Основны переміны в обшыри лемкознавчого дискурсу за остатнє 25 років
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.20.2024.20.05Abstrakt
GŁÓWNE PRZEMIANY W OBSZARZE DYSKURSU ŁEMKOZNAWCZEGO W OKRESIE OSTATNICH 25 LAT
W artykule podjęta została próba szerokiego oglądu procesów zachodzących w łemkoznawstwie w XXI w. pod kątem odnotowania najistotniejszych zmian w stosunku do stanu z końca XX w. Ma on formę refleksji na bazie formułowanych opinii, u podłoża których leżą obserwowane fakty wydawnicze i projektowe. Sprowadzają się one do odnotowania czterech głównych tendencji. 1. Pojawienie się „masowej produkcji” tekstów mało oryginalnych, ze słabym warsztatem badawczym, „przepisujących” stały repertuar informacji o Łemkach, w niektórych przypadkach wręcz plagiatów. 2. Zacieranie różnicy między tekstem naukowym a popularnym czy popularnonaukowym. Na to zjawisko ma wpływ zarówno obniżenie się jakości prac akademickich, jak i ambicje wydawnicze określonych organizacji społecznych czy lokalnych wydawnictw, które nie są w stanie sprostać wymogom publikacji naukowej. 3. Kontynuowanie, choć w nieco zmienionej formie, upolitycznionych wydań z tezą ideologiczną. Charakter zmiany polega na zauważalnej i komunikowanej w tych pracach „obronie zagrożonej twierdzy”. Głównym wydawcą takich prac o Łemkach są instytucje w Ukrainie, ale i w Polsce czy na Słowacji można natrafić na ten typ publikacji. Tu jednak częściej spotyka się bardziej zakamuflowaną formę przemycania tezy ideologicznej. 4. Rozwój łemkoznawstwa wewnętrznego, uwzględniającego perspektywę łemkocentryczną, generującego sporo publikacji łemkowskojęzycznych. Przestrzenią dla rozwoju i prezentowania tego typu badań jest „Rocznik Ruskiej Bursy” oraz Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową przy Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Ta perspektywa jest też obecna w badaniach i publikacjach odrębnych badaczy. W podsumowaniu określona została pozycja badawcza autorki lokująca ją w symptomatyczny sposób wobec obserwowanych zjawisk i mająca wpływ na formułowane opinie.
Bibliografia
Білевич, Михал, Олько, Юстина. 2023. Меншыны і іх языкы в кризі. Антистиґматызацийный пакєт проєкту «Языковый антидот: языкова жывотніст як нарядя будуваня психічного добростану, здравля і постійного розвитку». Варшава [Bіlevič, Mihal, Olʹko, Ûstina. 2023. Menšyny і іh âzyky v krizі. Antistiґmatyzacijnyj pakєt proєktu «Âzykovyj antidot: âzykova žyvotnіst âk narâdâ buduvanâ psihіčnogo dobrostanu, zdravlâ і postіjnogo rozvitku». Varšava]: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323560074
Дуць-Файфер, Олена. 1993. «Лемкы в Польщы». [Ducʹ-Fajfer, Olena. 1993. «Lemky v Polʹŝy».] В: The Persistence of Regional Cultures: Rusyns and Ukrainians in Their Carpathian Homeland and Abroad. Ред. [Red] Paul Robert-Rusyn Research Center.
Гойсак, Вікторія. 2010. Мовна картина світу, відображена в народних колядках з Лемківщини. Горлиці: Об’єднання лемків.
Козміньскі, Петро. 2016. [Gojsak, Vìktorìâ. 2010. Movna kartina svìtu, vìdobražena v narodnih kolâdkah z Lemkìvŝini. Gorlicì:] «Bohdan Halczak. Dzieje Łemków od średniowiecza do czasów współczesnych». Річник Руской Бурсы, ч. 12: 201–205, [Rìčnik Ruskoj Bursy, č. 12: 201–205].
Скрипник, Ганна, ред. 2013. Українці-русини: етнолінгвістичні та етнокультурні процеси в історичному розвитку. Київ: Інститут мистецтвознавства, фольклористики та етнології ім. М. Т. Рильського НАН України, [Skripnik, Ganna, red. 2013. Ukraïncì-rusini: etnolìngvìstičnì ta etnokulʹturnì procesi v ìstoričnomu].
Сополига, Мирослав, ред. 2013. Науковий збірник Музею української культури у Свиднику, ч. 27: Історія та культура Лемківщини.
Фонтаньскій, Генрик, Хомяк, Мирослава. 2000. Ґраматыка лемківского языка, [Sopoliga, Miroslav, red. 2013. Naukovij zbìrnik Muzeû ukraïnsʹkoï kulʹturi u Svidniku, č. 27: Ìstorì] Katowice: «Śląsk» Wydawnictwo Naukowe.
