Miejsce straceń obywateli polskich w Glinniku‑Przegorzałach w Krakowie w latach 1939‑1944 – przegląd źródeł
DOI:
https://doi.org/10.12797/Sowiniec.28.2017.50-51.04Słowa kluczowe:
German occupation, Poland, Krakow, World War II, Nazi crimes, civilian victims, mass executions, Przegorzały, Glinnik, Poles, JewsAbstrakt
The Mass Executions of Poles in Glinnik‑Przegorzały in Krakow during the German Occupation of 1939–1944: An Overview of Sources
During the German occupation of Krakow in 1939‑1945, mass executions were among the methods used to exterminate Poles and the members of other ethnic groups. One of the sites of the largest such crimes was Glinnik, situated in a former clay quarry in Przegorzały, which at the time was part of Krakow’s western suburbs. The exact number of victims and their names remain unknown, while the place itself has been neglected. A recent historiographical debate has been initiated as a result of efforts to grant Glinnik the status of a war cemetery and because of disagreement between researchers and the victims’ families. This article aims to give an overview of the available historical sources and previous statements. With regards to the lack of proper documentation of the occupying German police administration, the main sources are materials collected in the case that has since 1945 been investigated by the Main Commission for the Prosecution of the Nazi Crimes in Poland and is currently investigated by the Institute of National Remembrance. Since 2015, they may be new perspectives on this research as a result of the archaeological excavations conducted in this area, but the excavated artifacts are still under study.
Bibliografia
Źródła archiwalne:
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, 202/III, Delegatura Rządu na Kraj, t. 7, 179.
Archiwum Narodowe w Krakowie, 29/553/0, Polski Komitet Opiekuńczy Kraków‑miasto.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Inwentarz zespołu (zbioru) akt więzień w Krakowie, Nowym Sączu, Tarnowie i Wiśniczu z lat (1910) 1923‑1945, oprac. J. Długopolska.
Archiwum Narodowe w Krakowie, UW II 1051, Opieka nad grobami i cmentarzami wojennymi, miasto Kraków.
Archiwum Narodowe w Krakowie, WKr II 25‑26, Deutsches Strafanstalt Krakau.
Archiwum Narodowe w Krakowie, WKr II 81, 83, Księga ambulatoryjna więzienia św. Michała.
Archiwum Okręgowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu w Krakowie, S 61/12/Zn, Akta główne prokuratora w sprawie masowych egzekucji obywateli polskich w Przegorzałach w latach 1939‑1944, t. 1‑7.
Archiwum Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie, Kapelania więzienia św. Michała (1902‑1943).
Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, Komisja Historyczna Związku Bojowników o Wolność i Demokrację Kraków‑Krowodrza sygn. 0395 – J. Ścisło, Glinik.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN BU 2448/445‑447, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie zebrane w latach 1968‑1972. Ankiety dot. województwa krakowskiego.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN GK 165/404, Więzienie Sądu Grodzkiego (tzw. „św. Michała” w Krakowie). Skorowidz imienny więźniów osadzonych w więzieniu w latach 1939‑1940 i przebywających w nim częściowo aż do 1942 r.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN GK 174/368/1, Wykazy miejsc straceń i kaźni w Krakowie – zespół OKBZN w Krakowie.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN GK 174/376, Akta w sprawie licznych egzekucji wykonanych w Krakowie na ul. Kamedulskiej na tzw. „Gliniku” w latach 1939‑1944.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN GK 174/398, Dochodzenie w sprawie egzekucji więźniów w więzieniu św. Michała w Krakowie dokonywanych w latach 1940‑1941.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN GK 174/399, Materiały dotyczące więzienia przy ul. Montelupich.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 08/81, Sprawa zagadnieniowa „Odwet” – kontakty z NRF. Korespondencja operacyjna.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 081/1946, Akta osobowe Władysława Pieszczoty.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 081/1967, Akta osobowe Władysława Potoka.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 081/931, Akta osobowe Edwarda Dworaka.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 1/2123, Edward Noszka, „Ks. Józefa róg Kamedulskiej. Wspomnienia”.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 344/3 – Jan Kowalkowski „Halszka”, „Likwidacja zdrajców Narodu Polskiego w Krakowie”.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 419/1397, Akta personalne Ludwika Grzesiaka.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 502/1488, Akta sprawy przeciw Albertowi Michelowi.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 502/1574, Akta sprawy przeciw Józefowi Dziadurowi.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 502/2320, Akta sprawy przeciw Janowi Świbie.
