Pod fałszywym sztandarem „naszej cywilizacji” w obronie Zachodu

Udana mistyfikacja Adolfa Hitlera, złudne nadzieje piłsudczyków (1933-1935)

Authors

DOI:

https://doi.org/10.12797/SH.63.2020.02.02

Keywords:

Józef Piłsudski, Adolf Hitler, USSR, reason of state, western civilisation, eastern civilisation, communism

Abstract

UNDER THE FALSE BANNER OF “OUR CIVILIZATION” IN DEFENSE OF THE WEST: SUCCESSFUL MYSTIFICATION OF ADOLF HITLER, FALSE HOPES OF PIŁSUDSKI’S SUPPORTERS (1933-1935)

For Adolf Hitler, the most important goal was to build the power of the Third Reich and expand the armed forces necessary to implement his plans to fight communism, solve the Jewish question and gain living space in the East. The peace on the eastern border sought by Hitler could be the basis for an agreement with Józef Piłsudski, who sought to normalize relations with his western neighbor due to the danger from Soviet Russia. For Poland, aspiring to the role of defender of Western civilization and a bulwark against Russia and Eastern influences, it was necessary to stick to the values of the West, even though the Second Polish Republic, heading towards authoritarianism, deteriorated its relations with Western countries. After gaining power, Adolf Hitler began building a totalitarian state, consistently destroying the achievements of Western civilization in Germany. Aware of Poland’s desire to play the role of a bastion of Western civilization in the East, he used camouflage, falsely presenting himself as its defender, and called for a joint defense of the West against communism and Asian civilization. Hitler’s maneuver was facilitated by the fact that J. Beck and other Piłsudski supporters, unlike Piłsudski, used interests rather than values in international politics. Poland lost in the confrontation with Hitler because, contrary to its efforts and hopes for a policy of neutrality towards totalitarian states with an openly anti-Western and anti-civilization face, it did not gain the loyalty of its allies or the gratitude of its enemies.

Author Biography

Jerzy Gaul, Main Archives of Historical Records in Warsaw

Dr. hab., prof. nadzw. w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Zainteresowania: I wojna światowa, służby wywiadowczo-informacyjne Polski, Austro-Węgier i Niemiec 1914-1918, Józef Piłsudski, austriacka kancelaria wojskowa, rejestracja poloników w archiwach austriackich. Publikacje: m.in. Józef Piłsudski. Źródła z lat 1914-1918 w Austriackim Archiwum Państwowym w Wiedniu (t. 1-2, Warszawa 2015, 2017), Czarno-żółty miraż. Sprawa Józefa Piłsudskiego w monarchii habsburskiej 1896-1918 (Warszawa 2018), Austro-Węgry wobec odbudowy państwa polskiego. Źródła w Austriackim Archiwum Państwowym w Wiedniu IV 1916 – X 1917 (Warszawa 2020).

References

Źródła publikowane:

Akten zur deutschen auswärtigen Politik 1918-1945. Aus dem Archiv des Auswärtigen Amts, Serie C: 1933-1937, Bd. 1-6, hrsg. H. Rothfels [et al.], Göttingen 1971-1981.

Diariusz i teki Jana Szembeka (1935-1945), t. 1: Wprowadzenie i dokumentacja do lat 1933-1934, diariusz Jana Szembeka za rok 1935, oprac. T. Komarnicki, Londyn 1964, Źródła do Najnowszej Historii Polski.

Diplomat in Berlin 1933-1939. Papers and Memoirs of Józef Lipski, Ambassador of Poland, ed. W. Jędrzejewicz, New York–London 1968.

Gaul J., Akta poselstwa austriackiego w Warszawie z lat 1927-1935 dotyczące Józefa Piłsudskiego w Archiwum Republiki w Wiedniu, „Miscellanea Historica-Archivistica” 2021, t. 28, s. 237-300.

Grzeloński B., Dyplomaci USA 1919-1939, Pułtusk 2004.

Kornat M., August Zaleski a Józef Beck. Zeznanie przed Komisją Winiarskiego, 24 II 1941, „Zeszyty Historyczne” 2009, z. 170, s. 183-204.

Łaptos J., Dyplomaci II RP w świetle raportów Quai d’Orsay, Warszawa 1993.

