Walki Legionów Polskich w Karpatach (wrzesień‑październik 1914 r.)

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12797/Sowiniec.28.2017.50-51.01

Słowa kluczowe:

Polish Legions, Carpathian Mountains, World War I, General Karol Trzaska Durski, Mołotków

Abstrakt

The 2nd Brigade, Polish Legions in the Carpathian Mountains (September-October 1914)
In this article, the author presents the activity of the Polish Legions, at that time commanded by General Karol Durski, in the Carpathian Mountains. Polish soldiers then had to fight under very difficult conditions as a result of the numerous deficiencies in equipment and arms. Nonetheless, they tried to perform the tasks to which they were entrusted as best as they could. Amidst the weakness of the Austro-Hungarian army, Polish units in this region played a decisive rule in halting the Russian offensive. This was significant because if the Russians had crossed the Carpathians, this would have led to an invasion of Hungary, which could have had unpredictable consequences. In the first phase, Polish units participated in the struggle to liberate Máramaros County. The second phase consisted of armed conflict in the Nadvirna and Bohorodchany regions. This part of the skirmishes concludes with the bloody Battle of Mołotków on October 29, 1914. Although it ended with a tactical defeat of the Polish units, which were forced to retreat, it was, however, a tactical victory, as the Russians, exhausted by the daylong battle, were forced to cease their offensive maneuvers.

Biogram autora

Tomasz Dudek

doktor historii, archiwista i bibliotekarz, pracownik Biblioteki Jagiellońskiej. Zainteresowania naukowe: stosunki polsko-ukraińskie, dzieje Kresów Wschodnich, historia Polski XIX-XX w., historia wojskowości, biografistyka

Bibliografia

Źródła archiwalne:

Archiwum Narodowe w Krakowie: Zespół Legiony Polskie, Odpisy rozkazów 3 szwadronu ułanów, rkps, sygn. 16

Archiwum Narodowe w Krakowie: Naczelny Komitet Narodowy, Materiały organizacyjne legionów, mps/rkps, sygn. 433

Archiwum Narodowe w Krakowie: Naczelny Komitet Narodowy, Sprawa Legionu Wschodniego 1914, mps/rkps, sygn. 446

Archiwum Narodowe w Krakowie: Naczelny Komitet Narodowy, Materiały z frontu (II Brygada Legionów), mps/rkps, sygn. 449

Archiwum Narodowe w Krakowie: Naczelny Komitet Narodowy, Materiały z frontu Legionów po połączeniu Brygad, mps, sygn. 450

Archiwum Wojskowego Biura Badań Historycznych im. Generała Broni Kazimierza Sosnkowskiego: Komenda Legionów Polskich, mps/rkps, sygn.: I.120.1.8, 1.120.I.16, 1.120.I.20

Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie, sekcja rękopisów: Łękawski T., Kronika 2 pułku ułanów i 2 pułku szwoleżerów rokitniańskich, mps, sygn. 10186

Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie, sekcja rękopisów: Patla J., Żołnierską drogą w II Brygadzie Legionów, [w:] Antologia zapomnianej rocznicy, oprac. J. Gaździcki, mps, sygn. 8963

Biblioteka Jagiellońska – sekcja rękopisów: Sariusz‑Bielski T., Wspomnienia młodości, mps, sygn. przyb. 195/2017

Biblioteka Jagiellońska – sekcja rękopisów: Dąbrowski T., Działania wojenne Legionów Polskich, mps, sygn. 8713/II Praca anonimowego autora o początkach Legionów Polskich, Lozanna, maj 1916, mps, sygn. przyb. 491/2001

Biblioteka Jagiellońska – sekcja rękopisów: Rakisz M., Pamiętnik żołnierza 2 pp Legionów Polskich, rkps, sygn. przyb. 27/1985

Biblioteka Jagiellońska – sekcja rękopisów: Archiwum 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, Gaździcki J., Zarys ilustrowany kroniki II Brygady Legionów Polskich, mps, przyb. 122/170

