Rocznik Krakowski

Front Matter

Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Prace konserwatorskie w Krakowie w roku 2022 dofinansowane ze środków Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa

Bogusław Krasnowolski — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Zasady programowe pozostają niezmienne od reorganizacji Komitetu po przełomie z 1990 roku. Dysponowano kwotą 30 015 593,47 zł, z czego 30 mln zł stanowi dotacja Kancelarii Prezydenta RP. Realizowano 117 zadań w 95 obiektach. Wkład własny beneficjentów wyniósł ponad 21,7 mln zł, wliczając zaś zadania wykraczające poza programy konserwatorskie – ponad 41,5 mln. Do każdej złotówki wydatkowanej z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa statystyczny beneficjent dokładał 1,38 zł ze środków własnych. Najważniejsze prace przeprowadzone na Wawelu to: konserwacja późnobarokowego hełmu wieży zegarowej oraz kontynuacja prac w kaplicy grobowej króla Jana Olbrachta w katedrze, konserwacja attyki renesansowego muru kurtynowego na zamku Ponadto kontynuowano prace w kościołach, m.in.: Mariackim, św. Anny, śś. Piotra i Pawła, w Domku Loretańskim przy kościele Kapucynów, św. Mikołaja na Wesołej i klasztorach: Franciszkanów, Dominikanek na Grodku, Klarysek, Norbertanek. Spośród zadań w architekturze świeckiej szczególne miejsce zajęły realizacje w obiektach uniwersyteckich, konserwacja wystroju malarskiego kamienicy Klemensa Bąkowskiego (ul. św. Jana 12), a także zapoczątkowanie remontu willi Kossakówka na Wygodzie.

Złota księga Żydów krakowskich Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich

Łukasz Tomasz Sroka — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Odsłony nowoczesności w XX-wiecznej architekturze Krakowa

Urszula Bęczkowska — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Nieznani twórcy znanych budynków

Michał Wiśniewski — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Mikołaj Kopernik i jego Uniwersytet

Krzysztof Stopka — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Uniwersytet Krakowski w czasach studiów Mikołaja Kopernika (1491‒1495) przeżywał okres bujnego rozwoju. W tym czasie Kraków stał się ważnym ośrodkiem politycznym, gospodarczym i kulturalnym, co spowodowało napływ studentów ze Śląska, Niemiec, Prus, Węgier i innych krajów. Specyfiką Uniwersytetu było istnienie wówczas dwóch katedr astronomii, z tego powodu słynął w Europie z wysokiego poziomu nauczania jej oraz matematyki. Mikołaj Kopernik wraz z bratem Andrzejem wpisał się do metryki uniwersyteckiej w semestrze zimowym 1491 roku. Jego studia koncentrowały się zapewne na filozofii przyrody, matematyce, astronomii i astrologii. Notatki poczynione przez niego w Krakowie świadczą o wysokich umiejętnościach, jakie już wówczas posiadał. Niniejszy artykuł przybliża czasy studiów Mikołaja Kopernika w Krakowie na tle dziejów Uniwersytetu Krakowskiego i miasta.

Sieć rzeczna średniowiecznego Krakowa

Jacek Laberschek — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł zawiera charakterystykę rzeki Wisły oraz jej dopływów Rudawy, Prądnika i Wilgi w granicach średniowiecznego Krakowa i jego najbliższego zaplecza gospodarczego. Od 2. połowy XIII wieku sieć rzeczna na tym obszarze ulegała systematycznej zmianie. Wisła miała kilka koryt. Koryto tzw. Zakazimierki, obiegającej miast Kazimierz od południa, nabrało stałego charakteru dopiero po lokacji tego miasta w XIV wieku. Rzeka Rudawa płynęła do XII wieku jednym korytem od wsi Mydlniki przez Chełm i uchodziła do Wisły na wschód od klasztoru Norbertanek. Jej bieg zmieniły młynówki wybudowane w XIII wieku przez norbertanki, dominikanów, a później Młynówka Królewska. Podobnie na Prądniku wybudowano liczne młynówki. Przy tych rzekach koncentrował się krakowski przemysł młynarski.

