On the origin of Pol. dial. kautek ‘dwarf’, G dial. (EPr.) Kautke ‘ditto’

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.16.2021.32.22

Słowa kluczowe:

pol. dial. kautek, niem. dial. (wschprus.) Kautke, etymologia, mitologem

Abstrakt

On the Origin of Mythonyms (Pol. dial. kautek, (G dial) (wschprus.) Kautke)

Referring to etymological analysis, the author of this article presents a new hypothesis concerning the origin of the Polish mythological name kautek and the East Prussian word Kautke. The analysis refers to the description of derivatives and semantic development of those mythonyms. While summing up the research results, one may conclude that mythological names such as Pol. dial. kautek, G dial. (EPr.) Kautke belong to lexemes of the West Slavic origin. More precisely, those mythonyms are derived from Pol. dial. *kałtunek ‘a mythological being who makes human hair tangled’ ↔ ‘a dwarf’ ← WSl. *kołtun ‘a mythological being’ (> USrb. kołtun ‘wił – a demon living in a tree’ ↔ (M)Pol. (dial.) kołtun ‘hair allegedly tangled because of a disease called trichoma’ < PSl. *kъḷtunъ ‘curled hair’) + dem. suff. Pol. -ek.
East Prussian mythologeme Kautke belongs to Polonisms used in the past in the Duchy of Prussia.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

AGM: H. Horodyska-Gadkowska, A. Strzyżewska-Zaremba, A. Kowalska, Atlas gwar mazowieckich, vol. 1–10, Wrocław – Gdańsk – Kraków 1971–1992.

Beuche W., 2012, Die Persönlichkeiten von Eilenburg in ihrer über 1000jährigen Geschichte, Norderstedt.

Biolik M., 2009, [rec.] Mikkels Klussis, Słownik odbudowanego języka pruskiego. Bazowy słownik prusko-polsko-pruski dla dalszego odrodzenia leksyki (dialekt sambijski), Kowno 2007, Litewski światowy ośrodek nauki, kultury i oświaty, s. 478, “Język Polski” LXXXXIX, pp. 57–60.

Brückner A., 1902, Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, vol. 1: Kazania i pieśni, Warszawa.

Brückner A., 1980, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa.

Brüggemann T., Brunken O., 1991, Handbuch zur Kinder- und Jugendliteratur. Von 1570 bis 1750, Stuttgart, https://doi.org/10.1007/978-3-476-03237-9. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-03237-9

Casemir K., Fischer Ch., 2013, Deutsch. Die Geschichte unserer Sprache, Darmstadt.

Cioranescu A., 1966, Diccionario etimologico rumano, Tenerife.

Clédat L., 1914, Dictionnaire Étymologique de la Langue Française, Paris.

Černý A., 1890, Mythiske bytosće łužiskich Serbow, “Časopis Maćicy Serbskeje” 43, pp. 3–50. Dejna K., 1973, Dialekty polskie, Wrocław – Gdańsk.

DM: E. Hentschel, P.M. Vogel (eds), Deutsche Morphologie, Berlin – New York 2009, https://doi.org/10.1515/9783110212617. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110212617

DW: L. Diefenbach, E. Wülcker, Hoch- und nieder-deutsches Wörterbuch der mittleren und neueren Zeit, Basel 1885.

DWG I–XVI: Deutsches Wörterbuch von Jacob und Wilhelm Grimm, vol. 1–16, Leipzig 1854– 1961 (Quellenverzeichnis – 1971).

Dźwigoł R., 2004, Polskie ludowe słownictwo mitologiczne, Kraków.

Elsen H., 2011, Grundzüge der Morphologie des Deutschen, Berlin – Boston, https://doi.org/10.1515/9783110237900. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110237900

Endzelīns J., 1951, Latviešu valodas gramatika, Rīga.

Endzelynas J., 1957, Baltų kalbų garsai ir formos, Vilnius.

ESBM I–XIV: V.U. Martynaǔ, G.A. Cyhun (eds), Etymalagičny sloǔnìk belaruskaj movy, vol. 1–14, Minsk 1978–2017.

