Najstarsze kościoły ziemi zatorskiej na tle wykazu parafi i dekanatu zatorskiego z lat 1325 -1327
DOI:
https://doi.org/10.12797/RSpyt.02.2023.02.02Słowa kluczowe:
Churches, land of Zator, parish districts, founders, parish salary, invocationsAbstrakt
THE OLDEST CHURCHES IN THE LAND OF ZATOR AGAINST THE LIST OF PARISHES OF THE DECANATE OF ZATOR FROM 1325 -1327
The author considers the relationship between the decanate of Zator which appears in 1325, and the land of Zator, known mainly from sources from the 15th century. The decanate of Zator, as an administrative unit of the Diocese of Cracow, covered the areas of the later lan of Zator and the areas located on the Skawina river and north of the Wisla. The list from the years 1325 -1327 contains mentions of 23 oldest churches in the land of Zator. The author analyzes the source records concerning all the churches in the land of Zator listed in this list. The oldest churches were probably erected before 1178, that is, when the area in question was still part of the province of Cracow. These were probably churches in Zator, Mucharz and Woźniki. Their founders were the 12th century princes of Cracow. The second wave of the creation of churches is associated with the activities of the dukes of Opole and Oświęcim. They founded churches in Polanka Wielka, Spytkowice, Piotrowice, Przeciszów, Gierałtowice, Jaroszowice, Barwałd Dolny, Głębowice and Wadowice (13th century – fi rst quarter of the 14th century). The churches in Graboszyce, Wieprz, Witanowice, Nidek, Radocza, Zygodowice, Inwałd and Palczowice can hypothetically be included in knightly foundations. Among them were 3 multi -village parishes (Mucharz, Zator and Krzęcin), however, single -village parishes predominated in numbers. Among these churches, the invocations of St. Mary of the Virgin predominate. George, All Saints, St. Peter and Paul, St. John the Baptist, St. Martin, St. Mary Magdalene, St. Nicholas, St. Michael the Archangel, St. Andrew, St. Simon and Jude, St. Clement and St. Jacob.
Bibliografia
Źródła drukowane:
Długosz J., Liber benefi ciorum dioecesis Cracoviensis, t. 1-3, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1863 -1864.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, t. 1-2, nr 40, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874-1883.
Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, nr 11b, wyd. S. Kętrzyński i S. Smolka, Lwów 1875.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 1-4, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876 -1905.
Kodeks dyplomatyczny Polski, t. 3, nr 11, wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1858.
Kronika polska, wyd. L. Ćwikliński, w: Monumenta Poloniae Historica (dalej MPH), t. 3, Lwów 1878.
Księga dochodów benefi cjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber Retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968.
Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelner Fürstenthümer im Mittelalter, t. 1 -2, Leipzig 1881-1883.
Monumenta Poloniae Vaticana, t. 1-3, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913.
Rocznik kapituły krakowskiej, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, w: MPH, t. 5, Warszawa 1978.
Schlesisches Urkundenbuch, t. 1, wyd. H. Appelt, Köln-Graz -Wien1963-68; t. 2, wyd. W. Irgang, Wien-Köln-Graz 1977; t. 3, wyd. W. Irgang, Köln -Graz -Wien 1984; t. 4, wyd. W. Irgang, Köln-Graz -Wien 1988; t. 5, wyd. W. Irgang, Köln-Weimar-Wien 1993, t. 6, wyd. W. Irgang, Köln-Weimar-Wien 1998.
Vita sanctae Hedwigis ducisse Silesiae, wyd. A. Semkowicz, w: MPH, t. 4, Lwów 1884.
Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, t. 1 -2, wyd. S. Kuraś, Lublin 1965 -1973.
Zbiór dokumentów małopolskich, t. 1-8, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, Kraków–Wrocław 1962-1975.
Zbiór dyplomów klasztoru mogilskiego, nr 53, wyd. E. Janota, Kraków 1867.
Opracowania:
Bukowski W., Krzęcin, w: Słownik historyczno -geografi czny województwa krakowskiego w średniowieczu (dalej SHG), cz. 3, z. 2, oprac. W. Bukowski i in., red. F. Sikora, Kraków 1997.
Chachaj J., Rozwój sieci parafi alnej w dekanacie Zator do końca XVI wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1997, t. 68, s. 221 -308.
Chachaj J., Powstanie dekanatów w archidiakonacie krakowskim, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 1997, t. 11/12, s. 9 -20.
Chachaj J., Pierwotna średniowieczna sieć dekanalna w diecezji krakowskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne w Polsce” 1999, t. 71, s. 379 -387.
Chachaj J., Rozwój sieci parafi alnej i początki organizacji dekanalnej w diecezji krakowskiej do końca XII wieku. Próba podsumowania, „Roczniki Humanistycznej KUL” 2008, t. 56, z. 2, s. 31 -53.
Gawęda S., Świadczenia fi nansowe Polski na rzecz kurii papieskiej w średniowieczu, „Studia Historyczne” 1974, t. 17, s. 413 -446.
Gedl M., Systematyczne badania poszukiwawcze w południowo -zachodniej Małopolsce w 1964 roku, „Sprawozdania Archeologiczne” 1969, t. 20.
Graff T., Patronat cystersów mogilskich nad kościołem pw. Wszystkich Świętych w Wadowicach i problem jego statusu parafi alnego w XIV -XVIII wieku, w: Dzieje i kultura Cystersów w Polsce 1, red. M. Starzyński, D. Tabor, Kraków 2016, s. 191 -213.
Gromnicki T., Świętopietrze w Polsce, Kraków 1908.
