Doktryna protestancka na kartach śląskich druków kalendarzowych do połowy XVIII w.
DOI:
https://doi.org/10.12797/SH.62.2019.03.01Keywords:
early modern Silesian calendars, Protestant religion in Silesia, editors of Silesian calendars, social communication in early modern eraAbstract
PROTESTANT DOCTRINE IN SILESIAN CALENDARS BEFORE THE MID-18TH CENTURY
This article looks at the issue of confesionality and the presence of Protestant doctrine in early modern calendars produced in Silesia. The article is based on an examination of 78 early modern calendars (16th through mid-18th century), which were printed in Silesian printing houses (including Breslau, Brzeg, Legnica, Kłodzko, Kożuchów, Nysa and Opawa). Of the calendars bearing the names of editors/authors, 17 were Protestant. While some of these figures were pastors, others were intellectuals who associated with Protestant groups. Silesian calendars were addressed to both Protestants and Catholics. This dual religious character reflected the contemporary Silesian political context, which was fraught with religious tension. While these conditions stimulated a broad religious neutrality, leading many to avoid any direct reference to either Protestant reformers or their doctrines in published works, some Protestant religious ideals nevertheless permeated calendars. The goal of this infiltration, often couched in religious and biblical phrases, was to educate readers on specific social values and work ethic, morality, obedience to superiors, and openness to the outside world.
References
Opracowania:
Baczko B., Hinz H., Kalendarz półstuletni 1750-1800, Warszawa 1975.
Baranowski B., Tematyka gospodarstwa wiejskiego w kalendarzach z XVIII i początków XIX w., [w:] Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego, t. 3, z. 2, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1960.
Bartoszewski J., Doktryna religijna i jej implikacje pedagogiczne: krytyczne podejście, „Studia Sieradzana” 2021, t. 1.
Bryłka A., Zmiany i innowacje w śląskich nowożytnych drukach kalendarzowych do połowy XVIII w., [w:] Postęp i zacofanie w kulturze Europy Środkowej, red. A. Barciak, Zabrze 2015, Kultura Europy Środkowej, t. 18.
Bryłka-Jesionek A., Nowożytna kalendariografia śląska do połowy XVIII wieku. Katalog, Katowice 2018.
Bryłka-Jesionek A., Siedemnastowieczna codzienność w świetle czeskich druków kalendarzowych (w zbiorach Archiva hlavního města Prahy), „Pražský sborník historický” 2018, t. 46.
Chronologia polska, red. B. Włodarski, Warszawa 1957.
Czapliński M., Kaszuba E., Wąs G., Żerelik R., Historia Śląska, Wrocław 2002.
Czerwiński Z., Poskramiacze czasu. Rzecz o kalendarzu, a szczególnie polskim drukowanym kalendarzu książkowym, Poznań 2006.
Dolański D., Najspokojniejszy Kościół. Reformacja XVI wieku w księstwie głogowskim, Zielona Góra 1998.
Encyklopedia Wrocławia, red. J. Harasimowicz, Wrocław 2000.
Funke Ch.G., Kurtzer Entwurff der Lebens-Geschichte aller bey dem Görlitzischen Kirchen-Dienste So wohl vor als nach der Reformation gewesenen Geistlichen Personen, Görlitz–Leipzig 1711.
Gorczyńska M., Lęki i niepokoje na kartach kalendarzy polskich z drugiej połowy XVIII wieku, „Wieki Stare i Nowe” 2003, t. 3.
Gottlieb F.O., Lexikon der seit dem funfzehenden Jahrhunderte verstorbenen und jetztlebenden Oberlausizischen Schriftsteller und Künstler, t. 6, Görlitz 1806.
Grünewald J., Christoph Knoll. Ein Beitrag zu seiner Biographie, „Jahrbuch für Schlesische Kirchengeschichte” 1963, t. 42.
Günther S., Löwen, Elias von, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 19, Leipzig 1884.
Harasimowicz J., Śląski luteranizm wieku Reformacji – próba charakterystyki, „Sobótka” 1984, t. 39, z. 4.
Herbst K.-D., Die Kalender von Gottfried Kirch, [w:] Beiträge zur Astronomiegeschichte, t. 7, Hrsg. W.R. Dick, J. Hamel, Frankfurt am Main 2004.
Herbst K.-D., Die Rezeption der Reformation und eine neue Biographie Martin Luthers in den Schreibkalendern des 17. und 18. Jahrhunderts, [w:] Luther als Vorkämpfer? Reformation, Volksaufklärung
und Erinnerungskultur um 1800, Hrsg. W. Greiling, H. Böning, U. Schirmer, Köln–Weimar–Wien 2016, https://doi.org/10.7788/9783412506544-016. DOI: https://doi.org/10.7788/9783412506544-016
Hintz M., Chrześcijańskie sumienie. Rozważania o etyce ewangelickiej, Katowice 2006.
Hintz M., Dziedzictwo myśli M. Lutra i jego spadkobierców w etyce europejskiej, [w:] Dziedzictwo myśli Lutra. Zbiór studiów, red. J. Wild, Słupsk 2011.
Hintz M., Marcin Luter – ojciec etyki ewangelickiej, [w:] M. Luter, Pisma etyczne, red. M. Hintz, Bielsko-Biała 2009.