Biblioteka Jagiellońska – sekcja rękopisów: Archiwum 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, Gaździcki J., Dzieje walk 2 Pułku Ułanów legionowych polskich na tle walk II Brygady Karpackiej, mps, przyb./BJ, sygn. 310/88

Biblioteka Jagiellońska – sekcja rękopisów: Archiwum 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, Materiały do dziejów 2 Pułku Ułanów Legionowych i 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, mps/rkps, przyb. sygn. 312/68, t. 1

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, oddział rękopisów: Filipowicz W., Moje wspomnienia 1901‑1971, mps, sygn. 15331/II

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, oddział rękopisów: Persowski F., Pod trzema Orłami, mps, sygn. 15330/II

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, oddział rękopisów: Skarbkowski K., Legion Wschodni. Źródła jego powstania. Wspomnienia adiutanta legionu, mps, sygn. 13167/III, cz. II

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, oddział rękopisów: Tyrowicz S., Pamiętnik w liście do rodziców obejmujący czasy od wyjścia z Legionem Wschodnim ze Lwowa (29 sierpnia 1914) do służby w Komendzie Głównej Legionów Polskich w Piotrkowie (13 lipca 1915), rkps, sygn. 15661/I

Prasa:

„Gazeta Wieczorna” (Lwów) 1915, nr 2354

„Nowa Reforma” (Kraków) 1915, nr 214

Wspomnienia i źródła drukowane:

Dunin‑Brzeziński J., Rotmistrz Legionów Polskich. Wspomnienia z lat 1914‑1919, Pruszków 2005.

Cieszkowski K.E., Pierwsze strzały w Rafajłowej, „Płaj” (Warszawa) 2009, t. 38, s. 36‑48.

Czerwiński A., Artyleria II Brygady Legionów Polskich w Karpatach, [w:] Dwa lata w boju II‑ej Brygady Legionów Polskich. 30 IX 1914‑30 IX 1916, Piotrków 1916, s. 13.

Ćwikowski W., Na pierwszy ogień, „Panteon Polski” (Lwów) 1925, nr 4.

Grzywiński J., „Droga Legionów” w Karpatach, [w:] Legionista Polski. Kalendarz Naczelnego Komitetu Narodowego na rok 1916, Kraków 1915, s. 83‑92.

Haller J., Pamiętniki, Łomianki 2014.

Konarski Sz., Bomberaki, cacypupki, łapiduchy, Londyn 1967.

Krasicki A., Dziennik kampanii rosyjskiej 1914‑1916, Lwów 1934.

Legiony Polskie 1914: wybór materiałów ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego, pod red. A. Żaka, Warszawa–Kraków 2014.

Maj A., Z II brygadą Legionów, „Panteon Polski” (Lwów) 1930, nr 68, s. 1‑3.

Matowski W., Na polach Mołotkowa, „Panteon Polski” (Lwów) 1930, nr 68, s. 4‑7.

Panaś J., Pamiętnik kapelana Legionów Polskich, wyd. 2, Kraków 2015.

Porwit M., Spojrzenia poprzez moje życie, Warszawa 1986.

Roja B., Legioniści w Karpatach, Warszawa 1933.

Rudke L., Moja służba w sanitariacie II brygady legionów, „Lekarz Wojskowy” (Warszawa) 1936, nr 5‑8, s. 341‑364.

Rudzki S., Z przeżyć Karpatczyka, [w:] Opowieści legionowe, Warszawa 1930, s. 129‑146.

Stępowski M., O intendenturze Legionów, [w:] Legionista Polski. Kalendarz NKN na rok 1916, Kraków 1915, s. 101‑110.

Tomza H., Pamiętnik Legionisty, Warszawa 2008.

Waiss A., Zapiski z walk karpackiej brygady w październiku i listopadzie 1914 roku, „Bellona” (Warszawa) 1918, z. 2‑3, s. 128‑134.

Wicherkiewicz B., Oddział sanitarny NKN, [w:] Legionista Polski. Kalendarz NKN na rok 1916, Kraków 1915, s. 126‑133.

