„Ratuję od zupełnego unicestwienia ślady naszej przeszłości, które zacierają się, nikną z dniem każdym”

Rękopisy Wandalina Szukiewicza jako nowe źródło do badań kontaktów językowych na pograniczu bałtycko-słowiańskim

Autor

  • Katarzyna Konczewska Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.17.2022.33.15

Słowa kluczowe:

lingwistyka kontaktowa, geografia lingwistyczna, dialektologia, region cyrkumbałtycki

Abstrakt

“I AM SAVING THE REMAINS OF OUR PAST, WHICH FADE AND DISAPPEAR WITH EACH PASSING DAY, FROM COMPLETE DESTRUCTION”: VANDALIN SHUKEVICH’S MANUSCRIPTS AS A NOVEL SOURCE FOR THE STUDY OF LANGUAGE CONTACTS AT THE BALTO-SLAVIC BORDERLAND

The paper is a pilot publication of a project on language contacts in a poorly studied area of the Baltic-Slavic border. The author presents the specifics of the egodocuments of Vandalin Shukevich (1852–1919), an autodidact scientist from the Nacha of the Lida district. The egodocuments were identified in the national historical archive of the Republic of Lithuania in 2021. The author presents their research potential in the study of linguistic contacts in the peripheral dialectal area of the Balto-Slavic border. She proves that the analysis of the dialectal material extracted from the manuscripts will introduce new knowledge about historical multilingualism, the Balto-Slavic language contacts, the development of local dialects, the state of the north-eastern Polish language at the turn of the 19th and 20th centuries, and about the history of the Polish science. The results of the analysis will also be relevant for the present, introducing novel data on geolects and the dynamics of the development of cross-border language contacts in the poorly studied area of the Balto-Slavic borderland.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Astrèjka V., 2010, Slavâna-balckae leksìčnae ǔzaemadzeânne ǔ gavorkah paǔnočnazahodnâj dyâlektnaj zony belaruskaj movy, „Belaruskaâ lìngvìstyka” nr 65, s. 1–19.

Avanesaǔ Ì., Krapìva K., Mackevìč Û., 1963, Dyâlektalagìčny atlas belaruskaj movy, Mìnsk.

Barszczewska N., Jankowiak M., 2012, Dialektologia białoruska, Warszawa.

Bednarczuk L., 2013, Languages in Contact and Conflict on the Territory of the Grand Duchy of Lithuania (GDL), „Acta Baltico-Slavica” 37, s. 19–39, https://doi.org/10.11649/abs.2013.002. DOI: https://doi.org/10.11649/abs.2013.002

Blombergowa M.M., 1992, W sprawie towarzystw naukowych działających w Wilnie w XIX i początku XX wieku, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 37, nr 1, s. 69–87.

Blombergowa M.M., 2010, Wandalin Szukiewicz. Syn Ziemi Lidzkiej – badacz i społecznik (1852–1919), Warszawa – Lida.

Brensztejn M., 1914, Wandalin Szukiewicz, „Kurier Litewski” nr 1 (14), s. 2.

Brown J.R., 2019, Historical Heritage Language Ego-Documents: from Home, from Away, and from Below, „Journal of Historical Sociolinguistics” 5, nr 2, https://doi.org/10.1515/jhsl-2019-0023. DOI: https://doi.org/10.1515/jhsl-2019-0023

Cehak-Hołubowiczowa H., 1936/1937, Muzeum Starożytności Wileńskiej Komisji Archeologicznej a Muzeum Archeologiczne Uniwersytetu Stefana Batorego, „Światowit” 17, s. 9–14.

Chlebda W., 2019, O wyzwaniach i zadaniach pamięcioznawstwa lingwistycznego, „LingVaria” nr 2 (28), s. 147–164, https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.28.10. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.28.10

Chorążyczewski W., Pacevičius A., Roszak S. (red.), 2015, Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze, Toruń.

Èrker A., 2015, Strukturnye čerty smešannyh belorusskih govorov na balto-slavânskom pograničʹe, „Slavolinguistica”, t. 22, Leipzig, https://doi.org/10.3726/b11871. DOI: https://doi.org/10.3726/b11871

Grek-Pabisowa I., Ostrówka M., 2018, Zakres wpływów wschodniosłowiańskich w polszczyźnie północnokresowej – wpływy białoruskie, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” LXVI, s. 141–161, https://doi.org/10.26485/RKJ/2018/66/9. DOI: https://doi.org/10.26485/RKJ/2018/66/9

Grek-Pabisowa I., Ostrówka M., Jankowiak M., 2017, Słownik mówionej polszczyzny północnokresowej, Warszawa, [on-line] https://hdl.handle.net/20.500.12528/128.

