Szwajcarska geneza antropologii i etnologii Jana Czekanowskiego (1882-1965) i Stanisława Poniatowskiego (1884-1945)
DOI:
https://doi.org/10.12797/Politeja.20.2023.82.14Keywords:
University of Zurich, anthropology, ethnology, Jan Czekanowski, Stanisław PoniatowskiAbstract
SWISS GENESIS OF ANTHROPOLOGY AND ETHNOLOGY BY JAN CZEKANOWSKI (1882-1965) AND STANISŁAW PONIATOWSKI (1884-1945)
The history of Polish science still has many gaps. This is the case of Jan Czekanowski and Stanisław Poniatowski. They both studied physical anthropology at the University of Zurich. This article explains the reason for their ethnographic and ethnological research, which they successfully conducted in these disciplines. In addition, the questions of how they got to Switzerland and what prompted the choice of the field of study are answered. The political context of both scholars going to study in Switzerland is taken into account. For the first time in Polish literature on the subject, a complete list of scholars and courses that they studied at the University of Zurich is provided. The list is reconstructed on the basis of sources located in archives and libraries in Zurich.
Downloads
References
Dokumenty archiwalne
Archiwum Akt Nowych
Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, sygn. 5112
Staatsarchiv des Kantons Zürich, sygn. Ablieferung 2008/64, UU 24a 5, UU 24.10, UU 24.19, UU 25 38, UU 25 42, UU 25 44, U110.6.959, U110.6.1264 Handschriftensammlung Zentralbibliothek Zürich, sygn. Ms Z X 156
Opracowania
Bar J., Afrykanistyczne badania Jana Czekanowskiego w stulecie wyprawy, Kraków 2007.
Bednarz P., Dylematy neutralnych. Szwajcarska opinia publiczna wobec kwestii polskiej 1914-1918, Lublin 2012.
Białokur M., Gabriel Narutowicz. Biografia, Opole 2016.
Bielecki T., Krupiński T., Strzałko J., Historia antropologii w Polsce, „Przegląd Antropologiczny” 1987 [1989], t. 53, z. 1-2. DOI: https://doi.org/10.18778/1898-6773.53.1-2.01
Buchmann A., Młodzież z ziem polskich na Uniwersytecie Zuryskim w latach 1833-1906. Referat wygłoszony na XXI sesji Stałej Konferencji MABPZ, Rzym 1999 r., [online] https://www.mabpz.org/publikacje-b/mlodziez-z-ziem-polskich-na-uniwersytecie-zuryskim-w-latach1833-1906-anna-buchmann.
Czekanowski J, Człowiek w czasie i przestrzeni, wyd. 3, Warszawa 1967.
Czekanowski J., Dziennik podróży afrykańskiej, Warszawa 2014.
Czekanowski J., Feudalne państwa pasterskie afrykańskiego Międzyjezierza, „Przegląd Socjologiczny” 1961, t. 15.
Czekanowski J., Struktura rasowa Śląska w świetle badań polskich i niemieckich, „Polski Śląsk. Odczyty i Rozprawy” t. 25, Katowice 1936.
Czekanowski J., Untersuchungen über das Verhältnis der Kopfmasse zu den Schädelmassen, Brauschweig 1907. DOI: https://doi.org/10.2307/2331568
Czekanowski J., W głąb lasów Aruwimi. Dziennik wyprawy do Afryki, Wrocław 1958.
Derks A., Die Ethnologie Zürich, [w:] Gewundene Wege einer undisziplinierten Disziplin.
Jahre Ethnologie in Zürich, red. A. Derks, A. Isler, W. de Jong, H. Käufeler, Zürich 2021.
Dziemidok B., Tatarkiewicz Władysław, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, t. 2, Lublin 2021.
Florkowska-Frančić H., Polska diaspora w Szwajcarii, [w:] Polska diaspora, red. A. Walaszek, Kraków 2001.
Gładkowski K., Etnologia. Koncepcja teoretyczno-metodologiczna Stanisława Poniatowskiego 1884-1945, Olsztyn 2001.
Gładkowski K., Stanisław Poniatowski (1884-1945), [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 2, red. E. Fryś-Pietraszkowa, A. Spiss, Wrocław–Kraków 2007.
Hugentobler-Schwager H., Der Anthropologe Rudolf Martin (1864-1925), Zürich 1990.
Jaskulski P., Sołtysiak A., Diagram Czekanowskiego: pomysł, historia, zastosowania, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Taksonomia” 2004, t. 11, nr 1022 („Klasyfikacja i analiza danych – teoria i zastosowania”).
Karrer P., Alfred Werner 1866-1919. In memoriam, „Separatum Helvetica Chimica Acta” 1966, vol. 49. DOI: https://doi.org/10.1002/hlca.19670500902
Kośmiński E., Rozwój badań etologicznych w ujęciu idealizacyjnej koncepcji nauki, [w:] Teoria i empiria w polskiej szkole antropologicznej. W 100-lecie urodzin Jana Czekanowskiego, red. J. Piontek, A. Malinowski, Poznań 1985.
Krzyśko M., Jan Czekanowski (1882-1965), [w:] Statystycy polscy. Biogramy, red. M. Krzyśko i in., Warszawa 2018.