Janik M., Kalendariografia polska od XVI-XVIII wieku – próba typologii, [w:] Kalendarze staropolskie, red. I. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2013.
Janik M., Polskie kalendarze astrologiczne epoki saskiej, Lublin 2003.
Kaczorowski W., Elias von Löben lekarzem miejskim w Byczynie, „Kwartalnik Opolski” 1995, R. 41, nr 3-4.
Karlak W., Druki ulotne i okolicznościowe źródłem badań biograficznych dla ich właściciela – na przykładzie kolekcji Dawida Rhenischa, wrocławskiego kaznodziei i profesora z przełomu XVI i XVII wieku, [w:] Druki ulotne i okolicznościowe – wartość i funkcje. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Wojnowice, 8-10 października 2004, Wrocław 2006.
Karski K., Symbolika. Zarys wiedzy o kościołach i wspólnotach chrześcijańskich, Warszawa 1994.
Knoll, Christoph, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 16, Leipzig 1882.
Koelling H., Geschichte der Stadt Pitschen, Breslau 1892.
Korta W., Śląsk wobec gregoriańskiej reformy kalendarza, [w:] Problemy nauk pomocniczych historii, t. 4, Katowice 1976.
Ku chrześcijaństwu jutra. Wprowadzenie do ekumenizmu, red. W. Hryniewicz, J.S. Gajek, S.J. Koza, Lublin 1997.
Leksykon religioznawczy, red. W. Tyloch, Warszawa 1988.
Machaj D., Zawsze wierny? Sytuacja wyznaniowa w Uniwersytecie Krakowskim w XVI i XVII w., „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2015, t. 59, https://doi.org/10.12775/OiRwP.2015.04. DOI: https://doi.org/10.12775/OiRwP.2015.04
Maleczyńska K., Pisma Lutra we Wrocławiu w XVI i XVII w., „Sobótka” 1984, t. 39, nr 4.
Mandziuk J., Kościół katolicki na Śląsku po wojnie 30-letniej, „Saeculum Christianum” 2001, t. 8, nr 1.
Matwijowski K., Studia i szkice z dziejów protestantyzmu na Śląsku. Od ukształtowania się wyznania do działalności pietystów, red. L. Ziątkowski, Wrocław 2015.
Pasek Z., Kultura religijna protestantyzmu, Kraków 2014.
Podzielny J., Praca jako powołanie. Istotne elementy luterańskiego etosu pracy, „Studia Oecumenica” 2017, t. 17, https://doi.org/10.25167/SOe/17/2017/221-231. DOI: https://doi.org/10.25167/SOe/17/2017/221-231
Poggendorff J.C., Biographisch-Literarisches Handwörterbuch zur Geschichte der Exakten Wissenschaften, t. 1: A-L, Leipzig 1863, https://doi.org/10.5962/bhl.title.24182. DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.24182
Pomian K., Historia między retoryką a teologią. Niektóre problemy myśli historycznej doby Odrodzenia i Reformacji, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1964, t. 9.
Rok B., Staropolskie książki jako źródło do badań nad mentalnością, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2004, nr 2675.
Siebert S., Knoll Christoph, [w:] Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon, t. 4, Hrsg. T. Bautz, Herzberg 1992.
Syroka A., Kościoł katolicki w świetle kalendarzy śląskich w XVIII w., „Sobótka” 1986, t. 41, z. 4.
Szczepankiewicz-Battek J., Protestantyzm na Śląsku. Geografia, demografia, kultura, Wrocław 1996.
W drodze za Chrystusem. Kościoły chrześcijańskie w Polsce mówią o sobie, red. H. Tranda, M. Patalon, Kraków 2009.
Wąs G., Reformacja i władza. Reformy chrześcijaństwa w nurcie reformacji a spory o władzę na Śląsku w XVI i w pierwszym dwudziestoleciu XVII wieku, Kraków 2017.
Wielomski A., Myśl polityczna reformacji i kontrreformacji, t. 1: Rewolucja protestancka, Radzymin 2013.
Wisłocki M., Miejsce i rola Marii w ewangelickiej teologii, pobożności i sztuce Pomorza w XVI i XVII wieku, [w:] Doskonałość, zbawienie, rodzina. Z badań nad protestantyzmem, red. Z. Pasek, Kraków 2005.
Włodarczyk J., Muszyński G., Wstęp, [do:] Klaudiusz Ptolemeusz, Czworoksiąg (Tetrábiblos), tłum.G. Muszyński, Wrocław 2012.
Wojak T., Wkład Reformacji do kultury polskiej, „Kalendarz Ewangelicki” 1966.
Wybitni ludzie dawnego Torunia, red. M. Biskup, Warszawa 1982.
Zuberbier A. [et al.], Porównanie wyznań: rzymsko-katolickiego, prawosławnego, ewangelicko-augsburskiego, ewangelicko-reformowanego, Warszawa 1988.
Zasoby cyfrowe:
Herbst K.-D., Biobibliographisches Handbuch der Kalendermacher von 1550 bis 1750, www.presseforschung.uni-bremen.de/dokuwiki/doku.php?id=Startseite (dostęp: 24 VII 2021).
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