Greyerz K. von, 2010, Ego-Documents: The Last Word?, „German History” 28, nr 3, s. 273–282, https://doi.org/10.1093/gerhis/ghq064. DOI: https://doi.org/10.1093/gerhis/ghq064

Grinaveckienė E., Morkūnas K., 1977, Lietuvių kalbos atlasas, Vilnius.

Gurevič F.D., 1962, Drevnosti belorusskogo Ponëmanʹâ, Moskva – Leningrad.

Ilgiewicz H., 2008, Societates Academicae Vilnenses. Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie (1907–1939) i jego poprzednicy, Warszawa.

Ilgiewicz H., 2016, Listy Wandalina Szukiewicza do Lucjana Uziębły i Władysława Zahorskiego, [w:] S. Wiech (red.), Nieznane listy z Ziem Zabranych, „Kresy w Polskich Pamiętnikach i Listach (1795–1918)”, t. 3, Kielce, s. 71–164.

Jankowiak M., 2020, Strefy dialektalne języka białoruskiego jako przykład językowych kontaktów z sąsiednimi narodami, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” LI, s. 139–166, https://doi.org/10.11649/sfps.2016.009. DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.2016.009

Jaros V., 2019, Właściwości fonetyczne i fleksyjne języka familijnego Joachima Lelewela (na podstawie listów do najbliższych), „Socjolingwistyka” XXXIII, s. 255–268, https://doi. org/10.17651/SOCJOLING.33.16. DOI: https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.33.16

Konczewska K., 2016, Zróżnicowanie polskich gwar Grodzieńszczyzny. Polszczyzna „szlachty zaindurskiej”, „Język Polski” XCVI, s. 43–57.

Konczewska K., 2018, Archaizmy leksykalne współczesnej polszczyzny grodzieńskiej (socjolektu szlacheckiego), [w:] M. Pastuch, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku.

Stan i perspektywy, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 3670, Katowice, s. 355–367.

Konczewska K., 2019, Szlachta grodzieńska na początku XXI wieku – język i tożsamość. Zarys problematyki, „LingVaria” nr 1 (27), s. 183–199, https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.27.12. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.27.12

Konczewska K., 2020, Nieznany rękopis Wandalina Szukiewicza jako źródło do badań gwar białoruskich, „Slavica Slovaca” 55, nr 1, s. 82–96.

Konczewska K., 2021, Polacy i język polski na Grodzieńszczyźnie, „Prace Instytutu Języka Polskiego”, t. 160, Kraków.

Kozłowska-Doda J., 2021, Tożsamość, losy i język najstarszych mieszkańców okolic Dociszek na Białorusi (na podstawie badań terenowych z przełomu XX i XXI wieku), Lublin.

Leskauskaitė A., 2020, Morphological Integration of the Slavic Loanwords in the South Aukštaitian Subdialects, [w:] M. Jankowiak, M. Vašiček (red.), Slovanské dialekty v jazykovém kontaktu. Nářeční lexikum v pomezních oblastech v minulosti a současnosti, Praha, s. 79–88.

LVIA, 1135/6/10: Lietuvos valstybės istorijos archyvas, fond 1135, opis 6, jednostka przechowywania 10, list Z. Szukiewicza do M. Brensztejna, 24 III 1933.

MEK I 1892: Archiwum Muzeum Etnograficznego w Krakowie, sygn. RKP_109, 110, list W. Szukiewicza do S. Udzieli, I 1892.

Mikulėnienė D., 2020, Pecularities of the Lexical Borrowing in the Peripheral Lithuanian Dialects, [w:] M. Jankowiak, M. Vašiček (red.), Slovanské dialekty v jazykovém kontaktu.

Nářeční lexikum v pomezních oblastech v minulosti a současnosti, Praha, s. 53–63.

Olechnowicz A., 1938, Nieznane rękopisy zasłużonego samouka, „Kurier Wileński wraz z Kurierem Wileńsko-Nowogródzkim” nr 203, s. 5.

Plygaǔka L., 2015, Belaruskaâ mova ǔ polìkulʹturnym règìëne (paǔdnëva-ǔshodnââ tèrytoryâ Lìtoǔskaj Rèspublìkì), Mìnsk.

