Podziemie niepodległościowe na terenie Małopolski po 1945 roku
Zarys problematyki i stan badań
DOI:
https://doi.org/10.12797/RSpyt.01.2022.01.04Abstrakt
THE INDEPENDENCE UNDERGROUND IN MAŁOPOLSKA AFTER 1945. OVERVIEW OF THE ISSUE AND THE STATE OF RESEARCH
The activity of the Polish Independence Underground after the end of World War II has been the subject of interest of historians and regionalists at least since the mid-1990s. Also in Małopolska, over the last three decades, research has been carried out on the central structures of the Underground, the methods of fighting it by the Soviets and the communist secret police, as well as on the activities of partisan units in its territory. So far, historians have focused, following the example of other regions, on the most important independence organization operating in the country, that is the „Wolność i Niezawisłość” Association, and the iconic commanders of post-war partisans. At the same time, none of the largest units of the Underground in Małopolska („Ogień”, „Salwa” or „Mściciel”) has had a separate, exhaustive monograph. There is also no detailed study of what was happening in Kraków and its vicinity in 1945, i.e. the process of transforming the war-time military underground into structures whose axis of activity would be the fight against the Soviets and the polish communists. Another milestone in future research must also be the ultimate separation of real partisan units from ordinary criminal groups, which, using the atmosphere of temporariness and the availability of weapons, were a real plague at the end of World War II and in the first post-war years. Some of these issues are currently being reexamined in connection with the search for the graves of the victims of Soviet totalitarianism and the need to accurately recreate the fate of people murdered by communists.
Bibliografia
Archiwa:
Archiwum Narodowe w Krakowie, 1319/O, Zespół 1. PSP AK.
Druki urzędowe:
Dziennik Ustaw, 2008, nr 155, poz. 1016.
Dziennik Ustaw, 2011, nr 32, poz. 160.
Wydawnictwa źródłowe:
Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. 6, Wrocław 1991.
Wydawnictwa zwarte:
Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956, red. R. Wnuk, S. Poleszak, A. Jaczyńska, M. Śladecka, Warszawa–Lublin 2007 (wyd. 2: 2021).
Baziur G., Wierni Polsce niepodległej. Antykomunistyczna konspiracja młodzieżowa w województwie krakowskim w latach 1945-1956, Kraków 2010.
Dereń B., Józef Kuraś „Ogień”. Partyzant Podhala, Kraków 1995.
Gaweł G., Jan Dubaniowski „Salwa” 1912-1947, Warszawa 2015.
Gaweł G., Z. Kalinowski, Do końca byli wierni Bogu i Ojczyźnie. Oddział kpt. J. Dubaniowskiego i jego zaplecze. Relacje, zdjęcia i dokumenty, Warszawa 2017.
Golik D., Obszar opanowany przez „leśnych”. Działania partyzanckie oraz represje aparatu bezpieczeństwa na terenie Ochotnicy w latach 1945-1956, Kraków 2010.
Golik D., Musiał F., Władysław Gurgacz. Jezuita wyklęty, Kraków 2014.
Kalinowski Z., Bohaterowie wyklęci na ziemi myślenickiej 1945-1956, Myślenice 2013.
Ryngraf z gałązkami jedliny. Słownik biograficzny podziemia niepodległościowego w Beskidzie Makowskim, Kraków 2021.
Komunistyczne amnestie lat 1945-1947. Drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012.
Korkuć M., Józef Kuraś „Ogień”. Podhalańska wojna 1939-1945, Kraków 2011.
Korkuć M., Zostańcie wierni tylko Polsce… Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944-1947), Kraków 2002.
Korkuć M., A. Ptak, Żołnierze porucznika Wądolnego. Z dziejów niepodległościowego podziemia na ziemi wadowickiej 1945-1947, Kraków 2001.
Krajewski K., Łabuszewski T., „Łupaszka”, „Młot”, „Huzar”. Działalności 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK 1944-1952, Warszawa 2002.
Kurek E., Zaporczycy 1943-1949, Lublin 1995.
Kurtyka J., Generał Leopold Okulicki „Niedźwiadek” (1898-1946), Warszawa 1989.
Masz synów w lasach, Polsko… Podziemie niepodległościowe i opór społeczny na Sądecczyźnie w latach 1945-1956, red. D. Golik, Nowy Sącz 2014.
Ptak A., Prawem wilka, Kraków 1995.
Ślaski J., Żołnierze wyklęci, Warszawa 1996.
Toborek T., Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie, Łódź 2007.
Wenklar M., Nie tylko WiN i PSL. Opór społeczny w latach 1945-1956 w powiecie tarnowskim, Kraków 2009.
Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu: Polska – Małopolska – Podhale 1945-1956, red. R. Kowalski, Nowy Targ 2008.