ESSJ I–XLI: O.N. Trubačev, A.F. Žuravlev, Etimologičeskij slovarʹ slavânskih âzykov, vol. 1–41, Moskva 1974–2018.

ESUM I–VI: O.S. Melʹničuk, Etimologičnij slovnik ukraïnskoï movi, vol. 1–6, Kiiv 1982–2012.

FHNDWe: O. Reichmann (ed.), Frühneuhochdeutsches Wörterbuch 1–11, Berlin – New York 1986–2016, [on-line:] https://fwb-online.de/.

Fr I–II: H. Frischbier, Preussisches Wörterbuch. Ost- und Westpreussische Provinzialismen in alphabetischer Folge, vol. 1–2, Berlin 1882–1883.

Gerullis G., 1922, Die altpreußischen Ortsnamen, Berlin – Leipzig.

Gimbutas M., 2001, The Living Goddesses, Berkeley – London.

Goos G., 2019, Goddess Holle, Norderstedt.

Götze A., 1920, Frühneuhochdeutsches Glossar. Zweite, stark vermehrte Auflage, Bonn.

Grannas G., 1943, Plattdeutſche Volksmärchen aus Oſtpreußen, Königsberg (Pr.). Greń Z., Krasowska H., 2008, Słownik górali polskich na Bukowinie, Warszawa. Grimm J., 1844, Deutsche Mythologie, 2nd edition, Göttingen.

Grzegorczykowa R., 1979, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, Warszawa.

GWJPM: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (eds), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa 1999.

Hartknoch Ch.J., 1679, Selectæ dissertationes historicæ de variis rebus Prussicis, Francofurti – Lipsiae – Jenae.

Hinze F., 1965, Wörterbuch und Lautlehre der deutschen Lehnwörter im Pomoranischen (Kaschubischen), Berlin.

Ivanova-Bučatskaâ Û.V., 2006, Plattes Land: Simvoly Severnoj Germanii (slavânogermanskij etnokulʹturnyj sintez v meždurečʹe Elʹby i Odera), Sankt‑Peterburg.

JBR I–V: J. Balys, Raštai, vol. 1–5, Vilnius 1998–2004.

Kiseliūnaitė D., Kukure K., 2011, Pruski cawx, litewski kaukas, kuroński kauks – rozwój mitonimu od pierwszych wzmianek do czasów teraźniejszych, “Pruthenia” 6, pp. 185–201.

KKLJ: F. Lorentz, A. Fischer, T. Lehr-Spławiński, Kaszubi. Kultura ludowa i język, Toruń 1934.

Kluge F., 2011, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 25th edition, Berlin – Boston, https://doi.org/10.1515/9783110223651. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110223651

Kolberg I–LXXXIV: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, vol. 1–84, Warszawa – Kraków – Wrocław – Poznań 1857–2002.

König W., 2004, Atlas Deutsche Sprache. Mit 155 Abbildungsseiten in Farbe, Berlin.

Kregždys R., 2012, Baltų mitologemų etimologijos žodynas I: Kristburgo sutartis, Vilnius.

Kregždys R., 2016a, Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim, Vilnius.

Kregždys R., 2016b, Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim, Vilnius.

Kregždys R., 2020, Baltų mitologemų etimologijos žodynas II: Sūduvių knygelė, Vilnius.

Kucała M., 1957, Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich, Wrocław.

Laučûte Û., 1982, Slovarʹ baltizmov v slavânskih âzykah, Leningrad.

Lingke J.T., 1769, D. Martin Luthers merkwüdige Reiſegeſchichte, zu Ergäʒungſeiner Lebensumſtäde…, Leipʒig.

LKŽe: Lietuvių kalbos žodynas (t. I–XX, 1941–2002), electronic version, Vilnius 2013.

Lorentz F., 1925, Geschichte der pomoranischen (kaschubischen) Sprache, Berlin – Leipzig, https://doi.org/10.1515/9783111727950. DOI: https://doi.org/10.1515/9783111727950

MAGP: Mały atlas gwar polskich, Pracownia Dialektologiczna (Pracownia Atlasu i Słownika Gwar Polskich from vol. 4) Zakładu Językoznawstwa PAN, Cracow, vol. I–II, ed. in chief K. Nitsch, vol. III–XIII, ed. in chief M. Karaś, Wrocław – Kraków 1957–1970.

