Wyodrębnianie, dekodowanie i klasyfikacja historycznych jednostek języka

Autor

  • Piotr Sobotka Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń
  • Magdalena Żabowska Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.24.07

Słowa kluczowe:

historyczna jednostka języka, lingwistyka statyczna, lingwistyka dynamiczna, klasyfikacja składniowo-semantyczna części mowy, zaimki, wyrażenia metatekstowe

Abstrakt

Delimitation, Decoding and Classification of Historical Language Units
The main goal of the article is to present different kinds of problems connected with the identification of the language units in Old and early Middle Polish texts, and with the various manifestations of their functional interpretation. The authors propose the term ‘historical unit of language’ that is understood in both dynamic and static aspects of diachrony. The major sources of these units are inherited expressions, borrowings and internal creations. The historical language unit is bilateral in nature and its semantic features consist of three dimensions: etymological, actual, and associative components. The article examines metatextual units and processes of metatextualization, as well as uses the example of Rozmyślanie przemyskie, Żywot Pana Jezu Krysta and other texts to show such problems as cohesion of the text and its comprehensiveness, especially in syntactic and utterance levels. In the second part of the article the authors present functional division of the Old Polish lexicon based on combinational and semantic characteristics of units in question, i.e. on those properties that are responsible for the tasks to be accomplished by a given class of expressions in making up a higher order unit, i.e. a syntagm. The authors centre on uninflected language units, proposing eight sentence classes and three discursive classes. Among them: uninflected participles, metapredicative operators, adverbs, infinitives, prepositions, uninflected pronominal substitutes of space and temporal expressions and whole sentences, conjunctions, particles and restrictors, contextualizators, connectors.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Baudouin de Courtenay J., 2016, Autobiogram, [w:] Materiały do dziejów polskiego językoznawstwa, t. 2: Jan Baudouin de Courtenay. Teksty mniej znane, wybór i oprac. M. Skarżyński, „Biblioteka LingVariów”, t. 21, Kraków, s. 23–57.

Blasius J.T., 1578, Prawdziwe wyobrażenie Troyga dzieći barzo strasznych, ktorym podobne nie wiem aby kiedy były widziane na świećie..., Wrocław.

Bobrowski I., 2005, Lex Durani, „Polonica” XXIV–XXV, s. 382–383.

Bogusławski A., 1976, O zasadach rejestracji jednostek języka, „Poradnik Językowy” nr 8, s. 356–364.

Bogusławski A., 1988, Preliminaria gramatyki operacyjnej, „Polonica” XIII, s. 163–223.

Bogusławski A., 2008, Semantyka, pragmatyka. Leksykografa głos demarkacyjny, Warszawa.

Daneš F., 1985, Věta a text. Studie ze syntaxe spisovné češtiny, Praha.

Danielewiczowa M., 2012, W głąb specjalizacji znaczeń. Przysłówkowe metapredykaty atestacyjne, Warszawa.

Grochowski M., 1984, Projekt klasyfikacji syntaktycznej polskich leksemów nieodmiennych, „Polonica” X, s. 73–97.

Grochowski M., Kisiel A., Żabowska M., 2014, Słownik gniazdowy partykuł polskich, Kraków.

Janowska A., 2015, Kształtowanie się klasy polskich przyimków wtórnych, Katowice.

Kępińska A., 2015, Polskie operatory pytajne w ujęciu diachronicznym, Warszawa – Katowice.

Kleszczowa K., 2014, Zaimkowy rodowód wybranych partykuł, [w:] A. Moroz, P. Sobotka, M. Żabowska (red.), Maiuscula linguistica. Studia in honorem professori Matthiae Grochowski sextuagesimo quinto dedicata, Warszawa, s. 131–140.

Kopečný F., Šaur V., Polák V., 1980, Etymologický slovník slovanských jazyků. Slova gramatická a zájmena, t. 2: Spojky, častice, zájmena a zájmenná adverbia, Praha.