Miedziński B., O nieskutecznym rad sposobie, „Gazeta Polska”, nr 320, 18 XI 1937.

Pelczarski T., Josef Piłsudski, Erinnerungen und Dokumente, Bd. 1-4, Essen 1935-1936, „Niepodległość” 1936, t. 14, s. 468-469.

Polskie dokumenty dyplomatyczne 1933, red. W. Skóra, współpr. P. Długołęcki, Warszawa 2015, Polskie Dokumenty Dyplomatyczne.

Polskie dokumenty dyplomatyczne 1934, red. S. Żerko, współpr. P. Długołęcki, Warszawa 2014, Polskie Dokumenty Dyplomatyczne.

Polskie dokumenty dyplomatyczne 1935, red. S. Żerko, współpr. P. Długołęcki, Warszawa 2017, Polskie Dokumenty Dyplomatyczne.

Studnicki W., O przymierze z Niemcami. Wybór pism 1923-1939, oprac. J. Sadkiewicz, Kraków 2019, Historia, Polityka.

Wandycz P., Wypowiedzi marszałka Piłsudskiego na konferencji byłych premierów 7 marca 1934, „Niepodległość” 1974, t. 9, s. 345-350.

Zjazdy i konferencje konsulów polskich w Niemczech. Protokoły i sprawozdania 1920-1939, oprac. H. Chałupczak, E. Kołodziej, Lublin 1999.

Dzienniki , wspomnienia:

Beck J., Ostatni raport, Warszawa 1987.

Beck J., Wspomnienia o polskiej polityce zagranicznej 1926-1939, oprac. A.M. Cienciała, wprowadzenie M. Kornat, Warszawa–Kraków 2015.

Eden A., Pamiętniki 1923-1938, t. 1: W obliczu dyktatorów, red. S. Zabiełło, przeł. J. Meysztowicz, Warszawa 1970.

François-Poncet A., Byłem ambasadorem w Berlinie. Wrzesień 1931 – październik 1938, Warszawa 1968.

Gawroński J., Moja misja w Wiedniu 1932-1938, Warszawa 1965.

Glabisz K., Laboratorium, „Niepodległość” 1958, t. 6, s. 220-227.

Goebbels J., Dzienniki, t. 1: 1923-1939, oprac. i przeł. E.C. Król, Warszawa 2013.

Hoffmann H., Heydecker J.J., Das Hitler-Bild. Die Erinnerungen des Fotografen Heinrich Hoffman, St. Pölten–Salzburg 2008.

Józewski H., Zamiast pamiętnika, wyb. i oprac. J. Giedroyc, wstęp P. Mitzner, Paryż–Kraków 2017, W Kręgu Paryskiej Kultury.

Lepecki M., Pamiętnik adiutanta Marszałka Piłsudskiego, Warszawa 1987.

Miedziński B., Pakty wilanowskie, „Kultura” 1963, nr 7-8, s. 113-133.

Piłsudska A., Wspomnienia, Warszawa 1989.

Polska polityka zagraniczna w latach 1926-1932 [winno być: 1926-1939], na podstawie tekstów min. J. Becka oprac. A.M. Cienciała, Paryż 1990, Biblioteka „Kultury”, t. 457.

Römer M., Dzienniki, t. 5: 1931-1938, Warszawa 2018, Świadectwa. Polska XX Wiek.

Speer A., Dzienniki ze Spandau, przeł. L. Czyżewski, Warszawa 2010.

Szymański A., Zły sąsiad. Niemcy 1932-1939 w oświetleniu polskiego attaché wojskowego w Berlinie, [w:] G. Łukomski, Niemiecki „Zły sąsiad” z perspektywy historycznej. Relacje niemiecko-rosyjskie a Polska 1914-1941, Łomianki 2019, s. 223-370.

Świtalski K., Diariusz 1919-1935, oprac. A. Garlicki, R. Świętek, Warszawa 1992.

Wysocki A., Tajemnice dyplomatycznego sejfu, wyb. i oprac. W. Jankowerny, przedm. M. Wojciechowski, I. Krasicki, Warszawa 1988.