Lang A., Experimentelle Vererbungslehre in der Zoologie seit 1900, Jena 1914.
Lewandowski J., Polacy w Szwajcarii, Lublin 1981.
MacMillan M., Paryż 1919. Sześć miesięcy, które zmieniły świat. Konferencja pokojowa w Paryżu w 1919 roku i próba zakończenia wojny, przeł. M. Młynarz, Oświęcim 2018.
Martin R., Über einige neuere Instrumente und Hilfsmittel für den anthropologischen Unterricht, „Correspondenz-Blatt der Deutschen anthropologischen Gesellschaft” 1903, Bd. 34, Nr. 11.
Martin R., Die Inlandstämme der Malayischen Halbinsel. Wissenschaftliche Ergebnisse einer Reise durch die Vereinigten Malayischen Staaten, Jena 1905.
Martin R., Lehrbuch der Anthropologie in Systematischer Darstellung. Mit besonderer Berücksichtigung der anthropologischen Methoden; für studierende Ärzte und Forschungsreisende, Jena 1914.
Musielak M., Profesor Adam Wrzosek (1875-1965) – historyk i filozof medycyny. Zarys biografii intelektualnej, Poznań 2022.
Münzer V., Das Völkerkundemuseum der Universität Zürich 1889-1989, „Geographica Helvetica” 1989, Nr. 3.
Münzer V., Gerber P.R., Jud P., 100 Jahre Völkerkundemuseum 1889-1989. 100 Jahre Geographisch-Ethnographische Gesellschaft Zürich, Völkerkundemuseum der Universität Zürich, Zürich 1989. DOI: https://doi.org/10.5194/gh-44-152-1989
Nasza walka o szkołę polską 1901-1917, red. B. Nawroczyński, t. 2, Warszawa 1934.
Piontek J., Mucha E., Koncepcje rasy w antropologii a współczesne problemy badań etnogenetycznych, [w:] Teoria i empiria w polskiej szkole antropologicznej. W 100-lecie urodzin Jana Czekanowskiego, red. J. Piontek, A. Malinowski, Poznań 1985.
Podgórski P., Zjednoczenie studentów Politechniki Warszawskiej 1898-1909, [w:] Wspomnienia
byłych studentów Politechniki Warszawskiej z pierwszych lat jej istnienia (1898-1905), Warszawa 1933.
Poniatowski S., O wpływie błędów obserwacyjnych na wskaźniki antropologiczne, Warszawa 1912.
Poniatowski S., Über den Einfluss der Beobachtungsfehler auf die anthropologischen Indices, Braunschweig 1911.
Poniatowski S., Zadanie i przedmiot etnologii, „Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1922, t. 2, nr 2.
Romer E., Pamiętnik paryski (1918-1919), oprac. A. Garlicki, R. Świętek, Wrocław 1989.
Roszkowski S., Z życia młodzieży Politechniki Warszawskiej w latach 1898-1905, [w:] Wspomnienia byłych studentów Politechniki Warszawskiej z pierwszych lat jej istnienia (1898-1905), Warszawa 1933.
Schmutz H.-K., Die Gründung des Zürcher Lehrstuhles für Anthropologie, „Gesnerus. Swiss Journal of the History of Medicine and Sciences” 1983, Bd. 40, Nr. 1-2. DOI: https://doi.org/10.1163/22977953-0400102019
Srogosz T., Delegaci i eksperci polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu (1919-1920), „Istorychnyi arkhiv. Naukovi studiyi” 2019, t. 20.
Stoll O., Die Entwicklung der Völkerkunde von ihren Anfängen bis in die Neuzeit, Zürich 1918.
Stoll O., Die Ethnologie der Indianerstämme von Guatemala, Leiden 1889.
Stoll O., Zur Ethnographie der Republik Guatemala, Zürich 1884.
Strohl J., Otto Stoll (1849-1922). Mitglied der Naturforschenden Gesellschaft in Zürich seit 1875, „Vierteljahrsschrift der Naturforschenden Gesellschaft in Zürich” 1924, Jhrg. 69.
Szafraniec B., Franciszek Bujak (1875-1953). Życie, działalność naukowo-dydaktyczna i społeczna, Toruń 2009.
Tatarkiewicz Ladislaus, Universität Zürich, [online] https://www.matrikel.uzh.ch/active/static/21806.htm.
Universität Zürich: Vorlesungsverzeichnisse SS 1833 – FS 2014, UZH Archiv, [online] https://mobile.cmistar.ch/webclients-r22/uzh/#/content/fa8e17cf04d54ba4ba8634a73d9b7ec5.
Verzeichniss der Vorlesungen an der Hochschule Zürich im Sommersemester1902. Anfang am 15.
April, Schluss am 2. August 1907. Zürich Gedruckt bei Zürcher und Furrer 1902.
Wężowicz-Ziółkowska D., Koncepcja rasy we lwowskiej szkole typologicznej, „Przegląd Humanistyczny” 2018, R. LXII, nr 3. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7666
Wojeński T., Słowo wstępne, [w:] Walka o szkołę polską. W 25-lecie strajku szkolnego, red. S. Drzewiecki, Z. Nowicki, T. Wojeński, Warszawa 1930.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
