Spór o powołanie Kościoła narodowego w Koronie w okresie soboru trydenckiego (1545-1563)

Authors

  • Łukasz Godlewski Uniwersytet w Białymstoku

DOI:

https://doi.org/10.12797/SH.62.2019.01.01

Keywords:

national church, national religious council, struggle over the form of the Church in the Polish Crown

Abstract

Debate on the Creating of the Polish National Church in the Times of the Council of Trent (1545-1563)

In the time of the Council of Trent, the Polish nobility often and loudly demanded the forming of the Polish National Church, which would enable them to execute state control over the clergy, its activity, and church property. Popular Protestant ideas coherent with such an idea fulfilled the role of useful weapon in their struggle against the clergy. Even though the idea of the church reform converged with many changes postulated by the contemporary noble reform movement, the state finances, homogeneity of Crown lands and the Polish-Lithuanian union took predominance over church matters. Appropriate conduct of debate, disabling discussion about a reform, was promoted by the clergy itself, which was not interested in loosening their dominant position in the society and becoming subject to civic laws. Protestant deputies to the parliament, who constituted the majority in the lower chamber, could have acquired more benefits, were it not for their reluctance to impose certain solutions on the Catholics, who still dominated in the society. The clergy, in particular bishops, sought some compromise with Protestants, until the Catholic Church itself undertook mild reforms in the third phase of the Council of Trent. The stand of the Polish monarch, Sigismundus Augustus, who – having been raised as a Catholic – opposed the forming of new church and his attitude was also important.

Author Biography

Łukasz Godlewski, Uniwersytet w Białymstoku

Mgr historii. Dyrektor Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Ciechanowcu; doktorant historii na Wydziale Historii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie w Białymstoku. Temat otwartego przewodu doktorskiego „Sejm Warszawski 1563/1564 r. Kontynuacja reform”. Zainteresowania naukowe: historia nowożytna, Rzeczpospolita w okresie XVI w., ewolucja ustrojów i doktryn politycznych, historia społeczno-gospodarcza społeczeństw europejskich. Specjalizuje się w tematyce ruchu egzekucyjnego w Koronie.

References

Źródła drukowane:

Diariusz sejmu walnego koronnego piotrkowskiego 1562/3, [w:] Źródłopisma do dziejów Unii Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, wyd. A.T. Działyński, t. II, cz. 2, Poznań 1856, s. 4-186.

Diariusz sejmu walnego koronnego warszawskiego 1563/4, [w:] Źródłopisma do dziejów Unii Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, wyd. A.T. Działyński, t. II, cz. 2, Poznań 1856, s. 189-419.

Diariusz sejmu walnego warszawskiego z roku 1556/7, wyd. S. Bodniak, Kórnik 1939.

Dyaryusz sejmu piotrkowskiego 1548, [w:] Scriptores Rerum Polonicarum, t. I: Dyaryusze sejmów koronnych 1548, 1553, 1570, wyd. J. Szujski, Kraków 1872.

Dyaryusz Sejmu Piotrkowskiego R. P. 1565 poprzedzony kroniką 1559-1562, oprac. W. Chomętowski, wyd. W. Krasiński, Warszawa 1868.

Dzienniki sejmów walnych koronnych za panowania Zygmunta Augusta Króla polskiego i W. X. Litewskiego 1555 i 1558 r. w Piotrkowie złożonych, wyd. J.T. Lubomirski, Kraków 1869.

Modrzewski A.F., Ad Regem Pontifices, Presbyteros, et Populos Poloniae ac reliquae Sarmatiae, Oratio Andreae Fricii Modrevii de Legatis ad Concilium Christianum mittendis, Kraków 1546.

Pamiętniki o dawnej Polsce z czasów Zygmunta Augusta obejmujące listy Jana Franciszka Commendoni do Karola Boromeusza, t. I-II, wyd. M. Malinowski, Wilno 1851.

Relacye nuncyuszów apostolskich i innych osób o Polsce od roku 1548 do 1690, t. I, wyd. E. Rykaczewski, Poznań 1864.

Uchańsciana, czyli zbiór dokumentów wyjaśniających życie i działalność Jakóba Uchańskiego, t. IV, Warszawa 1892.

Uchwała synodu prowincjonalnego Łowickiego z r. 1556, „Archiwum Komisyi Prawniczej” 1895, t. 1.

Volumina Constitutionum, t. I: 1493-1549, cz. 2, oprac. I. Dwornicka, S. Grodziski, W. Uruszczak, Warszawa 2000.