Ołtarze kościoła Franciszkańskiego w Krakowie

Franciszek Solarz OFMConv — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Krakowski kościół franciszkanów był w ostatnim półwieczu jedną z najczęściej analizowanych średniowiecznych budowli sakralnych w Krakowie. Analizy te i badania koncentrowały się na jego historii i architekturze. Nie zajmowano się jednak topografią sakralną, co zresztą należy do zaniedbanych obszarów polskiej historiografii. Tylko nieliczni z badaczy podejmowali się szerszego przedstawienia historii, struktury i umiejscowienia ołtarzy z kościoła św. Franciszka z Asyżu w Krakowie ‒ najczęściej obiektów pojedynczych i najmłodszych. W tej sytuacji autor stawia sobie za zadanie opisanie na podstawie dostępnych źródeł stanu ołtarzy w tym kościele od średniowiecza po czasy współczesne. Takie zebranie rozproszonych informacji wydaje się słuszne i pożyteczne.

Dwa nowożytne stropy i ich dekoracje w kamienicy Arcybractwa Miłosierdzia w Krakowie

Paweł Pencakowski — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł omawia strop belkowy z końca XVI wieku, pokrywającą go dekorację kołtrynową również z tego okresu, malowany fryz podstropowy z końca XVII wieku i pochodzący z innego gmachu efektowny strop ramowy ozdobiony manierystycznymi malowidłami weneckimi autorstwa Tommasa Dolabelli. Zachowały się one w jednej z sal kamienicy Arcybractwa Miłosierdzia przy ulicy Siennej 5 w Krakowie.

Krakowskie nieruchomości jezuitów w XVI‒XVIII w.

Kamila Follprecht — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł przedstawia dzieje nieruchomości w Krakowie należących do zakonu jezuitów, pozyskiwanych stopniowo od lat osiemdziesiątych XVI wieku ‒ kościołów św. Barbary, św. Szczepana i śś. Piotra i Pawła, domu zakonnego przy ul. Siennej, nowicjatu przy ul. Szczepańskiej, kolegium przy ul. Grodzkiej. Jezuici posiadali kamienice przy ul. Grodzkiej, Poselskiej, Szczepańskiej i Szpitalnej oraz dworki z ogrodami poza murami miejskimi, wykorzystywane jako zaplecze gospodarcze – w Nowej Wsi, Czarnej Wsi, nad Rudawą, przed Nową Bramą, na Szlaku przy Kleparzu, na Wesołej oraz u podnóża Wawelu. Po kasacie zakonu w 1773 roku zgodnie z decyzją Sejmu część majątku pojezuickiego przejęła Komisja Edukacji Narodowej, przekazując m.in. Akademii Krakowskiej, urzędom lub władzom miejskim, część nieruchomości przeznaczono do sprzedaży na licytacji.

Historia rodziny Ettingerów, właścicieli zakładów fotograficznych „Erna” i „Janina” w Krakowie oraz w Rabce w latach 1917–1943

Barbara Zbroja — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

W artykule przedstawiono życie i działalność żydowskiej rodziny Ettingerów, prowadzącej znane zakłady fotograficzne w Krakowie i w Rabce. Było to małżeństwo Dawid i Ernestyna, w których ślady zawodowe poszli synowie: Samuel i Izydor. Wspomniano również małżeństwo Filipa (brata Dawida) i Bertę (siostrę Ernestyny) Ettingerów, fotografów działających w Rabce. Dawid i Ernestyna Ettingerowie byli początkowo fotografami wędrownymi. Jako pierwsza przybyła do Krakowa w 1917 roku Ernestyna, Dawid zamieszkał tu dwa lata później. W 1918 roku Ernestyna otwarła atelier „Erna”, a w 1927 roku zakład „Janina” cieszący się wśród mieszańców Krakowa dużą popularnością. Ettingerowie prowadzili również działalność w Rabce, gdzie w 1924 roku uruchomili jedno z pierwszych całorocznych atelier, znane jako Foto Centrala „Janina”. W Rabce pracowali także Filip i Berta Ettingerowie, który prowadzili tam zakład Foto Film „Janina”. Krakowskie zakłady fotograficzne rodziny Ettingerów zajmowały się regularną działalnością portretową, a oddziały rabczańskie głównie fotografią na wolnym powietrzu. Zachowała się po nich bogata spuścizna przechowywana w instytucjach archiwalnych i muzealnych oraz w licznych zbiorach prywatnych, niekojarzona dotychczas szerzej z konkretnymi rzemieślnikami. Artykuł przywraca pamięć o ważnej i cenionej rodzinie krakowskich i rabczańskich fotografów, których aktywność zawodowa została brutalnie przerwana wraz z wybuchem II wojny światowej, a później zapomniana. Omówiono w nim także wojenne i powojenne dzieje tych członków rodziny, którzy przeżyli Holokaust.

