A czy to ja kalika, czy nie mom konika? (Nie)sprawność w świetle erotyku ludowego
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.28.11Słowa kluczowe:
erotyk ludowy, pieśń miłosna, wartości, miłość, niepełnosprawność, kosmosAbstrakt
A czy to ja kalika, czy nie mam konika? (lit. ‘Am I a Cripple, or Don’t I Have a Horse?’). Disability in the Light of Folk Erotic Poetry
Folk erotic poetry, as ‘a song of lovers not yet tied by the knot’, is a genre of text that relates the notion of love and the image of intimate body parts, the roles assigned to woman and to man, as well as social and moral norms in the traditional community. At the base of this genre lie such values as: happiness in love, physical contact, lovers’ openness to the love game, youth and beauty, success and favour, the light-heartedness of the lovers, fun and laughter, freedom, faithfulness and stability; marriage is a relative value, important for the girl, and wealth. Another value that is important in the light of folk erotic poetry, is an able body, sexual performance; the anti-value is a body that is diabled, sick, deprived of its functionality. Deficiency in the art of love, the man’s incompetence or inability to perform a sexual act is for the poetic lover a kind of disability that devalues and disqualifies him as a man and the partner of love act in the eyes of a woman awaiting sexual fulfillment. From the point of view of the heroine, it is justified to describe such a lover (love-cripple) as a disabled or even defunct person. The reason for this unambiguous and stigmatizing categorization is not only the inability to provide the girl (also a young wife by an old man) with erotic pleasure (kochanie ‘touching, moving’), but also to perform the love act which the folk culture understands as a participation in the creative action of the entire cosmos.
Pobrania
Bibliografia
Literatura:
Bartmiński J., 1974, „Jaś koniki poił” (uwagi o stylu erotyku ludowego), „Teksty” nr 2, s. 11–24.
Bartmiński J., 1981, Kwalifikacje gatunkowe a systematyka tekstów folkloru, [w:] W. Nawrocki, M. Waliński (red.), Literatura popularna, folklor, język, Katowice, s. 7–25.
Bartmiński J., 1990, Folklor – język – poetyka, Wrocław.
Bartmiński J., 1993, Ludowy styl artystyczny, [w:] idem (red.), Współczesny język polski, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Wrocław, s. 213–222.
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2009, Tekstologia, Warszawa.
Bystroń J.S., 1921, Artyzm pieśni ludowej, Poznań.
Bystroń J.S., 1924, Pieśni ludu polskiego, Kraków.
Czernik S., 1962, Stare złoto. O polskiej pieśni ludowej, Warszawa.
Freud Z., 1987, Psychopatologia życia codziennego. Marzenia senne, Warszawa.
Galasiński D., 2013, Osoby niepełnosprawne czy osoby z niepełnosprawnością?, „Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania” nr IV, s. 3–6, [on-line:] https://www.pfron.org.pl/fileadmin/files/0/477_01-Dariusz_Galasinski.pdf (dostęp: 24 V 2019).
Majer-Baranowska U., 1980, Kochać, [w:] J. Bartmiński (red.), Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, s. 83–118.
Moszyński K., 1939, Kultura ludowa Słowian, cz. 2: Kultura duchowa, z. 2, Kraków.
Niebrzegowska S., 1996, Polski sennik ludowy, Lublin.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2012, Miejsce wartości w opisie gatunków mowy, [w:] A. Burzyńska-Kamieniecka (red.), Akty i gatunki mowy w perspektywie kulturowej, „Język a Kultura”, t. 23, Wrocław, s. 33–41.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2013, Ustalanie znaczeń symbolicznych w słowniku etnolingwistycznym, „LingVaria” nr 1 (15), s. 127–144.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2015, Znaczenia symboliczne a wartości, [w:] J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Wartości w języku i kulturze, „Tradycja dla Współczesności. Ciągłość i Zmiana”, t. 8, Lublin, s. 47–64.
Prorok K., 2014, Gorzała lipka i jawor – lubelskie erotyki ludowe, [w:] J. Bartmiński, B. Maksymiuk-Pacek (red.), Lubelska pieśń ludowa na tle porównawczym, Lublin, s. 169–192.
Szymańska J., 1997, Przegląd repertuaru pieśni ludowych, [w:] L. Bielawski, A. Mioduchowska, Kaszuby, cz. 1: Pieśni obrzędowe, „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa”, t. 2, Warszawa, s. 113–128.
Tyrpa A., 2008, O eufemizmach w pieśniach ludowych, [w:] F. Czyżewski, A. Tyrpa (red.), Tabu językowe i eufemizacja w dialektach słowiańskich, Lublin, s. 239–250.
Wężowicz-Ziółkowska D., 1991, Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej pieśni ludowej XVIII–XX wieku, Wrocław.
Źródła i słowniki:
BartPANLub: J. Bartmiński (red.), Lubelskie, cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne, cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne. Chrzciny, wesele, pogrzeb, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, cz. 4: Pieśni powszechne, cz. 5: Pieśni stanowe i zawodowe, cz. 6: Muzyka instrumentalna. Instrumentarium – wykonawcy – repertuar, „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały”, t. 4, Lublin 2011.
