Protestanci w Rzeczypospolitej 1777-1786 – między unią sielecką a konfliktami (zarys problematyki)

Authors

  • Witold Filipczak Uniwersytet Łódzki

DOI:

https://doi.org/10.12797/SH.62.2019.01.05

Keywords:

Evangelics, Protestant synods, Union of Sielec, Permanent Council, Parliament of 1784

Abstract

Protestants in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Years 1777-1786: Between the Union of Sielec and Conflicts (Introduction to the Topic)

This article examines the eighteenth century attempts to stimulate cooperation amog Protestants in the Polish-Lithuanian Commonwealth. Such endeavors were undertaken in the years 1775-1776 in Great Poland, while in 1777 the Union of Sielec between Protestants of Little Poland and Mazowsze was concluded. The union was intended to bring together Protestant congregations as religious entities without interfering in particular doctrinal and religious differences among them. In 1780, Protestants representing all parts of the Commonwealth met at a general council in Węgrów. Unfortunately, the existing differences among the groups prevailed and led to conflict. In effect, the followers of the Sielec Union failed to find a conciliatory platform with the Great Poland Protestants, who were backed by the Russian Ambassador Otto von Stackelberg. In 1782, the General Council of Węgrów was dissolved, which led to the collapse of the Sielec Union. The latter section of the article examines the political prosecution of Protestants, who were attacked by the Permanent Council and the Parliament of 1784. Stackelberg’s interference, as well as the attitude of the Polish king Stanislaus Augustus towards Protestants, have been also presented.

Author Biography

Witold Filipczak, Uniwersytet Łódzki

Dr hab., prof. nadzw. Uniwersytetu Łódzkiego. Zatrudniony w Katedrze Historii Nowożytnej (Instytut Historii) na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UŁ. Specjalizuje się w badaniach nad dziejami parlamentaryzmu polskiego w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Autor ok. 50 publikacji naukowych, w tym 2 książek: Sejm 1778 roku (Warszawa 2000) i Życie parlamentarne prowincji wielkopolskiej w latach 1780-1786 (Łódź 2012).

References

Źródła drukowane:

Dyaryusz Seymu ordynaryinego pod związkiem konfederacyi generalney oboyga narodów agitującego się, wyd. A. Cieciszowski, Warszawa 1776.

Dyaryusz Seymu wolnego ordynaryinego… 1784…, wyd. M. Tukalski-Nielubowicz, Warszawa 1785.

Korespondencja polityczna Stanisława Augusta. Augustyn Deboli 1782, oprac. E. Zielińska, A. Danilczyk, Warszawa 2017.

Lietuvos Dzidžiosios Kunigaikštystės seimelių instrukcijos (1788-1790), parengė R. Jurgaitis, A. Stankevič, A. Verbickienė, Vilnius 2015.

Pamiętniki Józefa Kossakowskiego, biskupa inflanckiego 1738-1788, wyd. A. Darowski, Warszawa 1891.

Volumina Legum, wyd. J. Ohryzko, t. VIII, Petersburg 1860; t. IX, Kraków 1889.

Zbior mow w czasie Seymu szescio-niedzielnego roku 1784 mianych w Grodnie, Wilno, b.d.

Opracowania:

Butterwick R., Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788-1792, tłum. M. Ugniewski, Kraków 2012.

Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku, Warszawa 2010.

Dygdała J., Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzecząpospolitą w XVIII wieku, Warszawa–Poznań–Toruń 1984.

Dymnicka-Wołoszyńska H., Małachowski Antoni, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 19, Wrocław 1974.

Fijałkowski P., Historia parafii ewangelicko-augsburskiej w Iłowie w XVIII-XIX w., „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1994, t. 38, s. 111-120.

Filipczak W., Ekonomie litewskie w polityce sejmikowej Stanisława Augusta po upadku Antoniego Tyzenhauza (1780-1783), „Przegląd Nauk Historycznych” R. V, 2006, nr 1(9), s. 235-276.

Filipczak W., Sejm 1778 roku, Warszawa 2000.

Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780-1786, Łódź 2012.

Gastpary W., Historia protestantyzmu w Polsce od połowy XVIII wieku do pierwszej wojny światowej, Warszawa 1977.

Herbst S., Grabowski Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław 1960.

Kalenkiewiczówna A., Rozkład partii Tyzenhauza na tle sejmików litewskich, [w:] Księga pamiątkowa Koła Historyków Słuchaczy USB w Wilnie, Wilno 1933, s. 121-155.

Kłaczewski W., Zbory różnowiercze w Piaskach i ich patronowie, „Rocznik Lubelski” 1979, t. 21, s. 65-75.

Konopczyński W., Grabowski Jan Jerzy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław 1960.

Kraushar A., Książę Repnin i Polska w pierwszym czteroleciu panowania Stanisława Augusta (1764-1768), t. I-II, Kraków 1900.

Kriegseisen W., Dysydenci i dyzunici w Rzeczypospolitej epoki stanisławowskiej, [w:] Stanisław August i jego Rzeczpospolita. Dramat państwa, odrodzenie narodu, red. A. Sołtys, Z. Zielińska, Warszawa 2013, s. 51-62.

Kriegseisen W., Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej (1696-1763). Sytuacja prawna, organizacja i stosunki międzywyznaniowe, Warszawa 1996.

Kriegseisen W., Zbór ewangelicko-reformowany (kalwiński) w Żychlinie koło Konina, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1993, t. 37, s. 103-114.

Kriegseisen W., Zbór kalwiński w Sielcu koło Staszowa, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1990, t. 35, s. 157-178.

Łubieńska C., Sprawa dysydencka 1764-1766, Kraków–Warszawa 1911.

Łukowski G.T., The Szlachta and the Confederacy of Radom 1764-1767/68: A Study of the Polish Nobility, Roma 1977.

Michalski J., Sprawa wyboru posłów dysydentów na sejm 1776 roku, [w:] Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. S. Bylina, Warszawa 1997, s. 273-280.

Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk 1715-1788, Warszawa–Kraków 1906.

Smoleński W., Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, wyd. 2, Warszawa 1976.

Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994.

Zając P., Giovanni Andrea Archetti i Stanisław August Poniatowski. Obraz króla i wzajemnych relacji w depeszach nuncjusza do sekretu stanu Stolicy Apostolskiej z lat 1776-1784, „Kwartalnik Historyczny” R. CXXIII, 2016, nr 2, s. 279-311, https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.2.03. DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.2.03

Zielińska Z., Polska w okowach „systemu północnego” 1763-1766, Kraków 2012.

Zienkowska K., Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu Czteroletniego, Warszawa 1976.

Downloads

Published

2021-07-13

How to Cite

Filipczak, W. . (2021). Protestanci w Rzeczypospolitej 1777-1786 – między unią sielecką a konfliktami (zarys problematyki) . Studia Historyczne, 62(1 (245), 77–100. https://doi.org/10.12797/SH.62.2019.01.05

Issue

Section

Articles