Чаплик, Катерина. 2013. Екзистенція лемківських переселенців в умовах сучасної України. Київ: Видавничий дім Дмитра Бураго.
Щерба, Галина. 2011. Розквит і трагедія Лемківщини. Львів: Видавництво Української академиї друкарства, [Čaplik, Katerina. 2013. Ekzistencìâ lemkìvsʹkih pereselencìv v umovah sučasnoï Ukraïni. Kiïv: Vidavn].
Best, Paul J., Moklak, Jaroslaw, ред. [red] 2000. The Lemkos of Poland. Articles and Essays. Cracow–New Haven: Historia Iagellonica Press – Carpatho-Slavic Studies Group.
Best, Paul J., Moklak, Jaroslaw, ред [red]. 2002. The Lemko Region, 1939–1947: War, Occupation and Deportation. Cracow–New Haven, Connecticut: Historia Iagellonica Press & Carpatho-Slavic Studies Group.
Best, Paul J., Moklak, Jaroslaw, ред [red]. 2013. The Lemkos: Articles and Essays. Выд [Vyd]. ІІ. Higganum, Connecticut: Carpathian Institute.
Best, Paul J., Stepien, Stanislaw, ред [red]. 2009. Does a Fourth Rus’ Exist?: Cultural Identity in the Carpathian Region, Przemysl–Higganum, CT: South-Eastern Research Institute in Przemysl.
Bourdieu, Pierre, Passeron, Jean-Claude. 1990. Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania. Пер [Per]. Elżbieta Neyman. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Borkowska, Grażyna. 2015. «Kryzys humanistyki, kryzys NPRH czy kryzys zaufania?». Nauka, ч. 1: 83–91.
Czapliński, Przemysław, Nycz, Ryszard, Antonik, Dominik, Bednarek, Joanna, Dauksza, Agnieszka, Misun, Jakub, ред [red]. 2017. Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5806
Duć-Fajfer, Helena. 2001. Literatura łemkowska w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Duć-Fajfer, Helena. 2012. Pomiędzy bukwą a literą. Współczesna literatura mniejszości białoruskiej, ukraińskiej i łemkowskiej w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dudra, Stefan. 2004. Kościół prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie światowej. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski.
Dudra, Stefan, Halczak, Bohdan, Ksenicz, Andrzej, Starzyński, Jerzy ред [red]. 2007. Łemkowie, Bojkowie, Rusini. Historia i współczesność, kultura materialna i duchowa. Legnica–Zielona Góra: Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”.
Dudra, Stefan, Halczak, Bohdan, Betko, Iryna, Šmigel’, Michal, ред [red]. 2009. Łemkowie, Bojkowie, Rusini. Historia i współczesność, kultura materialna i duchowa, т. 2. Zielona Góra–Słupsk: Uniwersytet Zielonogórski & Akademia Pomorska w Słupsku.
Dudra, Stefan, Halczak, Bohdan, Drozd, Roman, Betko, Iryna, Šmigel’, Michal, ред [red]. 2010. Łemkowie, Bojkowie, Rusini. Historia i współczesność, kultura materialna i duchowa, т. 3. Zielona Góra–Słupsk: Drukarnia Wydawnictwo „Druk-Ar”.
Dudra, Stefan, Halczak, Bohdan, Drozd, Roman, Betko, Iryna, ред [red]. 2012. Łemkowie, Bojkowie, Rusini. Historia i współczesność, kultura materialna i duchowa, т. 4, ч. 1 i 2. Słupsk–Zielona Góra: Drukarnia Wydawnictwo „Druk-Ar”.
Fałowski, Adam, Hojsak, Wiktoria. 2020. Łemkowskie etymologie. Kraków: Księgarnia Akademicka. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381383653
Gerent, Piotr. 2007. Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Giemza, Jarosław, ред [red]. 2003. Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna. Dzieła – twórcy – ośrodki – techniki. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej 10–11 maja 2003 roku. Łańcut: Muzeum-Zamek w Łańcucie.
Giemza, Jarosław, ред [red]. 2004. Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna. Dzieła – twórcy – ośrodki – techniki, ч [č]. 2: Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Łańcut–Kotań, 17–18 kwietnia 2004 roku. Łańcut: Muzeum-Zamek w Łańcucie
Giemza, Jarosław. 2017. Cerkwie i ikony Łemkowszczyzny. Rzeszów: Libra.
Halczak, Bohdan. 2015. Dzieje Łemków od średniowiecza do czasów współczesnych. Warszawа: „TYRSA”.