Zając J., Dwie wojny. Mój udział w wojnie o niepodległość i w obronie powietrznej Polski, t. 1, Londyn 1964.

Żegota‑Januszajtis M., Z walk mego batalionu w Karpatach, [w:] Rok 1914 w dokumentach i relacjach, wstęp i oprac. J. Cisek, Kraków 2005, s. 161‑164.

Artykuły i monografie:

Bator J., Wojna Galicyjska. Działania armii austro‑węgierskiej na froncie północnym (galicyjskim) w latach 1914‑1915, Kraków 2005.

Baumfeld G., Artyleria Legionów. Pułk Pierwszy, wyd. 2, Oświęcim 2014.

Bitwa pod Mołotkowem 29 października 1914, „Panteon Polski” (Lwów) 1924, nr 1, s. 12‑13.

Chocianowicz W., Dzieje 1 pułku artylerii lekkiej legionów Józefa Piłsudskiego, Londyn 1967.

Chwalba A., Legiony Polskie 1914‑1918, Kraków 2018.

Czerep S., II Brygada Legionów Polskich, Warszawa 2007.

Czerep S., Utworzenie 2 Pułku Piechoty Legionów Polskich w 1914 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny” (Warszawa) 1988, s. 146‑162.

Dąbrowski J., Wielka Wojna (1914‑1918), cz. I, Warszawa 1937.

Drozdowski M., Naczelny Komitet Narodowy (1914‑1918). Polityczne i organizacyjne zaplecze Legionów Polskich, Kraków 2017.

Drugi pułk piechoty Legionów Polskich, t. 1: Karpaty, oprac. M. Malinowski, M. Szumański, Warszwa 1939.

Dutkiewicz M., Służba zdrowia Legionów Polskich w latach 1914‑1917, Piotrków Trybunalski 2009.

Fac L., II Brygada Legionów w walkach w Karpatach Wschodnich (06.10.1914‑10.01‑1915 – Marmaros‑Sziget‑Huszt), [w:] Z walk II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich 1914/1915: materiały pokonferencyjne, [pod red. L. Faca], Przemyśl 2002, s. 31‑55.

G.S., Z dziejów 13 komp. leg, „Panteon Polski” (Lwów) 1925, nr 8, s. 3‑4.

Gogan W., Szwoleżerowie Rokitniańscy: dzieje 2 Pułku Ułanów Legionów Polskich i 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, Pelplin 2005.

Grabowski Z., Legiony Polskie, Warszawa 2014.

Grotowski Ż., Walki II Brygady Legionów, Piotrków 1915.

Hapanowicz P., Generał Zygmunt Zieliński (1858‑1925). Szkic do portretu, Kraków 2012.

Ilustrowana kronika Legjonów Polskich 1914‑1918, oprac. E. Quirini, S. Librewski, Warszawa 1936.

Klimecki M., Filipow K., Legiony polskie. Dzieje bojowe i organizacyjne, Warszawa 2014.

Kostankiewicz A., Uzbrojenie II Brygady Legionów w okresie karpackim, „Płaj” (Warszawa) 1996, t. 12, s. 73‑79.

Kowalik J., Potyczka pod Bohorodczanami, „Przegląd Piechoty” (Warszawa) 1938, z. 10, s. 547‑566.

Kowalski P., Generał brygady Włodzimierz Ostoja‑Zagórski (1882‑1927). Biografia, Toruń 2007.

Kozłowski W., Artyleria Legionów Polskich sierpień‑październik 1914, [w:] Wojsko Polskie 1914‑1922, pr. zbior. pod red. B. Polaka, t. 1, Koszalin 1986, s. 101‑109.

Landau M., Organizacja artylerii Legionów Polskich, „Żołnierz Legionów i POW” (Warszawa) 1939, z. 3‑4, s. 272‑296.

Lewandowski J., II Brygada w wirze wielkiej polityki, [w:] Z walk II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich 1914/1915: materiały pokonferencyjne, [pod red. L. Faca], Przemyśl 2002, s. 8‑29.

Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski 1905‑1918, wyd. 3, Łomianki 2016.

