Spytkowicka parafia w czasie drugiej wojny światowej
Zapis kronikarski ks. Stanisława Piątka
DOI:
https://doi.org/10.12797/RSpyt.01.2022.01.03Słowa kluczowe:
Second World War, Third Reich, General Government, Auschwitz concentration camp, Catholic Church, Spytkowice, Ryczów, Lipowa, Łączany Rev. Stanisław Piątek, Rev. Adolf Zagrodzki, Rev. Władysław Miłąszewski, Rev. Franciszek Paciorek, Stanisław DzierwaAbstrakt
SPYTKOWICE PARISH DURING THE SECOND WORLD WAR. A CHRONICLE RECORD BY REV. STANISŁAW PIĄTEK
Records of church provenance are valuable material for the study of regional history and social life. This article presents a fragment from the chronicle of the parish of St Catherine of Alexandria in Spytkowice, as a source for research into local history. The text presented - accompanied by a critical and factual discussion – concerns the period of the Second World War. Spytkowice, together with the western part of the Cracow archdiocese, was separated from the metropolis and incorporated into the Third Reich. The location on the border with the General Government and the shifting of the customs border to this border line had an impact on both the situation of the inhabitants and the priests, as well as on pastoral work, since part of the Spytkowice parish found itself on the other side of this border. The author of the cited record is Rev. Stanislaw Piątek, a priest who administered the Spytkowice parish for three years (1942-1945). The account he compiled also covers events before his arrival in Spytkowice. He outlined the political and social situation and the difficulties he had to face in his new post. In his chronicle he concentrated on facts connected with the life of the parish, affecting the situation of the priests, the worshippers, religious life and the state of the church buildings. Through laconic references, he recorded facts and people cherished to this day in the consciousness of the local community, as well as facts and people forgotten, restoring them, as it were, to the collective memory. He mentioned noble attitudes of helping at the cost of one’s own life, mentioning also infamous acts of informers, which is a starting point for further research on the history of Spytkowice and its inhabitants during the German occupation.
Bibliografia
Archiwalia:
Archiwum Parafii pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Spytkowicach, sygn. I-06, Liber memorabilium (1882-1971), b.p.
Źródła drukowane, monografie, artykuły, wspomnienia:
„A wszystko dla tegoż ludu ziemi skawickiej”. Kronika parafii Skawica do roku 1986, oprac. R. Szczurowski, Kraków 2019.
Antos J., Parafia Paszkówka. Materiały do historii parafii i wspomnienia, zebrał i do druku przygotował W. Królikowski, Kraków 2021.
Bar J., Zgromadzenie Sióstr Serafitek 1881-1961, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik prawno-historyczny” 1963, nr 1-4, s. 75-211.
Bębnik G., Komentarz historyczny do Dziennika wojennego mikołowskiej policji ochronnej, „Mikołowskie Zeszyty Historyczne” 2018, z. 4, s. 7-28.
Bodzenta J., Dzieje Ochotniczej Straży Pożarnej w Spytkowicach 1912-2012, Spytkowice 2016.
Bodzenta J., Z dziejów szkoły w Spytkowicach, w: Nasza szkoła. Historia i współczesność, red. J. Brania, J. Fabin, M. Simik, Spytkowice 2004, s. 173-187.
Bukowski K., Matka Boska Spytkowicka Uzdrowienie Chorych (1752-2002). 250 lat kultu, Kraków 1996.
Crankshaw E., Gestapo, Warszawa 1995.
Cyra A., Żwirownia obok Theatergebäude jako miejsce zbrodni w KL Auschwitz, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2012, nr 4, s. 89-109.
Fijałkowski Z., Kościół katolicki na ziemiach polskich w latach okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1983.
Front Ł., Żywot kapłana poczciwego. Ksiądz Stanisław Piątek (1906-1988), Kęty 2020.
Garliński J., Oświęcim walczący, Warszawa 1992.
Gawlik M., Szczepaniak J., Księża katecheci diecezji krakowskiej 1880-1939. Słownik biograficzny, seria: „Collectanea Historica Bibliotheca”, t. 5, Kraków 2000.
Gołba F., Bachowice dawniej i dziś, Kraków 1939, przedruk, w: Bachowice – wieś i ludzie, red. J. Jodłowski, A. Kolasa, Z. Szewczyk, S. Warzecha, Tomice 2017, s. 109-214.
Gronków i Gronkowianie, red. W. Zarębczan, autorzy: W. Gacek, J. Leśnicki, T. Pudzisz, B. Zalot, K. Zarębczan, W. Zarębczan, Gronków 1998.
Gwizdała S., Zarys społecznego, gospodarczego i kulturalnego życia wsi Spytkowice, w: Księga jubileuszowa 800 lat Spytkowic, red. J. Warzecha, J. Fabin, P. Mostowik, Ząbki 2000, s. 271-285.