Opracowania:

Bartoszewicz H., Roman Knoll i Juliusz Łukasiewicz – dwie wizje miejsca Polski w Europie w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej, „Dzieje Najnowsze” 2022, t. 54, nr 1, s. 53-83, https://doi.org/10.12775/DN.2022.1.03.

Batowski H., Między dwiema wojnami 1919-1939. Zarys historii dyplomatycznej, posł. A. Mania, Kraków 2001.

Bocheński A., Między Niemcami a Rosją. Wybór pism, oprac. M. Zakrzewski, Kraków 2019, Biblioteka Myśli Politycznej, t. 126.

Bocheński A., Niemcy, Rosja i racja stanu. Wybór pism 1926-1939, oprac. J. Sadkiewicz, Kraków 2019, Historia, Polityka.

Borejsza J.W., Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988.

Bratkiewicz J., Eurazjatyzm na wspak. Polscy tradycjonaliści przeglądają się w zwierciadle Eurazji i udają, że to nie oni, Kraków 2021.

Bullock A., Hitler. Studium tyranii, przeł. T. Evert, Warszawa 1969.

Burleigh M., Trzecia Rzesza. Nowa historia, przeł. G. Siwek, Kraków 2010.

Fest J., Hitler. Eine Biographie, Berlin 2002.

Fest J., Przedmowa Joachima Festa, [w:] A. Speer, Dzienniki ze Spandau, przeł. L. Czyżewski, Warszawa 2010, s. XI-XIX.

Fest J., Pytania bez odpowiedzi. Rozmowy z Albertem Speerem. Notatki z rozmów prowadzonych w latach 1967-1981, przeł. R. Biniek, Wrocław 2006.

Gaul J., Józef Piłsudski a cywilizacyjny wymiar polskiej racji stanu na Wschodzie 1918-1922, „Przegląd Wschodni” 2021, t. 17, z. 1-4, s. 57-107.

Gaul J., Józef Piłsudski a polska racja stanu (grudzień 1922 – maj 1926), „Miscellanea Historico‑Archivistica” 2020, t. 27, s. 109-146.

Gaul J., Józef Piłsudski a ziemie zachodnie Drugiej Rzeczypospolitej w kontekście traktatu wersalskiego (1918-1922), [w:] Czas wolności – czas przemian. Traktat wersalski i rok 1919 w zachodniej Polsce, red. A. Gulczyński, Poznań 2019, s. 233-262, Dziedzictwo Wielkopolski, t. 4, https://doi.org/10.56091/tw1919.10.

Gaul J., Józef Piłsudski wobec wyborów do parlamentu austriackiego oraz działalności polskich posłów socjalistycznych IX kadencji (1897-1900), „Kwartalnik Historyczny” 2018, R. CXXV, z. 4, s. 901-911, https://doi.org/10.12775/KH.2018.125.4.03.

Gaul J., Polska racja stanu i legalizacja przez Józefa Piłsudskiego przewrotu majowego 1926, „Studia Historyczne” 2019, R. LXII, z. 3, s. 31-62, https://doi.org/10.12797/SH.62.2019.03.02.

Gaul J., Przez zaborczą Austrię do niepodległej Polski. Wojskowy, polityczny i cywilizacyjny wymiar polskiej racji stanu 1867-1918, „Przegląd Wschodni” 2019, t. 15, z. 2, s. 235-271.

Historia dyplomacji polskiej, t. 4: 1918-1939, red. P. Łossowski, Warszawa 1995.

Jeziorny D., Odbiór polityki „równej odległości” Józefa Piłsudskiego (1932-1935) przez sowieckie i niemieckie czynniki rządowe, [w:] Józef Piłsudski. Idee, tradycje, nawiązania, red. S. Pilarski, Łódź–Warszawa 2019, s. 205-229, Biblioteka Instytutu Pamięci Narodowej, t. 50.

Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, t. 4: 1927-1935, Kraków–Łomianki 2007.

Jędrzejewicz W., Sprawa wojny prewencyjnej z Niemcami w 1933 roku, „Zeszyty Historyczne” 1966, nr 10, s. 143-174.

Jünger J., Robotnik. Panowanie i forma bytu. Maksima–minima, przekł. i posł. W. Kunicki, Warszawa 2010, Myśleć.