Instytut Pamięci Narodowej, IPN Kr 502/431, Akta sprawy przeciw Janowi Młodzikowskiemu.
Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie, [Dokumentacja dotycząca cmentarza wojennego „Glinnik”]
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, R.1472, Józef Ścisło
Opracowania i wspomnienia
Banaś F., Moje wspomnienia, oprac. i red. nauk. M. Kalisz, E. Rączy, Rzeszów 2009.
Basak W., Rzecz o majorze Antonim Żubrydzie. Samodzielny Batalion Operacyjny Narodowych Sił Zbrojnych kryptonim „Zuch” (1944‑1947), Krosno 2008.
Buda J., Glinnik (Przegorzały), „W marszu 1939‑1945”, Zarząd Dzielnicowy ZBoWiD – Kraków Krowodrza 1989.
Bujas‑Spyra H., Cmentarz Ofiar represji okupanta niemieckiego w Glinniku – Przegorzałach przy ul. Bruzdowej w Krakowie, „Zeszyty Historyczne WiN‑u” 2013, nr 37, s. 261‑291.
Bułat A., [relacja], „Tygodnik Salwatorski” 1998, nr 45, http://tygodniksalwatorski.icm.com.pl/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=2068 – 25 V 2016.
Burghardt M., Nieznany przyjaciel Karola Wojtyły Wincenty Bałys, Kraków 2007.
Chemicz S., Piłka nożna w okupowanym Krakowie, Kraków 1982.
Chemicz S., Sport w Krakowie w latach 1939‑1945, Kraków 2003.
Chorązki M., Świadek, protokół przesłuchania świadka oraz relacje jako źródło do badania dziejów historii najnowszej. Podobieństwa i różnice w pracy prokuratora IPN i historyka, „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej” R. 5, 2015. DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.92
Chwalba A., Okupacyjny Kraków w latach 1939‑1945, wyd. 2, Kraków 2011.
Czerpak S., Wroński T., Upamiętnione miejsca walk i męczeństwa w Krakowie i województwie krakowskim 1939‑1945, Kraków 1972.
Dąbrowa‑Kostka S., Hitlerowskie afisze śmierci, Kraków 1982.
Dąbrowa‑Kostka S., W okupowanym Krakowie. 6 IX 1939 – 18 I 1945, Warszawa 1972.
Epitafium dla czterdziestu. Pięćdziesiąta rocznica egzekucji przy ulicy Botanicznej w Krakowie, red. Z. Bator et al, Kraków 1994.
Friedman R., Jeden spośród wielu, przeł. J. Hunia, Kraków 2017.
Hein W., Jakubiec C., Montelupich, Kraków–Wrocław 1985.
Jakubowski K., Przegorzały, „Kurier Zwierzyniecki” 2010, nr 12.
Janiszewska K., Trzeba ochronić to miejsce pamięci, „Polska Gazeta Krakowska” 2009, 16 II, s. 15.
Jankowski S.M., Kulisy śledztwa, „Gazeta Południowa” 1980, nr 128 (9 VI).
Jankowski S.M., „Monte”, Warszawa 1983.
Kapusta M., Cmentarz wojenny Glinik – co wiemy po pracach archeologicznych w latach 2013‑2014, „Kurier Zwierzyniecki” 2015, nr 1.
Kapusta M., Glinik, historyczne ustalenia, „Kurier Zwierzyniecki” 2012, nr 3.
Kapusta M., Glinik – wiemy coraz więcej, „Kurier Zwierzyniecki” 2015, nr 5.
Kapusta M., Miejsce pamięci przy ul. Bruzdowej – czy bliżej cmentarza wojennego, „Kurier Zwierzyniecki” 2014, nr 2.
Korzeniowski J.I., Wincenty Stanisław Bałys. Artysta, rzeźbiarz, malarz (1906‑1939), Tomice 1998.
Kotarba R., Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Krakowie 1945‑1953, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 1990, nr 17.