Manlius Ch., 1719, Scriptores rerum Lusaticarum…, Lipſiæ – Budiſſæ.

ME I–IV: J. Endzelīns (ed.), K. Mǖlenbacha Latviešu valodas vārdnīca, vol. 1–4, Rīga 1923–1932.

MLex I–III: M. Lexer, Mittelhochdeutsches Handwörterbuch, vol. 1–3, Leipzig 1872–1878.

Moraczewski J., 1842, Starożytności polskie ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane, vol. 1, Poznań.

Müller W., 1825, Alphabetisch-statistisches Verʒeichniss der bewohnten Ortschaften des Königreichs Hannover. Mit der Angabe der Art und Gröſse und der Entfernung derselben von der Land-Drostey, von dem Amte oder Gerichte, von der Steuer-Receptur, von der Pfarre und von der Post-Station. Als Zugabe zu der neuen Ausgabe der Karte des Königreichs Hannover in 20 Bogen, Hannover.

Nepokupnyj A.P., 1976, Balto-severnoslavânskie âzykovye svâzi, Kiev.

NTSGW I–VI: A.A. Mützell (ed.), Neues topographisch-statistisch-geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats, vol. 1–6, Halle 1821–1825.

Nyenhuis A., 2013, Polnische -k- Suffixe in den deutschen Dialekten, “Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia Linguistica” 32, pp. 147–163.

PEŽ I–IV: V. Mažiulis, Prūsų kalbos etimologijos žodynas, vol. 1–4, Vilnius 1988–1997.

Pianigiani I–II: O. Pianigiani, Vocabolario etimologico della lingua Italiana, vol. 1–2, Roma – Milano 1907.

Pohl E., 1943, Die Volkssagen Ostpreußens, Königsberg (Pr.).

Polenz P., 2009, Geschichte der deutschen Sprache, 10th edition, completely revised, Berlin – New York, https://doi.org/10.1515/9783110215526. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110215526

Pott A.F., 1859, Die Personennamen, insbesondere die Familiennamen und ihre Entstehungsarten: auch unter Berücksihtigung der Ortsnamen, Leipzig.

PrWb I–VI: E. Riemann, U. Tolksdorf, R. Goltz (eds), Preußisches Wörterbuch. Deutsche Mundarten Ost- und Westpreußens, vol. 1–6, Neumünster 1981–2005.

Reichling J., 2012, Arends Volkstümliche Namen der Drogen, Heilkräuter, Arzneimittel und Chemikalien, 19th edition, revised and expanded, Berlin – Heidelberg.

Schaarschmidt G., 1997, A Historical Phonology of the Upper and Lower Sorbian Languages, Heidelberg.

Schall H., 1966, Baltische Gewässernamen im Flußsystem „Obere Havel“ (Südost-Mecklenburg), “Baltistica” 2 (1), pp. 7–42, https://doi.org/10.15388/baltistica.2.1.2. DOI: https://doi.org/10.15388/baltistica.2.1.2

Schönfeld H., 1991, Die niederdeutsche Sprache in den Ländern Sachsen-Anhalt und Brandenburg, “Niederdeutsches Jahrbuch” 114, pp. 175–201.

Schröer I–II: K.J. Schröer, Beitrag zu einem Wörterbuche der deutschen Mundarten des ungrischen Berglandes, vol. 1–2, Wien 1858.

Schümann M., 2010, Diminutiv, Diminutivum, [in:] E. Hentschel (ed.), Deutsche Grammatik, Berlin – New York, pp. 70–71.

SD I–V: N.I. Tolstoj (ed.), Slavânskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovarʹ, vol. 1–5, Moskva 1995–2012.

SEBań: A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, vol. 1–2, Warszawa 2000.

SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.

SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1970 [1927].

SEK I–VI: W. Boryś, H. Popowska-Taborska, Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, vol. 1–6, Warszawa 1994–2010.

SEMań: W. Mańczak, Polski słownik etymologiczny, Kraków 2017

SESł: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, vol. I–V, Kraków 1952–1982.