Maliszewski E., Tereny walk II Brygady Legionów, „Wiarus” 1918, z. 20‑21, s. 463‑468. DOI: https://doi.org/10.1525/aa.1918.20.4.02a00150

Merwin B., Legiony w Karpatach 1914, Wiedeń 1915.

Milewska W., Nowak J.T., Zientara M., Legiony Polskie 1914‑1918. Zarys historii militarnej i politycznej, Kraków 1999.

Moszumański Z., Artyleria II Brygady Legionów Polskich podczas działań w Karpatach (1914‑1915), [w:] Z walk II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich 1914/1915: materiały pokonferencyjne, [pod red. L. Faca], Przemyśl 2002, s. 85‑116.

Olejko A., Karpacka wojna trzech cesarzy. Z działań wojennych I wojny światowej na lądzie i w powietrzu, Rzeszów [2013].

Olszański T., Szporer J., II Brygada Legionów w Karpatach, [w:] Pierwsza wojna światowa w Karpatach. Praca zbiorowa, pod red. T.A. Olszańskiego, Warszawa 1985, s. 106‑115.

Orłowski M., Generał Józef Haller (1873‑1960), Kraków 2007.

Ostatnia wojna Austro‑Węgier 1914-1918, t. I/1: Rok 1914, [tłum. M. Niestrawski], Oświęcim 2015.

Pajewski J., Pierwsza wojna światowa 1914‑1918, Warszawa 1991.

Pelczarski T., Organizacja i pierwsze walki II Brygady Karpackiej, „Żołnierz Legionów i POW” (Warszawa) 1939, z. 3‑4, s. 230‑241.

Przyboś K., Walki w Karpatach. Jesień 1914 ‒ wiosna 1915 roku, „Almanach Muszyny” 2006, s. 131‑138.

Rzepecki J., Sprawa Legionu Wschodniego 1914 roku, Warszawa 1966.

Sitko J., Zarys historii wojennej 2 Pułku Piechoty Legjonów, Warszawa 1928.

Szlakiem bojowym Legionów. Krótki zarys organizacyi i dziejów II Brygady Legionów Polskich w Karpatach, Galicyi i na Bukowinie, oprac. H. Lewartowski, B. Pochmarski, J.A. Teslar, Lwów 1915.

Ślipiec J., Walki polsko‑rosyjskie pod Mołotkowem (28‑29 X 1914) jako pierwsza wielka bitwa odradzającego się Wojska Polskiego, [w:] Z walk II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich 1914/1915: materiały pokonferencyjne, [pod red. L. Faca], Przemyśl 2002, s. 65‑76.

Waingertner P., Chrzest bojowy żelaznych w bitwie pod Mołotkowem (29 X 1914), „Imponderabilia” (Gdańsk) 2011, t. 3, s. 157‑173.

Wielocha A., Legion Polski w Marmaroszu, „Płaj” (Warszawa) 2014, t. 49, s. 19‑47.

Wojnar K., Artyleria II Brygady, „Wiarus” (Warszawa) 1918, z. 20‑21, s. 468‑472.

Wrzosek M., Polski czyn zbrojny podczas pierwszej wojny światowej 1914‑1918, Warszawa 1990.

Wyszczelski L., Nadwórna (24 X 1914), [w:] Z walk II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich 1914/1915: materiały pokonferencyjne, [pod red. L. Faca], Przemyśl 2002, s. 57‑64.

Zagórski W., Bitwa pod Mołotkowem, „Bellona” (Warszawa) 1918, z. 5, s. 343‑362.

Zieliński Z., Z pierwszych walk II Brygady Legionów, „Bellona” (Warszawa) 1926, t. 24, z. 2, s. 114‑122.

Pobrania

Opublikowane

2017-12-29

Jak cytować

Dudek, Tomasz. 2017. „Walki Legionów Polskich W Karpatach (wrzesień‑październik 1914 r.)”. Sowiniec 28 (50-51):9-42. https://doi.org/10.12797/Sowiniec.28.2017.50-51.01.