Hałaburda M., Duchowieństwo diecezji pińskiej (1925-1939). Studium prozopograficzne, Kraków 2019.
Hałaburda M., Diecezja pińska (1925-1939). Rys historyczny, „Textus et Studia” 2017, nr 2 (10), s. 95-119.
Hałaburda M., Szczepaniak J., Katalog alumnów seminarium na Stradomiu (1801-1900), Kraków 2006.
Hałoń E., W cieniu Auschwitz. Wspomnienia z konspiracji przyobozowej, Oświęcim 2003.
Hein W., Jakubiec Cz., Montelupich, Kraków–Wrocław 1985.
Jacewicz W., Woś J., Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. 3: Wykaz duchownych zmarłych, zamordowanych lub represjonowanych przez okupanta w archidiecezjach: gnieźnieńskiej, krakowskiej i lwowskiej oraz w diecezjach: katowickiej, kieleckiej, lubelskiej i w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, Warszawa 1978.
Jarguz W., Notatki z życia parafii w czasach okupacji, w: II wojna światowa w gminie Brzeźnica i okolicy, red. W. Jarguz, Kraków–Brzeźnica 2018, s. 281-296.
Kalendarz Terminowy na Rok 1943, Warszawa.
Kamska I., Ksiądz Franciszek Paciorek (1914-1943), w: Księga jubileuszowa 800 lat
Spytkowic, red. J. Warzecha, J. Fabin, P. Mostowik, Ząbki 2000, s. 319-320.
Kapuśniak A., Szczepaniak J., Katalog alumnów krakowskiego seminarium duchownego (1901-1938), Kraków 2006.
Kolasa A., Marek R., Seremet A., Gmina Spytkowice na starej fotografii, Spytkowice 2018.
Kołodziejczyk J., Dwudziestopięciolecie konsekracji naszego kościoła, „Posłaniec Zwycięskiej” 2000, nr 4, s. 2-3.
Korszyński F., Jasne promienie w Dachau, Poznań–Warszawa 1985.
Kracik J., Qui venerunt ex magna tribulatione. Kapłani archidiecezji krakowskiej prześladowani podczas II wojny światowej, „Notificationes e Curia Metropolitana Cracoviensi” 1989, nr 7-8, s. 191-205.
Kracik J., Archidiecezja krakowska, w: Życie religijne pod okupacją hitlerowską 1939-1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 167-186.
Kracik J., Ryś G., Dziesięć wieków diecezji krakowskiej, Kraków 1998.
Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996.
Ksiądz Franuś. Refleksje w 70-tą rocznicę męczeńskiej śmierci księdza Franciszka Paciorka w obozie zagłady w Oświęcimiu, oprac. A. Radziszowski, Kraków 2013, b.p. Księga Pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski południowej 1940-1944, t. 2-3, red. nauk. F. Piper, I. Strzelecka, Warszawa–Oświęcim 2002.
Księga Pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Radomia i innych miejscowości Kielecczyzny 1940-1944, t. 1, red. nauk. F. Piper, I. Strzelecka, Oświęcim 2006.
Leszczyński K., Eksterminacja ludności na ziemiach polskich w latach 1939-1945.
Opracowanie materiałów ankiety z 1945 roku (województwa: krakowskie i lubelskie, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1957, nr 9, s. 113-255.
Leśnicki J., Zarębczan W.M., „Ite ad Joseph – Idźcie do Józefa”. Kościółek św. Józefa w Gronkowie, Pelplin 2013.
Ludzie dobrej woli. Księga pamięci mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej niosących pomoc więźniom KL Auschwitz, red. H. Świebocki, Oświęcim 2005.
Łysak K., Szczypta-Szczęch R., Monte. Więzienie dwóch totalitaryzmów 1939-1989, Kraków 2021.
Łoziński B., Leksykon zakonów w Polsce. Informator o życiu konsekrowanym, Warszawa 1998.
Madajczyk Cz., Kształtowanie systemu okupacyjnego w Europie Środkowej przez III Rzeszę (1938-1945, „Dzieje Najnowsze” 1971, nr 1-2, s. 159-178.
Madajczyk Cz., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1-2, Warszawa 2019.
Marecki J., Represje wobec osób duchownych i zakonnych na terenie woj. krakowskiego 1944-1975. Leksykon biograficzny, t. 2, seria: „Kościół w okowach”, Kraków 2016.
Marecki J., Zakony w Polsce. Instytuty życia konsekrowanego, instytuty i zgromadzenia zakonne, instytuty świeckie, wspólnoty życia apostolskiego, Kraków 2000.
Midur H., Kazimierz Meres – wójt, który pozostał w pamięci, w: II wojna światowa w gminie Brzeźnica i okolicy, red. W. Jarguz, Kraków–Brzeźnica 2018, s. 351-354.