Plygavka L., 2014, Baltarusių kalbos dialektai, [w:] D. Mikulėnienė, V. Meiliūnaitė (red.), XXI a. pradžios lietuvių tarmės: geolingvistinis ir sociolingvistinis tyrimas. Žemėlapiai ir jų komentarai, Vilnius, pp. 228–237.

Presser J., 1958, Memoires als geschiedbron, [w:] Winkler Prins Encyclopedie, t. VIII, Amsterdam – Bruxelles, s. 208–210.

Rak M., 2021, Jan Karłowicz w świetle materiałów archiwalnych. Dialektologia, etnolingwistyka i lituanistyka, „Biblioteka LingVariów”, t. 30, Kraków. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381384209

Sawaniewska-Mochowa Z., 2002, Ze studiów nad socjolektem drobnej szlachty kowieńskiej XIX wieku (na postawie słowników przekładowych Antoniego Juszkiewicza), Bydgoszcz.

Sawaniewska-Mochowa Z., Zielińska A., 2006, Sposoby wyrażania grzeczności w korespondencji szlachty litewskiej (XIX–XX w.), „Acta Baltico-Slavica” 30, s. 199–220.

Sawaniewska-Mochowa Z., Zielińska A., 2007a, Dziedzictwo kultury szlacheckiej na byłych Kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej. Ginąca część kultury europejskiej, Warszawa.

Sawaniewska-Mochowa Z., Zielińska A., 2007b, Język i obyczajowość szlachty litewskiej na podstawie korespondencji prywatnej z 2. połowy XIX wieku (na przykładzie jednej rodziny), „Acta Baltico-Slavica” 31, s. 235–266.

Šefčík O., 2016, The Problem of Proto-Balto-Slavic ‘Aspirates’ Revisited, „Slovo a Slovesnost” 77, nr 4, s. 300–315.

Szulakiewicz W., 2013, Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, „Przegląd Badań Edukacyjnych” nr 1 (16), s. 65–84, https://doi.org/10.12775/PBE.2013.006. DOI: https://doi.org/10.12775/PBE.2013.006

Talko-Hryncewicz J., 1919, Śp. Wandalin Szukiewicz, „Przegląd Archeologiczny” I, z. 3–4, s. 81–83.

Turska H., 1930, Język Jana Chodźki. Przyczynek do historii języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej, „Biblioteka Prac Polonistycznych”, nr 3, Wilno.

Vimer B., 2007, Sudʹby balto-slavânskih gipotez i segodnâšnââkontaktnaâ lingvistika, [w:] V. Ivanov (red.), Arealʹnoe i genetičeskoe v strukture slavânskih âzykov, Moskva, s. 31–45.

Vimer B., Kožanov K., Èrker A., 2019, Korpus slavânskih i baltijskih govorov TriMCo: struktura, celi i primery primeneniâ, „Balto-slavânskie issledovaniâ” XX, s. 122–143, https://doi.org/10.31168/2658-5766.2019.20.6. DOI: https://doi.org/10.31168/2658-5766.2019.20.6

Woolhiser C., 2007, Communities of Practice and Linguistic Divergence: Belarusophone Students as Agents of Linguistic Change, „Harvard Ukrainian Studies” 29, nr 1–4, s. 371–404.

Zabiela G., 2002, Vandalinas Šukevičius – akmens amžiaus gyvenviečių tyrinėtojas (150-ųjų gimimo metinių sukakčiai pažymėti), „Lietuvos Archeologija” 23, s. 9–28.

Zasztowt L., 1990, Wileńscy miłośnicy „starożytności” w latach 1899–1914, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 35, nr 2–3, s. 259–283.

Zdaniukiewicz A., 1992, O powstaniu i rozwoju języka polskiego na Kresach Wschodnich – polemicznie, [w:] „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 8, Warszawa, s. 171–176.

Opublikowane

2022-05-18

Jak cytować

Konczewska, K. (2022) „«Ratuję od zupełnego unicestwienia ślady naszej przeszłości, które zacierają się, nikną z dniem każdym»: Rękopisy Wandalina Szukiewicza jako nowe źródło do badań kontaktów językowych na pograniczu bałtycko-słowiańskim”, LingVaria, 17(1(33), s. 259–271. doi: 10.12797/LV.17.2022.33.15.

Numer

Dział

Z przeszłości językoznawstwa

Informacje o finansowaniu