimki, modulanty, onomatopeje, wykrzykniki, Kraków 2004.

Siatkowski J., 1962, Dialekt czeski okolic Kudowy, cz. 1: Fonetyka, słowotwórstwo, „Monografie Slawistyczne”, t. 4, Wrocław.

Skorupska-Raczyńska E., 2019, Półgębkiem w pół słowa… Leksyka typowych i nietypowych miar, wag i wartości, Gorzów Wielkopolski.

Szymczak M., 1961, Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim, „Prace Wydziału I Językoznawstwa, Nauki o Literaturze i Filozofii ŁTN”, t. 42, Łódź.

USJP: S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. I–IV, Warszawa 2004 (CD-ROM).

Zwoliński P., 1947, Etymologia policzka, „Język Polski” XXVII, s. 74–78.

Zwoliński P., 1948, „Sprawa” policzka, „Język Polski” XXVIII, s. 118–121.

Opublikowane

2022-05-18

Jak cytować

Kurdyła, T. (2022) „Rzeczownikowe formacje z pół- w ujęciu historycznym (na materiale słownikowym)”, LingVaria, 17(1(33), s. 117–143. doi: 10.12797/LV.17.2022.33.09.

Numer

Dział

Polszczyzna historyczna