Kalbarczyk S., Kazimierz Bartel (1882-1941). Uczony w świecie polityki, Warszawa 2015, Ziemie Polskie pod Okupacją 1939-1945.

Kamiński M.K., Zacharias M.J., Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1987, U Źródeł Teraźniejszości.

Kershaw I., Der NS-Staat, Hamburg 2009.

Kershaw I., Hitler 1889-1936. Hybris, przeł. P. Bandel, wstęp M. Zmierczak, Poznań 2017.

Knopp G., Die Machtergreifung, in Zusammenarbeit mit R. Gültner, P. Hartl und M. Sporn, hrsg. M. Sporn, München 2009.

Kornat M., Józef Piłsudski o stosunkach międzynarodowych i zadaniach polskiej polityki zagranicznej, [w:] Bez emocji. Polsko-litewski dialog o Józefie Piłsudskim, red. D. Jastrzębska-Golonkowa, A. Nikžentaitis, W. Suleja, T. Wolsza, Warszawa 2020, s. 74-106.

Kornat M., Polityka równowagi 1934-1939. Polska pomiędzy Wschodem a Zachodem, Kraków 2007, Arkana Historii.

Kornat M., Wołos M., Józef Beck. Biografia, Kraków 2020.

Krasuski J., Tragiczna niepodległość. Polityka zagraniczna Polski w latach 1919-1945, Poznań 2000.

Le Bon G., Psychologia tłumu, przeł. B. Kaprocki, Kęty 2005, Biblioteka Europejska – Antyk.

Łukomski G., Generał brygady Antoni Szymański (1894-1973). Wielkopolanin – żołnierz i dyplomata, Pruszków–Warszawa 2006, Żołnierze II Rzeczypospolitej, t. 4.

Mann G., Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku, przeł. A. Kopacki, posł. R. Traba, Olsztyn 2007, Biblioteka „Borussii”, t. 36.

Mosse G.L., Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny Trzeciej Rzeszy, przeł. T. Evert, Warszawa 1972.

Müller R.D., Wspólny wróg. Hitlerowskie Niemcy i Polska przeciw Związkowi Radzieckiemu, przeł. S. Kupisz, Warszawa 2013.

Overy R., 1939. Nad przepaścią, przeł. J. Skowroński, Warszawa 2009.

Paruch W., Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, Lublin 2005.

Peukert D.J.K., Republika Weimarska. Lata kryzysu klasycznego modernizmu, przeł. B. Ostrowska, Warszawa 2005, Klio w Niemczech, t. 11.

Rak K., Piłsudski. Między Stalinem a Hitlerem, Warszawa 2021.

Rak K., Polska – niespełniony sojusznik Hitlera, Warszawa 2019.

Ryback T.W., Prywatna biblioteka Hitlera. Książki, które go ukształtowały, przeł. M. Szubert, Warszawa 2010.

Ullrich V., Hitler. Narodziny zła 1889-1939, przeł. M. Antkowiak, Warszawa 2015.

Urbankowski B., Józef Piłsudski. Marzyciel i strateg, Poznań 2014.

Wichert W., Polityka Józefa Piłsudskiego wobec Niemiec (1926-1935), [w:] Józef Piłsudski. Idee, tradycje, nawiązania, red. S. Pilarski, Łódź–Warszawa 2019, s. 179-203, Biblioteka Instytutu Pamięci Narodowej, t. 50.

Wojciechowski M., Stosunki polsko-niemieckie 1933-1938, Poznań 1980.

Woźny A., Niemieckie przygotowania do wojny z Polską w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych w latach 1933-1939, Warszawa 2000.

Wójcik A., Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1999.

Wright P., Żelazna kurtyna, przeł. M. Urbański, Warszawa 2009.

Zaporowski Z., Józef Piłsudski w kręgu wojska i polityki, Lublin 1998.

Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005.

Published

2024-01-12

How to Cite

Gaul, J. (2024). Pod fałszywym sztandarem „naszej cywilizacji” w obronie Zachodu: Udana mistyfikacja Adolfa Hitlera, złudne nadzieje piłsudczyków (1933-1935). Studia Historyczne, 63(2(250), 29–71. https://doi.org/10.12797/SH.63.2020.02.02

Issue

Section

Articles