Cechy dialektyczne "Szczytu dusznego" z 1528 r. (modlitewnik Olbrachta Gasztołda)
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.15.2020.29.11Słowa kluczowe:
historia języka, dialekty, rękopis, modlitewnikAbstrakt
Dialectal features of "Szczyt duszny" from 1528 (Olbracht Gasztołd’s prayer book)
The aim of the article is to establish the dialectal provenance of Szczyt duszny (‘Spiritual shield’), a Polish translation of a collection of Latin prayers (Clipeus spiritualis) that was included in the handwritten prayer book of Olbracht Gasztołd from 1528. The analysis shows that the language of the text contains features of the Lesser Polish dialect. It should also be noted that the language of Szczyt duszny is very orderly, and does not contain flagrantly vernacular features of Lesser Poland (mazurzenie, forms such as tkory, szwytko, na nogak). These features are probably due to the copyist of the text and the purpose of the prayer book (the owner of the prayer book was the Great Lithuanian Chancellor).
Pobrania
Bibliografia
Źródła:
Krzak-Weiss K., Wójcik R., Wydra W. (wyd.), Modlitewnik Olbrachta Gasztołda kanclerza wielkiego litewskiego 1528 r. Facsimile, Poznań 2015.
Literatura:
Ameisenowa Z., 1967, Cztery polskie rękopisy iluminowane z lat 1524–1528 w zbiorach obcych, Kraków.
Bargieł M., 1969, Cechy dialektyczne polskich zabytków rękopiśmiennych pierwszej połowy XVI wieku, Wrocław.
Bobowska-Kowalska M., 1960, Przynależność dialektyczna Biblii królowej Zofii, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” nr 24, „Filologia” nr 6, „Prace Językoznawcze” z. 3, s. 105–148.
Borkowska U., 1999, Królewskie modlitewniki. Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i początek XVI wieku), Lublin.
Brajerski T., 1954, Jeszcze w sprawie zmiany -ch ≥ -k, „Język Polski” XXXIV, s. 364–365.
Dejna K., 1964, Wyrównania oboczności ’o : ’e oraz ’a : ’e w gwarach polskich, „Język Polski” XLII, s. 188–191.
Dejna K., 1993, Dialekty polskie, wyd. 2 przejrz. i popr., Wrocław.
Gaertner H., 1928, Najdawniejsze staropolskie formy miejscownika l. mn. rzeczowników męskich i nijakich, [w:] Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski, t. 2, Cracoviae, s. 315–329.
Jędrzejewska M., Stieber Z., 1951, Przedrostki stopnia najwyższego na- i naj- w dawnej polszczyźnie i w dzisiejszych gwarach, „Język Polski” XXXI, s. 155–158.
Kamińska M., 1968, Gwary polski centralnej, Wrocław.
Kuraszkiewicz W., 1986a, Pochodzenie polskiego języka literackiego w świetle wyników dialektologii historycznej, [w:] idem, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Poznań, s. 51–128.
Kuraszkiewicz W., 1986b, Z historii polskich samogłosek nosowych, [w:] idem, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Poznań, s. 180–186.
Kuraszkiewicz W., 1986c, Oboczność -’ev-||-’ov- w dawnej polszczyźnie i w dzisiejszych gwarach, [w:] idem, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Poznań, s. 245–279.
Leszczyński Z., 1954, Najstarsze przykłady przejścia -ch ≥ -k, „Język Polski” XXXIV, s. 363–364.
Lisowski T., 1999, Polszczyzna początku XVI wieku. Problemy wariantywności i normalizacji fonetyki i fleksji, Poznań.
Miodońska B., 1983, Miniatury Stanisława Samostrzelnika, Warszawa.
Nieminen E., 1928, Polska koncówka -och w loc. pl. rzeczowników, [w:] Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski, t. 2, Cracoviae, s. 381–388.
Nitsch K., 1949, Najdawniejsza małopolska cecha dialektyczna, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” L, s. 410–413.
Osiewicz M., 2006, Samogłoski nosowe w listach polskich z lat 1525–1550, „Slavia Occidentalis” 63, s. 85–99.
Osiewicz M., 2015, Dwie edycje Opecowego opisu męki Jezusa z I połowy XVI wieku – relacje graficzne, językowe i tekstowe, [w:] M. Osiewicz, R. Wójcik, W. Wydra (wyd.), Męka Pana Jezusowa. Z szesnastowiecznego rękopisu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Poznań, s. XXI–CII.
Rospond S., 1956, Problem genezy polskiego języka literackiego, [w:] K. Budzyk (red.), Pochodzenie polskiego języka literackiego, Wrocław, s. 117–177.
Rzepka W.R., 1985, Demorfologizacja rodzaju w liczbie mnogiej rzeczowników w polszczyźnie XVI–XVII wieku, Poznań.
Sawicka S., 1930, Polski modlitewnik iluminowany z XVI w. w zbiorach Bawarskiego Muzeum Narodowego w Monachium, „Prace Komisji Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności” IV, s. LXIV–LXVII.
SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Skulina T., 1964, Rozwój grup spółgłosek zwarto-szczelinowych w języku polskim, Poznań.
Stieber Z., 1962, Rozwój fonologiczny języka polskiego, Warszawa.
Śmiech W., 1953, Rozwój historyczny polskich grup spółgłoskowych *sŕ, *zŕ, *žŕ, Łódź.
Taszycki W., 1946, Staropolskie formy czasu przeszłego robiłech, robilichmy, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” XLVII, s. 7–10.
Taszycki W., 1947a, Przejście chw ≥ f w staropolszczyźnie, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” XLVIII, s. 40–45.
Taszycki W., 1947b, Dwa rozdziały z historycznej dialektologii polskiej, 1. Przejście połączenia tart ≥ tert, 2. Przyrostki -k, -c i formy podobne, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” XLVIII, s. 311–316.
Taszycki W., 1949, O małopolskich formach grok ‘groch’, na nogak ‘na nogach’, robiłek ‘robiłech = robiłem’, „Język Polski” XXIX, s. 195–202.
Taszycki W., 1950, Południowo-zachodnia granica mazurzenia i przejścia -ch ≥ -k, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” LI, s. 318–323.
Taszycki W., 1956, Geneza polskiego języka literackiego w świetle faktów historycznojęzykowych, [w:] K. Budzyk (red.), Pochodzenie polskiego języka literackiego, Wrocław, s. 30–59.
Winklerówna I., 1951, Ściągnięte i nie ściągnięte formy słów „stać” i „bać się”, „Język Polski” XXXI, s. 29–32.
Wydra W., 2015, Wstęp, [w:] K. Krzak-Weiss, R. Wójcik, W. Wydra (wyd.), Modlitewnik Olbrachta Gasztołda kanclerza wielkiego litewskiego 1528 r. Facsimile, Poznań, s. 5–41.