BielKasz: L. Bielawski, A. Mioduchowska, Kaszuby, cz. 1: Pieśni obrzędowe, cz. 2: Pieśni powszechne, cz. 3: Pieśni powszechne i zawodowe, „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały”, t. 2, Warszawa 1998.
ChodŚp: Z. Dołęga-Chodakowski, Śpiewy słowiańskie pod strzechą wiejską zebrane, opracował z rękopisu, wstępem i komentarzem opatrzył J. Maślanka, Warszawa 1973.
GąsMazur: Stoi lipa, lipuleczka. Pieśni mazurskie przez Józefa Gąsiorowskiego w 1884 zebrane, Warszawa 1976.
HerKal: C. Hernas, W kalinowym lesie, t. 2: Antologia polskiej pieśni ludowej ze zbiorów polskich XVIII w., Warszawa 1965.
K: O. Kolberg, Dzieła wszystkie: K 1 Pieś: t. 1: Pieśni ludu polskiego, Kraków 1961 [wyd. fotoofset. z: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, przedstawił…, Serya I…, 1857].
K 2 San: t. 2: Sandomierskie, Kraków 1962 [wyd. fotoofset. z: Lud…, Serya I [2]…, 1865].
K 4 Kuj: t. 4: Kujawy, cz. 2, Kraków 1962 [wyd. fotoofset. z: Lud…, Serya IV…, 1867].
K 12 Poz: t. 12: W. Ks. Poznańskie, cz. 4, Kraków 1963 [wyd. fotoofset. z: Lud…, Serya XII…, 1879].
K 17 Lub: t. 17: Lubelskie, cz. 2, Kraków 1962 [wyd. fotoofset. z: Lud…, Serya XVII…, 1884].
K 18 Kiel: t. 18: Kieleckie, cz. 1, Kraków 1963 [wyd. fotoofset. z: Lud…, Serya XVIII…, 1885].
K 21 Rad: t. 21: Radomskie, cz. 2, Kraków 1964 [wyd. fotoofset. z: Lud…, Serya XXI…, 1888].
K 26 Maz: t. 26: Mazowsze, cz. 3, Kraków 1963 [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz etnograficzny, skreślił…, t. 3: Mazowsze leśne, 1887].
K 27 Maz: t. 27: Mazowsze, cz. 4, Kraków 1964 [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz…, t. 4: Mazowsze stare. Mazury. Kurpie, 1888].
K 28 Maz: t. 28: Mazowsze, cz. 5, Kraków 1964 [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz…, t. 5: Mazowsze stare. Mazury. Podlasie, 1890].
K 44 Gór: t. 44: Góry i Podgórze, cz. 1, z rękopisów oprac. Z. Jasiewicz, D. Pawlak, red. E. Miller, Kraków 1968.
K 72/1 Kuj: t. 72/I: Kujawy. Suplement do tomów 3–4, z rękopisów i ze źródeł drukowanych zebr. i oprac. D. Pawlak, A. Skrukwa, Poznań 2009.
KotRzesz: F. Kotula, Hej, leluja, czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem, Warszawa 1970.
KrzyżKuj: B. Krzyżaniak, A. Pawlak, J. Lisakowski, Kujawy, cz. 1: Teksty, „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały”, t. 1, Kraków 1974.
KrzyżWiM: B. Krzyżaniak, A. Pawlak, Warmia i Mazury, cz. 1: Pieśni doroczne i weselne, cz. 2: Pieśni balladowe i społeczne, cz. 3: Pieśni zalotne i miłosne, cz. 4: Pieśni rodzinne i taneczne, cz. 5: Pieśni religijne i popularne, „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały”, t. 3, Warszawa 2002.
LL: A. Mioduchowska, L. Bielawski, Pieśni ludowe z Sieradzkiego i Łęczyckiego, „Literatura Ludowa. Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego” 1962, nr 1–2, s. 38–58.
PłatKrak: Albośmy to jacy tacy. Zbiór pieśni Krakowiaków wschodnich i zachodnich, zebr. i oprac. P. Płatek, Kraków 1976.
PrzybJabł: Jabłoneczka. Antologia polskiej pieśni ludowej, ułożył J. Przyboś, wyd. II przejrz., Warszawa 1957.
RakPodh: M. Rak, Materiały do etnografii Podhala, „Biblioteka LingVariów”, t. 22, Kraków 2016.
SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
SFPKrz: J. Krzyżanowski (red.), Słownik folkloru polskiego, Warszawa 1965.
SLSJ: J. Bartmiński (red.), Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław 1980.
SSiSL: J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. I: Kosmos, z. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996, z. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999, z. 3: Meteorologia, Lublin 2012, z. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012, t. II: Rośliny, z. 1: Zboża, Lublin 2017, z. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018.
StanTomKuj: L. Stankiewicz, W. Tomaszewski, Folklor muzyczny Kujaw Wschodnich w repertuarze kapeli „Spod Kowala”, Bydgoszcz 1985.
TN: Materiały terenowe z Pracowni „Archiwum Etnolingwistyczne” UMCS (po skrócie TN podano miejscowość i rok nagrania).
TurPieś: J. Turowiczówna, Inscenizowane pieśni ludowe, Warszawa 1933.
USJP: S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa 2003.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