Krążyńska Z., 2001, Staropolskie konstrukcje z przyimkami. Cz. II (po, przez, prze, mi(e)mo, nad, wz, pod, przed, za, o, miedzy + acc.), Poznań.

Krążyńska Z., 2010, Staropolskie konstrukcje z przyimkami. Cz. IV (nad, pod, przed, za, miedzy, z + instr., o, przy, na, w + loc.), Poznań.

Kroczak J. (red.), 2007, Staropolskie przepowiednie i mirabilia, „Bibliotheca Curiosa”, t. 2, Wrocław.

Kuryłowicz J., 1936, Dérivation lexicale et dérivation syntaxique (Contribution à la théorie des parties du discours), „Bulletin de la Société de Linguistique de Paris” 37 (110), s. 79–92.

Kuryłowicz J., 1945–1949, La nature des procés dits „analogiques”, „Acta Linguistica” 5, nr 1, s. 15–37.

Kuryłowicz J., 1948, Zagadnienie klasyfikacji przypadków, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” 49, nr 9, s. 475–478.

Kuryłowicz J., 1964, The Inflectional Categories of Indo-European, Heidelberg.

Laskowski R., 1984, Funkcjonalna klasyfikacja leksemów: części mowy i kategorie imienne, [w:] R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa, s. 26–37, 149–169.

Mańczak W., 1978, Les lois du développement analogique, „Linguistics” 205/16, s. 53–60, [on-line:] https://doi.org/10.1515/ling.1978.16.205.53.

Mel’čuk I.A., 1982, Lexical Functions in Lexicographic Description, „Proceedings of the Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society” nr 8, s. 427–444, [on-line:] http://dx.doi.org/10.3765/bls.v8i0.2038.

Mel’čuk I.A., 2001, Communicative Organization in Natural Language: The Semantic-communicative Structure of Sentences, Amsterdam – Philadelphia.

Mel’čuk I.A., 2012, Semantics. From Meaning to Text. 1, Amsterdam – Philadelphia.

Mel’čuk I.A., 2013, Semantics. From Meaning to Text. 2, Amsterdam – Philadelphia.

Mel’čuk I.A., 2015, Semantics. From Meaning to Text. 3, Amsterdam – Philadelphia.

Mika T., 2012, „Kazania świętokrzyskie” – od rękopisu do zrozumienia tekstu, Poznań.

Mika T., 2015, Tekst staropolski jako odmienny obiekt badań? W poszukiwaniu narzędzi opisu, „LingVaria” nr 2 (20), s. 235–250, [on-line:] http://dx.doi.org/10.12797/LV.20.2015. 20.18.

Milewski T., 1965, Językoznawstwo, Warszawa.

NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, [on-line:] nkjp.pl.

Opec B., 1522/2014, Żywot Pana Jezu Krysta (1522), wyd. W. Wydra, R. Wójcik, Poznań.

Pasoń A., 1976, Syntaktyczne sposoby wyrażania przyczyny w historii języka polskiego, Wrocław.

Pawelec R. (red.), 2015, Słownik zapomnianych wyrażeń funkcyjnych, Warszawa.

Petrov I.N., Twardzik W., 2014, Gdyby przysięgły człowiek widział kogo raniąc barzo, czyli o staropolskich imiesłowach nieodmiennych czasu teraźniejszego w funkcji biernej, „Język Polski” XCIV, s. 63–68.

RP: Rozmyślanie przemyskie. Transliteracja, transkrypcja, podstawa łacińska, niemiecki przekład, wyd. F. Keller i W. Twardzik, t. I–III, Weiher – Freiburg im Breisgau.

Saloni Z., 1974, Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, „Język Polski” LIV, s. 3–13.

Sobotka P., 2014a, Od zaimka do wyrażenia funkcyjnego. Dzieje prasłowiańskiego zaimka *vьs-akъ i jego kontynuantów, [w:] A. Moroz, P. Sobotka, M. Żabowska (red.), Maiuscula linguistica. Studia in honorem professori Matthiae Grochowski sextuagesimo quinto dedicata, Warszawa, s. 141–161.