Kotarba R., Przegorzały, Kamedulska, „Glinik”… Zapomniane miejsce hitlerowskiej kaźni, „Zeszyty Historyczne WiN‑u” 2012, nr 35.
Kotarba R., W odpowiedzi Pani Henryce Bujas‑Spyrze, „Zeszyty Historyczne WiN‑u” 2013, nr 38.
Kura A., Ściganie zbrodni nazistowskich a sprawa polskich dokumentów w Ludwigsburgu, [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 3: Nazizm, pod red. R. Ignatiewa, A. Kury, Warszawa 2009, Materiały Pomocnicze Instytutu Pamięci Narodowej, t. 11.
Łuszczek K., Glinik w przededniu tragicznej rocznicy, „Kurier Zwierzyniecki” 2009, nr 4, s. 1.
Mączyński M., Organizacyjno‑prawne aspekty funkcjonowania administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego dla zajętych obszarów polskich w latach 1939‑1945. Ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa jako stolicy Generalnego Gubernatorstwa, Kraków 2012.
Pankowicz A., Akcja AB w Krakowie, [w:] Ausserordentilische Befriedungsaktion 1940. Akcja AB na ziemiach polskich. Materiały z sesji naukowej (6‑7 listopada 1986 r.), wstęp i red. Z. Mańkowski, Warszawa 1992.
Pieradzka K., Terror hitlerowski i rządy gestapo w Krakowie 1939‑1945, [w:] Kraków w latach okupacji 1939‑1945. Studia i materiały, Kraków 1949‑1957, s. 226‑256, Rocznik Krakowski, t. 31.
Pomniki i tablice w Krakowie. Miejsca straceń, http://www.sowiniec.com.pl/php/3_p_podziemna.php?ID3=156&s=1&li=1&sort=OPS#12627 – 27 VI 2016.
Przegorzały, [w:] Encyklopedia Krakowa, red. R. Burek, Warszawa–Kraków 2000, s. 817‑818.
Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939‑1945. Województwo krakowskie miejskie, Warszawa 1984.
Rejf E., Ustalanie i dokumentowanie losów ofiar II wojny światowej w działalności Biura Informacji i Poszukiwań Polskiego Czerwonego Krzyża, [w:] Polska 1939‑1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, pod red. W. Materskiego, T. Szaroty, Warszawa 2009, s. 76‑83.
Romaniak A., Antoni Żubryd – przyczynek do biografii, „Tygodnik Sanocki. Pismo samorządowe” 2010, nr 46, s. 13.
Sikorowski T., Te miejsca trzeba otoczyć opieką, „Gazeta Krakowska” 1955, 29‑30 XI.
Subik P., Tajemnica miejsca kaźni na Glinniku. Ile osób straciło życie z rąk Niemców?, „Dziennik Polski” 2014, nr 113, s. B4.
Ścisło J., Krakowska skarpa śmierci, „Gazeta Krakowska” 1967, nr 249.
Ścisło J., Przegorzały – miejsce masowych egzekucji Polaków w Krakowie w latach 1939‑1944, Warszawa 1981.
Ścisło J., Świat musi osądzić. Wspomnienia więźnia hitlerowskich obozów koncentracyjnych, Warszawa 1969.
Ścisło J., Zbocze zbrodni, „Gazeta Krakowska” 1968, nr 260.
Wardzyńska M., Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009.
Wroński T., Egzekucje na terenie województwa krakowskiego w latach okupacji 1939‑1945, Warszawa 1975.
Wroński T., Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974.
Wroński T., Ziemia krakowska pod okupacją hitlerowską, Kraków 1973.
Wroński T., Albrecht J., Ludzie z marmurowej tablicy. Pracownicy Zarządu Miejskiego w stołeczno‑królewskim mieście Krakowie, którzy polegli lub zginęli z rąk okupanta w latach 1939‑1945, Kraków 1982.
Wrzyszcz A., Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie 1939‑1945. Organizacja i funkcjonowanie, Lublin 2008.
Zagłada polskich elit. Akcja AB – Katyń, red. A. Piekarska, Warszawa 2009.
Zbrodnie hitlerowskie w Krzesławicach w latach 1939‑1941. Opracowanie oparte na materiałach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Kraków‑Nowa Huta 1956.