Zbiór pierwszych japoników w Krakowie

Małgorzata Reinhard-Chlanda — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł przedstawia początki zainteresowania sztuką japońską w Krakowie na tle nasilającego się zjawiska japonizmu w Europie w 2. połowie XIX wieku. Pionierską rolę w tym zakresie odegrało Muzeum Techniczno-Przemysłowe, które od założenia w 1868 roku, systematycznie powiększało kolekcję swoich japoników. W 1872 roku muzeum zorganizowało pierwszą wystawę chińsko-japońską ze zbiorów prywatnych. Wystawie towarzyszył cykl wykładów profesora Władysława Łuszczkiewicza, przybliżających specyfikę sztuki obu krajów. Kolekcja Muzeum Techniczno-Przemysłowego, stanowiąca podwalinę krakowskiego japonizmu, która o 30 lat poprzedziła cenne zbiory Feliksa Mangghi Jasieńskiego, po likwidacji macierzystego muzeum w 1950 roku, trafiła do Muzeum Narodowego.

Zapomniana enklawa domów w ogrodach na Krowodrzy ‒ koncepcja bez kontynuacji

Paweł Dettloff — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Domy przy ul. Cieszyńskiej 8 i 10 oraz Wrocławskiej 20 i 22 to mało znane zabytki Krakowa. Tworzą pełną uroku enklawę – romantyczny zaułek w silnie zurbanizowanej i ostatnio intensywnie zabudowywanej przestrzeni miejskiej. Historycznie obszar ten należał do dawnej wsi Krowodrza, włączonej do Krakowa w 1910 roku. Szczególnie cenne są domy przy ul. Cieszyńskiej, zbudowane ok. 1908 roku i zachowane w niemal pierwotnej postaci. Są rzadkimi w Krakowie przykładami tzw. stylu szwajcarskiego, popularnego w Europie od połowy XIX do początku XX wieku. Obiekty te, dotąd niemal niezauważone przez większość badaczy, są istotne w kontekście architektonicznego, a także urbanistycznego kształtowania tej części miasta. Obie wille są elementem spuścizny przeszłości, świadectwem krótkotrwałego, ale wartościowego etapu dziejów Krakowa. Są bowiem interesującym, a niezauważonym dotąd reliktem pierwotnej (?) koncepcji kształtowania nowej zabudowy terenów Krowodrzy po jej przyłączeniu do Krakowa, gdy próbowano zrealizować tu ideę dzielnicy willowej – miasta-ogrodu. W artykule opisano historię budynków i ich pierwszych właścicieli.

Sprawozdanie z działalności towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w okresie od kwietnia 2022 do marca 2023 roku

Kamila Follprecht — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Sprawozdanie z działalności Komitetu Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego w 2022 roku

Andrzej Fischer — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Jacek Laberschek (1950‒2023)

Maciej Zdanek — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Z czynności Komitetu Kopca Kościuszki od 5 kwietnia 2022 do 4 kwietnia 2023 roku

Mieczysław Rokosz — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł ma charakter sprawozdawczy z czynności Komitetu Kopca Kościuszki w okresie od 5 kwietnia 2022 do 4 kwietnia 2023 roku; uwzględnia zmiany personalne w Zarządzie Komitetu, troskę o Kopiec Kościuszki i frekwencję zwiedzających, a także starania Komitetu o pamięć o Kościuszce, uwzględnia też sprawę flagi Ukrainy wywieszonej na Kopcu na znak solidarności z państwem walczącym o swą suwerenność i reakcje na ten fakt. Wymieniamy również zorganizowane w okresie sprawozdawczym wystawy czasowe. Wspominamy gości Komitetu. Wspominamy koncerty orkiestry Młodej Filharmonii, które odbyły się pod Kopcem Kościuszki. Charakteryzujemy nabytki do zbiorów Komitetu i inne. Niniejszym pragniemy sprostować przykry niezawiniony błąd w poprzednim artykule sprawozdawczym (zob. „Rocznik Krakowski” t. LXXXVIII, 2022) tam na s. 364 zdanie zaczynające się w 6 wierszu powinno brzmieć: Obecny był m.in. dyrektor biura i asystent Pana Marka Pęka wicemarszałka Senatu RP IX i X kadencji.

Członkowie Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, marzec 2023

Konrad Kołodziejczyk — Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100

Back Matter

Sat, 09 Dec 2023 00:00:00 +0100