Wisłocki W., Andrzeja na Więcborku Zebrzydowskiego, biskupa włocławskiego i krakowskiego korespondencyja z lat 1546-1553: z przydaniem Synodów z r. 1547 i 1551, jako téż innych dokumentów współczesnych, Kraków 1878.

Opracowania:

Aleksandrowicz P., Przyjęcie przez króla i senat uchwał Soboru Trydenckiego w Parczewie w 1564 r., „Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny” 1966, t. 9, nr 3-4.

Bałakier E., Sprawa Kościoła narodowego w Polsce XVI wieku, Warszawa 1962.

Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.

Bukowski J., Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku, t. II: Polityczny wzrost i wzmaganie się reformacji aż do sejmu w r. 1558/59, Kraków 1883.

Dembiński B., Kwestia soboru narodowego w Polsce, [w:] Pamiętniki Drugiego Zjazdu Historyków Polskich we Lwowie, t. 1, Lwów 1890.

Fabisz P.W., Wiadomość o legatach i nuncjuszach apostolskich w dawnej Polsce (1075-1863), Ostrów 1864.

Fabisz P.W., Wiadomość o synodach prowincjonalnych i diecezjalnych gnieźnieńskich i o prawach Kościoła Polskiego, Kępno 1861.

Fischer-Wollpert R., Leksykon papieży, tłum. B. Białecki, Kraków 1996.

Flaczyński F., Idea Kościoła narodowego w Polsce w XVI w., „Ateneum Kapłańskie” 1911, t. 5.

Frankiewicz C., Ze studiów nad soborem narodowym w Polsce, Rzeszów 1914.

Godlewski Ł., Spory szlachty o dziesięciny i jurysdykcję duchownych na sejmach egzekucyjnych 1562-1565, „Białostockie Teki Historyczne” 2013, t. 11.

Godlewski Ł., Szlachta a duchowieństwo na sejmach w latach czterdziestych i pięćdziesiątych w XVI wieku, „Saeculum Christianum” 2016, t. 23, https://doi.org/10.21697/sc.2016.23.12. DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2016.23.12

Gołębiowski S., Czasy Zygmunta Augusta, Wilno 1851.

Moraczewski J., Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej z pierwszej połowy szesnastego wieku, Poznań 1849.

Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta 1548-1572, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1988, z. 48.

Korytkowski J., Arcybiskupi gnieźnieńscy. Prymasowie i metropolici polscy, t. II, Poznań 1888, t. III, Poznań 1889.

Kowalska H., Przerębski Jan 1510-1562, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 28, Warszawa 1984.

Kriegseisen W., Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo–kościół między reformacją a oświeceniem, Warszawa 2010.

Kumor B., Historia Kościoła, t. V: Czasy nowożytne – rozłam w chrześcijaństwie zachodnim, Lublin 2002.

Litak S., Kościół w Polsce w okresie reformacji i odnowy potrydenckiej, [w:] Historia Kościoła, t. III: 1500-1715, red. L.J. Rogier, R. Aubert, M.D. Knowles, tłum. J. Piesiewicz, Warszawa 1986.

Pawiński A., Jana Ostroroga żywot i pismo O naprawie Rzeczypospolitej, Warszawa 1884.

Pociecha W., Arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski prymas Polski, „Nasza Przeszłość: studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce” 1947, t. 2.

Sipayłło M., Leszczyński Rafał ok. 1526-1592, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Warszawa 1972.

Sokołowski A., Dzieje Polski ilustrowane, t. III: Epoka Jagiellońska, Warszawa 1900.

Sucheni-Grabowska A., Spory królów ze szlachtą w złotym wieku. Wokół egzekucji praw, Kraków 1988.

Szujski J., Dzieje Polski, t. II: Jagielloni, Lwów 1862.

Wierzbowski T., Jakub Uchański, arcybiskup gnieźnieński. Monografia historyczna, Warszawa 1895.

Wijaczka J., Luteranie w Koronie od 1517 do 1795 r., [w:] Kościoły luterańskie na ziemiach polskich (XVI-XX w.), t. I: W czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów, red. J. Kłaczkow, Toruń 2012.

Zakrzewski W., Powstanie i wzrost reformacji w Polsce 1520-1572, Lipsk 1870.

Downloads

Published

2021-07-13

How to Cite

Godlewski, Łukasz. (2021). Spór o powołanie Kościoła narodowego w Koronie w okresie soboru trydenckiego (1545-1563) . Studia Historyczne, 62(1 (245), 7–23. https://doi.org/10.12797/SH.62.2019.01.01

Issue

Section

Articles