Sobotka P., 2014b, Partykuły greckie – pochodzenie i wybrane problemy opisu, [w:] K. Kleszczowa, A. Szczepanek (red.), Wyrażenia funkcyjne w perspektywie diachronicznej, synchronicznej i porównawczej, Katowice, s. 133–167.

Sobotka P., 2015a, ‘Each of...’ or ‘Almost Each of...’. The Origin and the Initial Function of the Suffix *-ak- in Depronominal, Deadjectival, and Denumeral Formations, [w:] I. Janyšková, H. Karlíková (red.), Etymological Research into Old Church Slavonic, „Studia Etymologica Brunensia”, t. 18, Praha, s. 347–360.

Sobotka P., 2015b, Współdziałanie podsystemów języka w perspektywie badań etymologicznych.

Znaczenie i rozwój słowiańskich zaimków *vьχakъ i *edьnakъ, „Linguistica Copernicana” 12, s. 157–211, [on-line:] http://dx.doi.org/10.12775/LinCop.2015.007.

Sobotka P., 2017a, Jednostka opisu języka dawnego, [w:] M. Pastuchowa, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku – stan i perspektywy, Katowice.

Sobotka P., 2017b, Komentarz językowy a interpretacja i rozumienie tekstu dawnego, [w:] T. Mika, K. Borowiec, D. Masłej (red.), Jak wydawać teksty dawne, Poznań.

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Meyenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–2012.

SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, Kraków 1953–2002.

Szober S., 1923, Gramatyka języka polskiego, wyd. 2 zm. i uzup., Lwów – Warszawa.

Twardzik W., 1997, O uważniejszym aniżeli dotychmiast tekstu staropolskiego czytaniu i jakie z niego pożytki płyną rozprawa śliczna i podziwienia godna, Kraków.

Wajszczuk J., 1997, System znaczeń w obszarze spójników polskich. Wprowadzenie do opisu, Warszawa.

Wajszczuk J., 2005, O metatekście, Warszawa.

Wajszczuk J., 2010, Functional Class (so Called „Part of Speech”) Assignment as a Kind of Meaning-Bound Word Syntactic Information, „Cognitive Studies / Études cognitives” 10, s. 15–33, [on-line:] https://doi.org/10.11649/cs.2010.001.

Wanicowa Z., 2009, Ignota, dubia, reperta. Czytać i rozumieć staropolszczyznę, Kraków.

Wróbel H., 1996, Nowa propozycja klasyfikacji syntaktycznej polskich leksemów, [w:] idem (red.), Studia z leksykologii i gramatyki języków slowiańskich. VI Polsko-Szwedzka Konferencja Slawistyczna, Mogilany 1–3 października 1995, Kraków, s. 53–60.

Zalizniak A.A., 2008, A Catalogue of Semantic Shifts: Towards a Typology of Semantic Derivation, [w:] M. Vanhove (red.), From Polysemy to Semantic Change. Towards a Typology of Lexical Semantic Associations, Amsterdam – Philadelphia, s. 217–232.

Zaron Z., 2009, Problemy składni funkcjonalnej, Warszawa.

Żabowska M., 2015, O godzeniu przeciwieństw – funkcja wyrażeń jednocześnie i zarazem w języku naturalnym oraz w testowaniu hipotez semantycznych, „Linguistica Copernicana” 12, s. 71–105, [on-line:] http://dx.doi.org/10.12775/LinCop.2015.003.

Мельчук И.А., 1974, Опыт теории лингвистических моделей «Смысл-Текст». Семантика, синтаксис, Москва.

Pobrania

Opublikowane

2017-11-15

Jak cytować

Sobotka, P. i Żabowska, M. (2017) „Wyodrębnianie, dekodowanie i klasyfikacja historycznych jednostek języka”, LingVaria, 12(24), s. 113–133. doi: 10.12797/LV.12.2017.24.07.

Numer

Dział

Polszczyzna historyczna