Halczak, Bohdan, Dudra, Stefan, Drozd, Roman, Sopoliga, Miroslav, Izhevskyy, Artur, Kuzmenko, Oksana, Horoshko, Lesya, Best, Paul J., Ladna, Evhen, Šmigel’, Michal, ред [red]. 2015. Łemkowie, Bojkowie, Rusini. Historia i współczesność, kultura materialna i duchowa, т. 5. Słupsk–Zielona Góra–Svidník: Uniwersytet Zielonogórski.
Halczak, Bohdan, Dudra, Stefan, Drozd, Roman ред [red]. 2016. Łemkowie, Bojkowie, Rusini. Historia i współczesność, kultura materialna i duchowa, т. 6. Słupsk–Warszawa: Tyrsa.
Hałagida, Igor, опрац. 2012. Duchowni greckokatoliccy i prawosławni w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie (1947–1949). Dokumenty i materiały. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Związek Ukraińców w Polsce.
Hamerskij, Orest, ред [red]. 2015. Łemkowie w dawnych opisach. Krosno: Oficyna Wydawnicza RuthenicArt.
Horbal, Bogdan. 1997. Działalność polityczna Łemków na Łemkowszczyźnie 1918–1921. Wrocław: Wydawnictwo Arboretum.
Lemko Tower [książki wydawnictwa]. Доступ [Dostup]: 29.11.2024. https://lubimyczytac.pl/wydawnictwo/31345/lemko-tower.
Kryciński, Stanisław. 2016. Łemkowszczyzna po obu stronach Karpat. Rzeszów: Libra.
Kryciński, Stanisław. 2018a. Łemkowszczyzna. Czas wojny i pokoju. Rzeszów: Libra.
Kryciński, Stanisław. 2018б. Łemkowszczyzna nieutracona. Rzeszów: Libra.
Lubczyk, Ihor. 2020. Łemkowszczyzna (od końca XIX do lat trzydziestych XX wieku): etnopolityka i tożsamość. Пер. Lucyna Krawiecka. Krosno: Stowarzyszenie Pod Karpatami & Oficyna Wydawnicza RuthenicArt.
Magocsi, Paul Robert, ред [red]. 2004, Русиньскый язык. Opole: Uniwersytet Opolski.
Magocsi, Paul Robert. 2022. Pod osłoną gór. Dzieje Rusi Karpackiej i Karpatorusinów. Пер [Per]. Marek Król. Rzeszów: Libra.
Michna, Ewa. 2004. Kwestie etniczno-narodowościowe na pograniczu Słowiańszczyzny wschodniej i zachodniej. Ruch rusiński na Słowacji, Ukrainie i w Polsce. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Misiak, Małgorzata. 2006. Łemkowie. W kręgu badań nad mniejszościami etnolingwistycznymi w Europie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Misiło, Eugeniusz, опрац [oprac]. 2013. Akcja „Wisła” 1947. Dokumenty i materiały. Warszawa: Archiwum Ukraińskie.
Misiło, Eugeniusz. 2022. Obóz „Jaworzno”. Zbrodnia nieukarana. Ukraińcy i Polacy w Centralnym Obozie Pracy Jaworzno (1947–1949). Jesionowo: Oficyna Wydawnicza Archiwum Ukraińskie.
Moklak, Jarosław, опрац [oprac]. 2015. Stary i Nowy Kraj. Publicystyka polityczna Wania Hunianki, Cleveland, Ohio, 1933. Kraków: Historia Iagellonica.
Moklak, Jarosław, опрац [oprac]. 2016а. Materiały organizacyjne instytucji łemkowskich w Ameryce, ч. 1. Kraków: Historia Iagellonica.
Moklak, Jarosław, опрац [oprac]. 2016б. Łemkowska twórczość literacka na emigracji, ч [č]. 1. Kraków: Historia Iagellonica.
Moklak, Jarosław, опрац [oprac]. 2016в. Protokoly zjazdów Łemko-Sojuzu 1931–1935. Kraków: Historia Iagellonica.
Moklak, Jarosław, опрац [oprac]. 2016г. Protokoly zjazdów Łemko-Sojuzu 1936–1939. Kraków: Historia Iagellonica.
Moklak, Jarosław, Best, Paul, опрац. 2016а. Dokumenty i materiały do dziejów Łemków ze zbiorów Instytutu Karpackiego w Higganum Connecticut, USA. Katalog. Kraków: Historia Iagellonica.
Moklak, Jarosław, Best, Paul, опрац [oprac]. 2016б. Materiały organizacyjne instytucji łemkowskich w Ameryce, ч [č]. 2. Kraków: Historia Iagellonica.
Motyka, Grzegorz. 2023. Akcja „Wisła” ’47. Komunistyczna czystka etniczna. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Naja Szkòła w unijnym projekcie FosterLang. Доступ [Dostup]: 30.11.2024. http://najaszkola.eu/naja-szkola-w-unijnym-projekcie-fosterlang/.