SGK I–VII: B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, vol. 1–7, Wrocław 1967–1976.

SGOWM I–VII: Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, vol. I–III, ed. Z. Stamirowska, vol. IV–V, eds H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa, vol. VI, eds D. Kołodziejczykowa, K. Sobolewska, vol. VII, ed. K. Sobolewska, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1987 (vol. I), Wrocław – Warszawa – Kraków 1991 (vol. II), Warszawa – Kraków 1993–2018 (vol. III–VII).

SGP: Słownik gwar polskich, ed. M. Karaś (Źródła, vol. 1), J. Reichan (vol. 2–9, nr 2), S. Urbańczyk (vol. 2–5), J. Okoniowa (vol. 6–9, nr 2), B. Grabka (vol. 7–9, nr 2), R. Kucharzyk (vol. 9, nr 2–vol. 10, nr 2), vol. 1–3: Wrocław – Warszawa – Kraków 1977–1991, vol. 4–10: Kraków 1992–2019.

Simek R., 1984, Lexikon der germanischen Mythologie, Stuttgart.

SKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, vol. I–VI (vol. IV–VI prepared to print by J. Łoś), Kraków 1900–1911.

SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, vol. I–VI, 2nd edition, revised, Lwów 1854–1860.

Smoczyński W., 1989, Über einige bedenkliche baltisch-slawische Ansätze, “Indogermanische Forschungen” 94, pp. 306–327, https://doi.org/10.1515/if-1989-0120. DOI: https://doi.org/10.1515/if-1989-0120

SPXVI I–XXXVIII: Słownik polszczyzny XVI wieku, vol. 1–38, Wrocław – Kraków – Warszawa 1966–2020.

SRNG I–LI: Slovarʹ russkih narodnyh govorov, vol. 1–51, Leningrad (Sankt Peterburg) 1965–2019.

SStp: S. Urbańczyk (ed.), Słownik staropolski, vol. I–XI, Wrocław – Warszawa – Kraków 1953–2002.

Ström Ä.V., 1975, Germanische Religion, [in:] idem, H. Biezais, Germanische und baltische Religion, “Die Religionen der Menschheit”, vol. 19, 1, Stuttgart – Mainz, pp. 11–306.

SUM XVI–XVII st. I–XVII: Slovnik ukraïnsʹkoï movi XVI – peršoï polovini XVII st., vol. 1–17, Lʹviv 1994–2017.

SW: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (eds), Słownik języka polskiego, vol. I–VIII, Warszawa 1900–1927.

SWil: A. Zdanowicz et al., Słownik języka polskiego, vol. I–II, Wilno 1861.

SWOKarł: J. Karłowicz, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, vol. 1–3, Kraków 1894–1905.

Sychta B., 1957, Kaszubskie nazwy diabła (wyjątki ze Słownika kaszubskiego), “Język Polski” XXXVI, pp. 28–44.

Šamâkìna T.I., 2008, Mifalogiâ i belaruskaâ lìtaratura, Mìnsk.

Toeppen M.P., 1894, Wierzenia mazurskie z dodatkiem, zawierającym klechdy i baśnie Mazurów, 2nd edition, expanded, Warszawa.

Ulmann C.Ch., 1872, Lettiſches Wörterbuch. Erſter Theil. Lettiſch=deutſches Wörterbuch, Riga.

Vries I–II: J. de Vries, Altgermanische Religionsgeschichte, vol. 1–2, Berlin – Leipzig 1935–1937.

Wackernagel W., 1878, Altdeutsches Handwörterbuch, Basel.

Young Ch., Gloning T., 2004, A History of the German Language Through Texts, London – New York, https://doi.org/10.4324/9780203488072. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203488072

Ziesemer W., 1924, Die ostpreußischen Mundarten, Königsberg.

Opublikowane

2021-11-18

Jak cytować

Kregždys, R. (2021) „On the origin of Pol. dial. kautek ‘dwarf’, G dial. (EPr.) Kautke ‘ditto’”, LingVaria, 16(2(32), s. 283–298. doi: 10.12797/LV.16.2021.32.22.

Numer

Dział

Etymologia