Wójcik J., Oddział. Między AK i UB – historia żołnierzy „Łazika”, Warszawa 2016.
Zblewski Z., Okręg Krakowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945-1948. Geneza, struktury, działalność, Kraków 2005.
Zychowicz P., Skazy na pancerzach. Czarne karty epopei Żołnierzy Wyklętych, Poznań 2018.
Żołnierze wolnej Polski. Wyklęci odnalezieni w Małopolsce, t. 1, red. D. Golik, F. Musiał, Kraków 2021.
Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemia zbrojne po 1944 r., wyb. i oprac. G. Wąsowski, L. Żebrowski, Warszawa 1999.
Artykuły w pracach zbiorowych i periodykach:
Frazik W., Marian Stróżyński vel Marian Reniak (1922-2004), „agent wszechstronnie sprawdzony”, funkcjonariusz SB, literat, „Aparat represji w Polsce Ludowej 1944-1989” 2007, nr 1 (5), s. 511-522.
Frazik W., Rozbicie II Zarządu Głównego WiN, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2002, nr 18, s. 123-162.
Golik D., „Na zawsze wierni tylko Polsce”. Rozwiązanie Armii Krajowej, w: Wielka Księga Armii Krajowej, oprac. zbior., Kraków 2015, s. 423-432.
Golik D., Rozwiązanie AK na Sądecczyźnie i działalność Oddziału Samoobrony AK kpr. Jana Wąchały „Łazika”, „Kamienia”, w: Masz synów w lasach, Polsko… Podziemie niepodległościowe i opór społeczny na Sądecczyźnie w latach 1945-1956, red. D. Golik, Nowy Sącz 2014, s. 51-94.
D. Golik, Zbrojne podziemie niepodległościowe w Brzeźnicy i okolicach 1944-1949, w: II wojna światowa w gminie Brzeźnica i okolicy, red. W. Jarguz, Kraków–Brzeźnica 2018, s. 137-144
Golik D., Kasprzycki M., Ostatni „leśni” Małopolski. Grupy zbrojne Stanisława Perełki „Dębińskiego”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2015, nr 42, s. 5-76.
Gołdyn T., Likwidacja oddziału „Wiarusy” w aktach UB, w: Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu: Polska – Małopolska – Podhale 1945-1956, red. R. Kowalski, Nowy Targ 2008, s. 311-340.
Korkuć M., Jan Sałapatek „Orzeł”, w: Ostatni komendanci, ostatni żołnierze 1951-1963, oprac. zbior., Warszawa 2016, s. 114-129.
Korkuć M., Zbrodnia pod Krościenkiem 2/3 maja 1946 roku, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2015, nr 42, s. 77-122.
Kurek R., Amnestia Romana Romkowskiego. Udział pomocnika ministra bezpieczeństwa publicznego w przygotowaniu, przeprowadzeniu i ocenie akcji amnestyjnej z 1947 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2021, nr 149, z. 1, s. 161-177.
Mazur G., Likwidacja i demobilizacja krakowskich struktur Armii Krajowej, w: Kraków w czasie II wojny światowej. Materiały sesji naukowej z okazji dni Krakowa w roku 1991, Kraków 1992, s. 89-106.
Musiał F., Między prawdą a propagandą. Przebieg procesu krakowskiego na Sali sądowej i w propagandzie komunistycznej (11 VIII – 10 IX 1947), „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2002, nr 18, s. 163-210.
Musiał F., Strzelać do „Spuły”, „wSieci Historii” 2014, nr 8, s. 52-56.
Panz K., „Dlaczego oni, którzy tyle przecierpieli i przetrzymali, musieli zginąć”. Żydowskie ofiary zbrojnej przemocy na Podhalu w latach 1945-1947, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2015, nr 11, s. 33-89.
Rubacha R., Ostatnia walka „Ognia” – kto zdradził? Kulisy operacji UB, w: Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu: Polska – Małopolska – Podhale 1945-1956, red. R. Kowalski, Nowy Targ 2008, s. 259-288.
Sado G., Pułkownik Franciszek Faix-Limanowski (1896-1953). Komendant Komisji Likwidacyjnej Okręgu Południowego AK, w: II wojna światowa w gminie Brzeźnica i okolicy, red. W. Jarguz, Kraków–Brzeźnica 2018, s. 101-111.
Netografia:
https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/dla-mediow/komunikaty/139484,Oswiadczenie-Oddzialu-IPN-w-Krakowie-w-zwiazku-z-nierzetelnym-artykulem-Tygodnik.html, [dostęp: 30.06.2022].
https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/dla-mediow/komunikaty/122467,Komunikat-Oddzialu-IPN-w-Krakowie-w-zwiazku-z-ekshumacja-przeprowadzona-11-listo.html, [dostęp: 30.06.2022].