Okulska, Joanna. 2008. Tożsamość etniczno-kulturowa Łemków w środkowej części Beskidu Niskiego w świetle badań socjologicznych. Gorlice: Zjednoczenie Łemków.
Orłowska, Beata A. 2013. Transmisja tożsamości (studium przypadku Łemków). Strzelce Krajeńskie: Lemko Tower.
Orłowska, Beata A, Korenda-Gojdź, Karolina, ред [red]. 2019. Łemkowie – swoi czy obcy? Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Naukowe Akademii im. Jakuba z Paradyża.
Pecuch, Mirosław. 2009. Tożsamość kulturowa Łemków w zachodniej Polsce i na Ukrainie. Studium porównawcze. Gorzów Wielkopolski: Zjednoczenie Łemków.
Pisuliński, Jan. 2009. Przesiedlenie ludności ukraińskiej z Polski do USRR w latach 1944–1947. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego; Выд [Vyd]. ІІ. 2017. Rzeszów: Libra.
Pisuliński, Jan. 2017. Akcja specjalna „Wisła”. Rzeszów: Libra.
Prezentacja. Oficyna Wydawnicza RutenicArt. Доступ: 30.11.2024. https://www.facebook.com/OficynaWydawniczaRuthenicArt/.
Próchnicki, Włodzimierz. 2018. «Rzeczywistość współczesnej humanistyki». В: Uniwersytet XXI wieku. Nauka i lokalność. Studia. Ред. Jarosław Ławski, Kamil K. Pilichiewicz, 61–82. Białystok: Wydawnictwo Prymat.
Reitter, Paul, Wellmon, Chad. 2021. Permanent Crisis. The Humanities in a Disenchanted Age. Chicago: The University of Chicago Press. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226738376.001.0001
Rieger, Janusz, опрац. 2016. Mały słownik łemkowskiej wsi Bartne. Warszawa: Uniwersytet Warszawski – Wydział „Artes Liberales”.
Sowa, Jan. 2014. «Humanistyka płaskiego świata». Teksty Drugie, ч [č]. 1: 192–207.
Stachowiak, Andrzej. 2009. Chrystus z łemkowskiego krzyża. Rzecz o kamiennych krzyżach na Łemkowszczyźnie. Gorlice: Zjednoczenie Łemków.
Starzyński, Jerzy, Tarasiewicz, Bogumiła, ред. 2011. Łemkowie – wczoraj, dziś, jutro… Legnica: Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”.
Šmigeľ, Michal, Halczak, Bohdan, Drozd, Roman, Dudra, Stefan, Kozakevych, Olena, ред [red]. 2018a. Lemkovia, Bojkovia, Rusini – dejiny, súčasnosť, materialna a duchovná kultura, т. 7, ч [č]. 1. Banská Bystrica: Vydavateľstvo Belianum, Univerzita Mateja Bela.
Šmigeľ, Michal, Halczak, Bohdan, Drozd, Roman, Dudra, Stefan, Kozakevych, Olena, ред. 2018б. Lemkovia, Bojkovia, Rusini – dejiny, súčasnosť, materialna a duchovná kultura, т. 7, ч [č]. 2. Banská Bystrica: Vydavateľstvo Belianum, Univerzita Mateja Bela.
Tarasiewicz, Bogumiła. 2009. Wesele łemkowskie – obrzęd i muzyka. Tradycja a współczesność. Legnica: Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”.
Wolff-Powęska, Anna. 2023. «Humanistyka zaangażowana». Er(r)go. Teoria-Literatura-Kultura, ч [č]. 47: 167–184. DOI: https://doi.org/10.31261/errgo.14717
Wójtowicz-Huber, Bernadetta. 2008. „Ojcowie narodu”. Duchowieństwo greckokatolickie w ruchu narodowym Rusinów Galicyjskich (1867–1918). Ред [Red]. Jan Koźbiał. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323531999
Zasady postępowania przy udzielaniu dotacji. Доступ [Dostup]: 29.11.2024. https://www.gov.pl/web/mniejszosci-narodowe-i-etniczne/zasady-postepowania-przy-udzielaniu-dotacji2.
Zięba, Andrzej A., ред. 1997a. Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Zięba, Andrzej A., 1997б. «Od redakcji». В: Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce. Pед [Ped]. Andrzej A. Zięba, 5–14. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Żemigała, Marcin. 2022. Społeczna odpowiedzialność nauki. Zarządzanie – badania – wpływ społeczny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Żurko, Jerzy. 2000. Rozsiedlenie ludności w ramach akcji „Wisła” w dawnych województwie wrocławskim. Opracowanie materiałów źródłowych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
