Sakralne i ludyczne symbole szczygła w języku i kulturze

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.17.2022.33.12

Słowa kluczowe:

szczygieł, ludyczna symbolika szczygła, sakralna symbolika szczygła, konotacja i etymologia, asocjacje, narracja symbolu, pamięć społeczna

Abstrakt

SACRED AND LUDIC SYMBOLS OF A GOLDFINCH IN LANGUAGE AND CULTURE

The article is dedicated to symbolic representations of szczygieł (a goldfinch) in Polish language and culture, taking into account the European cultural background. The author presents the process of symbolization of the sacred and ludic profile of a goldfinch as a representative of avifauna based on linguistic data (etymology, phrasematics), text data (literature and folklore), as well as on iconography. References to Western European painting made it possible for the author to present the multiple layers of a goldfinch symbolism and related differences in the way of imaging, developing connotations and conceptualization of symbolic contents. The sacred imagery was dominated by Biblical associations, while in ludic images there was a tendency to present birds as autotelic beings without strictly religious connotations.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bartmiński J., 2013, Rola etymologii w rekonstrukcji językowego obrazu świata, „LingVaria” nr 2 (16), s. 233–245, https://doi.org/10.12797/LV.08.2013.16.15. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.08.2013.16.15

BartPANLub: J. Bartmiński (red.), Lubelskie, cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne, „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały”, t. 4, Lublin 2011.

Borejszo M., 2011, Świat ptaków w staropolskich kolędach i pastorałkach (na materiale Kantyczek karmelitańskich z XVII i XVIII wieku), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 18, nr 1, s. 89–106, https://doi.org/10.14746/pspsj.2011.18.1.6. DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2011.18.1.6

Bralczyk J., 2019, Zwierzyniec, Warszawa.

Brzozowska M., 2009, Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne, Lublin.

Chemperek D., 2020, Od „śmierdzącego dudka” po banialuki. Obraz ptaków w literaturze renesansu i baroku – rekonesans, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” t. 20, s. 76–96, https://doi.org/10.24917/20811853.20.5. DOI: https://doi.org/10.24917/20811853.20.5

Cirlot J.E., 2000, Słownik symboli, przeł. I. Kania, Kraków.

Cudowny Obraz: Cudowny Obraz Matki Bożej Dębskiej, [on-line:] http://parafiadebe.pl/cudowny-obraz-matki-bozej-debskiej (dostęp: 21 XII 2021).

Eliade M., 2000, Traktat o historii religii, przeł. J. Wierusz-Kowalski, Warszawa.

Filar D., 2013, Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie, Lublin.

Forstner D., 1990, Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa.

Fraenger W., 1990, Hieronim Bosch, przeł. B. Ostrowska, Warszawa 1990.

Friedmann H., 1946, The Symbolic Goldfinch. Its History and Significance in European Devotional Art, „Bollingen Series”, t. 7, Washington.

Grochowski S., 1997, Wirydarz abo Kwiatki rymów duchownych o Dziecięciu Panu Jezusie, wyd. J. Dąbkowska, „Biblioteka Pisarzy Staropolskich”, t. 8, Warszawa.

Gura A.V., 1997, Simvolika životnych v slavjanskoj narodnoj tradicii, Moskva.

Jakubowicz M., 1999, Badania etymologiczne w rekonstrukcji językowego obrazu świata, [w:] A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski (red.), Przeszłość w językowym obrazie świata, „Czerwona Seria Instytutu Filologii Polskiej UMCS”, t. 13, Lublin, s. 117–128.

Jakubowicz M., 2012, Badania etnolingwistyczne a etymologia, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 24, s. 173–181.

K12Poz: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 12: W. Ks. Poznańskie, cz. 4, Kraków 1963.

K40Maz: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 40: Mazury Pruskie, z rękopisów oprac. W. Ogrodziński, D. Pawlak, Kraków 1966.

K48Tar: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 48: Tarnowskie-Rzeszowskie, z rękopisów oprac. J. Burszta, B. Linette, Warszawa 1967.

Kobielus S., 2002, Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa.

Kopaliński W., 1990, Słownik symboli, Warszawa.

Kruszona M., 2008, Kulturalny atlas ptaków, Poznań.

Krzeszowski T., 1999, Aksjologiczne aspekty semantyki językoznawczej, Toruń.