Mostowik P., Właściciele Spytkowic, w: Księga jubileuszowa 800 lat Spytkowic, red. J. Warzecha, J. Fabin, P. Mostowik, Ząbki 2000, s. 33-39.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1995. Słownik biograficzny, Warszawa 2000 (wyd. II, poprawione).
Pamiętnik III-ej konferencji kapłańskiej w sprawie unji kościelnej w Pińsku (30, 31 sierpnia i 1 września 1932), Pińsk 1933.
Pamiętnik V-ej pińskiej konferencji kapłańskiej w sprawach unji kościelnej (5, 6 i 7 września 1935), Pińsk 1936.
Petrani A., Ks. Kazimierz Bukraba biskup ordynariusz piński (1885-1946), „Nasza Przeszłość” 1972, t. 37, s. 209-242.
Piątek S., Kęty. Miasto świętego Jana Kantego, Kęty 2016.
Piątek S., Kęty miasto św. Jana Kantego. Parafia spytkowicka w latach 1943-1945 we wspomnieniach, oprac. P. Mostowik, w: Księga jubileuszowa 800 lat Spytkowic, red. J. Warzecha, J. Fabin, P. Mostowik, Ząbki 2000, s. 405-411.
Pietrzak J., Działalność duszpastersko-społeczna ks. Franciszka Gołby (1862-1944), w: Bachowice – wieś i ludzie, red. J. Jodłowski, A. Kolasa, Z. Szewczyk, S. Warzecha, Tomice 2017, s. 34-79.
Przybyszewski B., Adam Stefan kardynał Sapieha. Pasterz Dobry Książę Niezłomny 1867-1951, Łańcut 2002.
Rostkowski Z., Zarys historii parafii św. Jana Chrzciciela w Grannem, „Niedziela podlaska” 2004, nr 35.
Rozynkowski W., Serafitki, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2012, kol. 1444–1445.
Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m.st. Warszawy) 1932/1933, Warszawa 1932.
Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m.st. Warszawy) na 1938 r., Warszawa 1938.
Spis duchowieństwa i parafii diecezji łódzkiej 1948 rok, Łódź 1948.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji pińskiej w R.P. 1932 i 1933, Pińsk 1933.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji pińskiej w R.P. 1937, Pińsk 1937.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji pińskiej w R.P. 1939, Pińsk 1939.
Spytkowice w zapisach księży proboszczów, oprac. J. Warzecha, P. Mostowik, w: Księga jubileuszowa 800 lat Spytkowic, red. J. Warzecha, J. Fabin, P. Mostowik, Ząbki 2000, s. 77-89.
Staniek E., Szkoła jakich mało. Słownik „wybranych” absolwentów Gimnazjum i Liceum w Wadowicach (1866-2016), Kraków 2016.
Węgrzyn W., Notatki kościelnego, oprac. J. Warzecha, w: Księga jubileuszowa 800 lat Spytkowic, red. J. Warzecha, J. Fabin, P. Mostowik, Ząbki 2000, s. 91-123.
Zakład salezjański im. Księdza Bosko w Oświęcimiu 1940-1943. Kronika, t. 5, oprac. W.W. Żurek, Lublin 2018.
Życie religijne pod okupacją hitlerowską 1939-1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982.
Netografia:
Adam Władysław Artur Potocki z Podhajec h. Pilawa, http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.23938.17, [dostęp: 30.08.2022].
Granne – parafia świętego Jana Chrzciciela. Rys historyczny, oprac. Z. Rostkowski, https://drohiczynska.pl/parafie/granne-parafia-swietego-jana-chrzciciela/#rys-historyczny, [dostęp: 7.07.2022].
Informacja o więźniach, Dzierwa Stanisław, https://www.auschwitz.org/muzeum/informacja-o-wiezniach/, [dostęp: 13.06.2022].
Informacja o więźniach, Meres Kazimierz, https://www.auschwitz.org/muzeum/informacja-o-wiezniach/, [dostęp: 13.06.2022].
Informacja o więźniach, Nowaczek Jan, https://www.auschwitz.org/muzeum/informacja-o-wiezniach/, [dostęp: 13.06.2022].
Paciorek J., Męczennik Oświęcimia – bohaterski Ksiądz Franciszek Paciorek, http://www.naszradziszow.com/artyku%C5%82y-o-radziszowie/23-artykuly-o-radziszowie/ii-wojna-%C5%9Bwiatowa-i-jej-skutki/100-m%C4%99czennik-o%C5%9Bwi%C4%99cimia-bohaterski-ksi%C4%85dz-franciszek-paciorek.html, [dostęp: 18.05.2022].
Parafia Łączany. O parafii – historia, http://www.parafia.laczany.pl/index.php/historia-parafi/historia, [dostęp: 18.05.2022].