Halecki O., Powołanie księcia Władysława Opolskiego na tron krakowski w r. 1273, „Kwartalnik Historyczny” 1913, t. 27, nr 3 -4.
Heumann S., Wiadomość o parafi i i kościele parafi alnym w Mucharzu, w dekanacie suskim, dyecezyi krakowskiej, zebrana na podstawie akt, wizyt biskupich i innych źródeł, Kraków 1899.
Jureczko A., Średniowieczne mosty i przewozy na górnej Wiśle (na wschód od Krakowa), w: Studia i materiały z dziejów osadnictwa i gospodarki górnej Wisły w okresie przedrozbiorowym, red. F. Kiryk, Warszawa 1990.
Kiryk F., Rozwój urbanizacji Małopolski XIII -XVI w. Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kraków 1985.
Kuhn W., Die Städtegründungspolitik der schlesischen Piasten im 13. Jahrhundert, vor allem gegenüber Kirche und Adel, „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte” 1971, t. 29.
Kuhn W., Siedlungsgeschichte des Auschwitzer Beskidenvorlandes, „Zeitschrift für Ostforschung” 1975, t. 24.
Kuraś S., Statuty i przywileje bractwa kapłanów dekanatu zatorskiego 1378 -1525, „Polonia Sacra” 1955, t. 7, z. 4.
Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.
Kurzeja J., Rozwój średniowiecznej sieci parafi alnej w dekanacie Oświęcim, „Roczniki Humanistyczne KUL” 1979, t. 27, z. 2, s. 15 -37.
Laberschek J., Lgota, w: SHG, cz. 3, z. 3, oprac. W. Bukowski i in., Kraków 2000.
Laberschek J., Miejsce, w: SHG, cz. 4, z. 2, oprac. W. Bukowski i in., Kraków 2011.
Laberschek J., W średniowieczu, w: J. Laberschek, K. Tunia, M. Wyżga, Pod Krakowem.
Monografi a historyczna gminy Michałowice, t. 1: Do schyłku XVIII wieku, Kraków 2014.
Leszczyńska -Skrętowa Z., Frydrychowice, w: SHG, cz. 1, z. 4, oprac. J. Laberschek i in., Wrocław 1986.
Leszczyńska -Skrętowa Z., Gierałtowice, w: SHG, cz. 1, z. 4, oprac. J. Laberschek i in., Wrocław 1986.
Leszczyńska-Skrętowa Z., Hynwałd, w: SHG, cz. 2, z. 1, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora [na stronie tytułowej zeszytu podano omyłkowo inne nazwiska], Wrocław 1989.
Nowakowski A., Z dziejów miasta i parafi i Wadowice. Szkic historyczno -prawny, Kraków 1985.
Perzanowski Z., Dawny Zator, w: Cracovia, Polonia, Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. W. Bukowski i in., kom. red. K. Baczkowski i in., Kraków 1995.
Rajman J., Klasztor Norbertanek na Zwierzyńcu w wiekach średnich, Kraków 1993.
Rajman J., Kościoły średniowiecznego Oświęcimia (do końca XVI wieku), w: Oświęcim – miasto pogranicza, t. 2, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 343 -390.
Rajman J., Ocena wiarygodności informacji Długosza o patrociniach w diecezji krakowskiej, w: Jan Długosz – 600 -lecie urodzin. Region – Polska – Europa w jego twórczości, red. J. Maciejewski i in., Toruń–Bydgoszcz 2016, s. 9 -30.
Rajman J, Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu, Kraków 2000.
Rajman J., Średniowieczne patrocinia krakowskie, Kraków 2002.
Rajman J., Średniowieczne Wadowice na tle osadnictwa nad Skawą i Wieprzanką, w: Wadowice.
Studia z dziejów miasta, red. A. Nowakowski, Wadowice 1997.
Schmidt M., Mucharz, w: SHG, cz. 5, z. 1, oprac. W. Bukowski i in., Kraków 2016.
Sikora F., Babica, w: SHG, cz. 1, z. 1, oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław 1980.
Sikora F., Barwałd Dolny, w: SHG, cz. 1, z. 1, oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław 1980.
Sikora F., Głębowice, w: SHG, cz. 1, z. 4, oprac. J. Laberschek i in., Wrocław 1986.
Sikora F., Graboszyce, w: SHG, cz. 2, z. 1, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora [na stronie tytułowej zeszytu podano omyłkowo inne nazwiska], Wrocław 1989.
Sikora F., Klecza, w: SHG, cz. 2, z. 3, oprac. J. Kurtyka i in., red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1991.
Spórna M., Patrocinia św. Katarzyny Aleksandryjskiej w archidiakonacie krakowskim i na ziemi sądeckiej do 1539 roku, „Almanach Sądecki” 2010, nr 3 -4, s. 3 -13.
Stanko P., Dzieje wsi i parafi i Spytkowice koło Zatora do końca XVI wieku, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2007, t. 13.
Ulanowski B., O założeniu i uposażeniu klasztoru Benedyktynek w Staniątkach, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno -Filozofi czny” 1891, t. 28.
Wiśniowski E., Parafi e w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.
Wójcik M.L., Dokumenty i kancelarie książąt opolsko -raciborskich do początków XIV wieku, Wrocław 1999.
Wyrozumska B., Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Wrocław 1977.
Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 2006.
Żurek D., Parafi e Spytkowice, Bachowice i Ryczów w średniowieczu i początkach epoki nowożytnej. Źródła do badań i kształtowanie się okręgów parafi alnych, „Rocznik Spytkowicki” 2022, t. 1, s. 8 -25.