Krzyżaniak B. (oprac.), 1980, Kantyczki karmelitańskie. Rękopis z XVIII wieku, „Z Prac Instytutu Sztuki PAN”, Kraków.

Lubelczyk J., 2009, Wirydarz krześcijański pięknie przyprawiony… Apoteka Ducha świętego, wprowadz. i oprac. K. Meller, „Lubelska Biblioteka Staropolska”, t. 7, Lublin.

Lurker M., 1994, Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, przeł. R. Wojnakowski, Kraków.

Marecki J., Rotter L. (red.), 2009, Symbolika zwierząt, „Symbol, Znak, Przesłanie”, Kraków.

Masłowska E., 2014, Narracyjność symbolu. Ludowe narracje budowane na bazie lunarnej symboliki przejścia, [w:] D. Filar, D. Piekarczyk (red.), Narracyjność języka i kultury, „Czerwona Seria Instytutu Filologii Polskiej UMCS”, t. 32, Lublin, s. 239–249.

Mianecki A., 2010, Stworzenie świata w folklorze polskim XIX i początku XX wieku, „Paralele”, Toruń.

Morsztyn H., 2007, Historyja ucieszna o królewnie Banialuce, wyd. R. Grześkowiak, „Biblioteka Pisarzy Staropolskich”, t. 34, Warszawa.

Perzyński M., 2004, Dlaczego szczygieł plecie nić? Tematy pasyjne w kolekcji Ryszarda Duchnickiego, Niedziela.pl, [on-line:] https://www.niedziela.pl/artykul/26550/nd/Dlaczego-szczygiel-plecie-nic (dostęp: 29 I 2022).

PŚ: Pismo Święte Starego i Nowgo Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckiech. Stary Testament – według IV wydania Biblii Tysiąclecia, Nowy Testament – według V wydania Biblii Tysiąclecia, Warszawa – Poznań 2001.

Ratajczyk J. (oprac.), 2019, Koło ptastwa powietrznego, „Bibliotheca Curiosa”, t. 33, Lublin.

Rotter L., 2008, Boże Narodzenie w ikonografii, [w:] Introibo ad altare Dei. Księdzu profesorowi Stefanowi Koperkowi CR z okazji 70-lecia urodzin i 45-lecia kapłaństwa, [zespół red. S. Koperek i in.], „Studia PAT w Krakowie. Wydział Teologiczny”, t. 16, Kraków, s. 445–463.

SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.

SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2008.

SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I–VI, wyd. 2, Lwów 1854–1860.

SW: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.), Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa 1900–1927.

Szyjewski A., 2016, Etnologia religii, wyd. 2 popr., Kraków.

Tomicki R., 1976, Słowiański mit kosmogoniczny „Etnografia Polska” XX, z. 1, 47–99.

Toporov V.N., 1977, Wokół rekonstrukcji mitu o jaju kosmicznym (na podstawie baśni rosyjskich), [w:] Semiotyka kultury, wybór i oprac. E. Janus, M.R. Mayenowa, „Biblioteka Myśli Współczesnej. Seria z Kostką”, Warszawa, s. 132–146.

Węgierski T.K., 1837, Do Stanisława Trembeckiego, Szambelana J.K. Mci, [w:] Poezye Tomasza Kajetana Węgierskiego, Lipsk, [on-line:] https://pl.wikisource.org/wiki/Poezye_Tomasza_Kajetana_W%C4%99gierskiego/Do_Stanis%C5%82awa_Trembeckiego,_Szambelana_J._K._Mci (dostęp: 6 I 2022).

Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, praca zbiorowa, red. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Batko-Tokarz, J. Bobrowski, A. Czelakowska, M. Grochowski, R. Przybylska, J. Waniakowa, K. Węgrzynek, Kraków 2018.

WSJP PAN: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, [on-line:] wsjp.pl.

Zajączkowska B., 2020, Korona cierniowa z Notre-Dame wystawiona w piątki Wielkiego Postu, Vatican News, [on-line:] https://www.vaticannews.va/pl/kosciol/news/2020-02/korona-cierniowa-notre-dame-adoracja.html (dostęp: 20 XII 2020).

Zowczak M., 2000, Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, „Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna”, Wrocław.

Opublikowane

2022-05-18

Jak cytować

Masłowska, E. (2022) „Sakralne i ludyczne symbole szczygła w języku i kulturze”, LingVaria, 17(1(33), s. 197–213. doi: 10.12797/LV.17.2022.33.12.

Numer

Dział

Etnolingwistyka