Od pochwały „demokracji szlacheckiej” do krytyki „rządu monarchiczno‑demokratycznego”
Konfederacja targowicka a tendencje rozwojowe szlacheckiego republikanizmu
DOI:
https://doi.org/10.12797/Politeja.15.2018.55.03Keywords:
noble republicanism, Confederacy of Targowica, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki, Józef KossakowskiAbstract
From the Apology of a ‘Noble Democracy’ to the Criticism of a ‘Monarchical-Democratic’ Form of Government: The Confederacy of Targowica and the New Trends in the Development of Noble Republicanism
The article presents main doctrinal trends within the tradition of noble republicanism at the end of the Four Year Seym, affected especially by the Confederacy of Targowica (1792). Acknowledging different attitudes of earlier exponents of noble republicanism towards social issues (especially in the works of Adam Rzewuski and Wojciech Turski), it suggests that this tradition, taken as a whole, willingly identifying with the notion of ‘democracy’, was still in the position to work out a more modern stance. But significantly enough, such a doctrinal development was no longer possible after the announcement of the Confederacy of Targowica. Now, eagerly connoting the extremes of the French Revolution with democracy per se, the exponents of a new political rhetoric not only defended a traditional form of a republic but also the social status quo. The author suggests that this changes indicates a shift from a more ‘democratic’ characteristic of noble republicanism to a strongly class-oriented defence of social privileges, leaving, eventually, less and less room for a more promising and challenging republican stance. Although most of these traits can be already discerned in the narratives of such conservative representatives of noble republicanism as Seweryn Rzewuski, Leonard Olizar and Szczęsny Potocki, it was especially Józef Kossakowski, analyzed in the concluding parts of the article, who was the best exponent of this phenomenon.
Downloads
PlumX Metrics of this article
References
Dyzmy Bończy Tomaszewskiego, komissarza cywilno‑wojskowego województwa bracławskiego, nad konstytucyją i rewolucyją dnia 3 maja roku 1791 uwagi, [w:] L. Wagner, Dzieje dnia trzeciego i piątego maja 1791, Poznań 1865.
Google Scholar
Głos Jego mości Pana Leonarda Olizara, starosty sinnickiego, konsyliarza konfederacji kijowskiej delegowanego, w celu oświadczenia Obojga Narodom węzłem konfederacyi połączonym, powinszowania na sesyi dnia 1 decembra 1792 w Grodnie miany, [b.m. 1792].
Google Scholar
Grześkowiak‑Krwawicz A., O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego, Warszawa 2000.
Google Scholar
Grześkowiak‑Krwawicz A., Obce wzory ustrojowe w dyskusjach publicystycznych Sejmu Czteroletniego, [w:] Sejm Czteroletni i jego tradycje, red. J. Kowecki, Warszawa 1991.
Google Scholar
Grześkowiak‑Krwawicz A., Rara avis czy wolni wśród wolnych? Obraz krajów wolnych w polskiej literaturze politycznej XVIII wieku, [w:] Trudne stulecia. Studia z dziejów XVII i XVIII wieku ofiarowane profesorowi Jerzemu Michalskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Ł. Kądziela, W. Kriegseisen, Z. Zielińska, Warszawa 1994.
Google Scholar
Grześkowiak‑Krwawicz A., Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Maj 1791 – maj 1792, [w:] Sejm Czteroletni i jego tradycje, red. J. Kowecki, Warszawa 1991.
Google Scholar
[Kossakowski J.], Kontynuacyja fragmentu z Biblii targowickiej ksiąg Szczęsnego, [b.m.] [b.r.].
Google Scholar
[Kossakowski J.], Spowiedź polityczna albo wyznanie polityczne przekonania, oprac. M. Kuźma, „Napis” 2006, ser. 12.
Google Scholar
Kozłowski W.M., Misya Kościuszki do Paryża w r. 1793, Lwów 1899.
Google Scholar
Krótkie uwagi przez JW. JP. Władysława Szadurskiego do najjaśniejszej konfederacji generalnej obu złączonych narodów, na sesji dnia 15 grudnia roku 1792 przez głos podane, [b.m. 1792].
Google Scholar
Kuźma M., Ewangelia, polityka i karnawał. O „Kontynuacji Biblii Targowickiej” Józefa Kossakowskiego, „Napis” 2007, ser. 13.
Google Scholar
Lis R., Między Konstytucją 3 Maja a Targowicą. Poglądy polskich republikanów w latach 1791‑1793, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 2012, t. 64, z. 2, [online] http://hdl.handle.net/10593/9966.
DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2012.64.2.07
Google Scholar
Lis R., W poszukiwaniu prawdziwej Rzeczypospolitej. Główne nurty myśli politycznej Sejmu Czteroletniego, Kraków 2015.
Google Scholar
Lis R., Wojciech Turski przeciw sukcesji tronu. Próba ponownego odczytania myśli republikańskiej z okresu Sejmu Czteroletniego, „Politeja” 2011, nr 15.
Google Scholar
Michalski J., Rousseau i sarmacki republikanizm, Warszawa 1977.
Google Scholar
[Olizar L.W.], Co uważać ma Rzeczpospolita Polska w prawodawstwie tak przed dopuszczeniem jako i po dopuszczeniu składu rządu angielskiego, stanu politycznego różnice i podobieństwa tych dwóch wolnych państw stosując, [Studenica 1791].
Google Scholar
[Olizar L.W.], Memoryjał reprezentantów wyłuszczony imieniem województw kijowskiego i wołyńskiego…, posłany przez kijowianina L.W.O.S.S., [w:] Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 3, red. J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, Warszawa 1960.
Google Scholar
Olszewski H., Sejm grodzieński 1793 r. jako forum konfliktów ideowych, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 2000, t. 52, z. 1‑2.
Google Scholar
Potocki S.S., Odezwa obywatela i posła do narodu przed sejmikami z determinacyi stanów szesnastego nowembra tysiąc sied[e]mset dziewięćdziesiątego nastąpić mającemi za bezpieczeństwem wolności Rzeczypospolitej, oprac. T. Mencel, [w:] Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wybór źródeł, oprac. A. Grześkowiak‑Krwawicz, P. Sapała, Warszawa 2013.
Google Scholar
Próchnik A., Demokracja kościuszkowska, Lwów 1920.
Google Scholar
Rostworowski E., Korespondencja Szczęsnego Potockiego z Sewerynem Rzewuskim z lat 1788‑1796, „Przegląd Historyczny” 1954, t. 45, nr 4.
Google Scholar
Rzewuski A.W., O formie rządu republikańskiego, oprac. W. Bernacki, Kraków 2008.
Google Scholar
Rzewuski S., O sukcessyi tronu w Polszcze rzecz krótka, [Warszawa 1790].
Google Scholar
Smoleński W., Konfederacya targowicka, Kraków 2003 [reprint: Poznań 2006].
Google Scholar
Tazbir J., Próby zrozumienia racji targowiczan, [w:] Trudne stulecia. Studia z dziejów XVII i XVIII wieku ofiarowane profesorowi Jerzemu Michalskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Ł. Kądziela, W. Kriegseisen, Z. Zielińska, Warszawa 1994.
Google Scholar
Turski W., Myśli o królach, o sukcessyi, o przeszłym i przyszłym rządzie, Warszawa 1790.
Google Scholar
Turski W., Odpowiedź na dzieło x. Hugona Kołłątaja, Warszawa 1790.
Google Scholar
Walicki A., Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, Warszawa 2000.
Google Scholar
Zbiur [!] wszystkich druków konfederacyi Targowickiey y Wileńskiey, Warszawa 1792.
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Rafał Lis
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.