Uwięziona ambicja. Starania Jana Szczęsnego Herburta o uwolnienie z krakowskiego więzienia po rokoszu Zebrzydowskiego
DOI:
https://doi.org/10.12797/SH.60.2017.03.01Keywords:
Sandomierz rokosz, Zygmunt III Wasa, Guzów, Jan Szczęsny Herburt, propaganda, political leafletsAbstract
Ambition Imprisoned: Jan Szczesny Herburt's Attempts to Be Released from Prison in Krakow Following the Zebrzydowski Rokosz
The article presents the endeavors of Jan Szczęsny Herburt (1567-1616) to leave the Kraków prison where he was placed after the Battle of Guzów in 1607. These were closely connected with contemporary domestic policy, which was dominated by a conflict between the monarch Zygmunt III Wasa and the Polish-Lithuanian nobility. Herburt was one of the few rokosz leaders to be imprisoned, and the monarch’s actions indicated that he wanted to punish the insubordinate noble firebrand.
References
Źródła rękopiśmienne:
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Publiczne Potockich, 7.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Sanguszków, teka XXVII, koperta 28.
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, 104, 341, 360, 375, 1577, 2580.
Biblioteka Narodowa w Warszawie, 3087.
Biblioteka Naukowa im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego, 115.
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, 231.
Źródła drukowane:
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.
Cilli A., Historia buntów możnowładczych w Polsce w latach 1606-1608. Historia Moskwy, przeł. A. Broczkowska-Nguyen, oprac. i wyd. J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole 2012.
Korespondencja Jerzego Zbaraskiego, [w:] „Scriptores Rerum Polonicarum”, t. 5, wyd. A. Sokołowski, Kraków 1880.
Listy staropolskie z epoki Wazów, oprac. H. Malewska, Warszawa 1959.
Łubieński S., Droga do Szwecji Zygmunta III, króla polskiego i szwedzkiego, w 1593 roku. Rozruchy domowe w Polsce w latach 1606-1608, przeł. A.B. Jocher, S. Szczygieł, wyd. J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole 2009.
Machiavelli N., Książę, przeł. C. Nanke, Warszawa 1999.
Miaskowski K., Zbiór rytmów, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1861.
Piasecki P., Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego, wyd. J. Bartoszewicz, Kraków 1870.
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1608, wyd. J. Czubek, t. 1-3, Kraków 1916-1918.
Pisma Stanisława Żółkiewskiego kanclerza koronnego i hetmana, wyd. A. Bielowski, Lwów 1861.
Radziwiłł A.S., Rys panowania Zygmunta III, wyd. J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole 2011.
Volumina Constitutionum, t. 2, cz. 2: 1587-1609, oprac. S. Grodziski, Warszawa 2008.
Literatura przedmiotu:
Augustyniak U., Myszkowski (Myszkowski-Gonzaga margrabia na Mirowie) Zygmunt, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 22, Warszawa 1977, s. 404-407.
Augustyniak U., Wazowie i królowie rodacy. Studium władzy królewskiej w Rzeczypospolitej XVII wieku, Warszawa 1999.
Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2, Piśmiennictwo Staropolskie, red. R. Pollak, Warszawa 1964.
Biliński W., Lipko M., Pękosławski Prokop (? – po lutym 1609 r.), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Wrocław 1980, s. 740-742.
Byliński J., Rokoszowe koncepcje reformy państwa (1606-1608), [w:] Studia historyczno-prawne. Księga poświęcona pamięci Profesora Jana Seredyki, red. W. Kaczorowski, Opole 2008, s. 59-106.
Byliński J., Antyregalistyczna propaganda w czasach rokoszu Zebrzydowskiego (1606-1608), [w:] Na obrzeżach polityki, cz. 1, red. M. Kosman, Poznań 2002, s. 15-34.
Cynarski S., Herburt Jan Szczęsny (1567-1616), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 9, Wrocław 1960-1961, s. 443-445.
Cynarski S., Herburt Walenty (1524-1572), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 9, Wrocław 1960-1961, s. 453-454.
Dobrowolska W., Młodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich (Ze wstępem o rodzie Zbaraskich i życiorysem Janusza Zbaraskiego wojewody bracławskiego), „Rocznik Przemyski”, 1927, s. 7.
Dziama L., Zapatrywania polityczne Kaspra Miaskowskiego (na podstawie jego „Rytmów”), „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 1895, 21, s. 107-124.
Grabowski R.F., Guzów 5 VII 1607 r., Zabrze 2005.
Jung D., Wierszopisowie Kłecka w latach 1590-1623. Przyczynki do historii kultury staropolskiej, Kłecko-Gniezno 2012, Biblioteka Staropolska, t. 1.
Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, oprac. J. Tazbir, Warszawa 2005.
Maciszewski J., Sejm 1607 r. a załamanie się planów reformy państwa, [w:] O naprawę Rzeczypospolitej XVII-XVIII w. Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, red. J. Gierowski et al., Warszawa 1965, s. 37-47.
Maciszewski J., W przededniu bitwy guzowskiej, [w:] Z dziejów wojny i polityki, red. S. Herbst et al., Warszawa 1964, s. 179-189.
Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606-1609), Część I. Od Stężycy do Janowca, Wrocław 1960, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Seria A.
Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, Warszawa 1971.
Opaliński E., Dwa nieznane projekty „procesu” konfederacji warszawskiej z 1605 i 1607 roku, „Res Historica” 2000, z. 10: Z dziejów stosunków wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI-XVII wieku, s. 165-177.
Opaliński E., Zjazd rokoszowy w Jędrzejowie w roku 1607, [w:] Król a prawo stanów do oporu. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego w dniach 4-6 października 2006, red. M. Markiewicz, E. Opaliński, R. Skowron, Kraków 2010, s. 221-236.
Opaliński E., Zjazd rokoszowy warszawski w październiku 1607 r., „Kwartalnik Historyczny” 2014, R. 121, s. 521-539. DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2014.121.3.02
Pawłowska-Kubik A., Od wypowiedzenia posłuszeństwa Zygmuntowi III (24 VI 1607) do sejmu pacyfikacyjnego (1609). Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu, Toruń 2016.
Serafin J., Jan Szczęsny Herburt (1567-1616). Działacz szlachecki, pisarz polityczny, wydawca, Sanok 2017, s. 149.
Sokołowski A., Jan Szczęsny Herburt, pierwszy wydawca Kroniki Długoszowej, „Biblioteka Warszawska”, 1883, t. 2-3.
Szczerbicka L., Jan Szczęsny Herburt. Zarys monografii, [w:] Ze studiów nad literaturą staropolską, red. K. Budzyk, Wrocław 1957, s. 205-290, Studia Staropolskie.
Trybunał Koronny w kulturze prawnej Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. W. Bednaruk, A. Dębiński, M. Lipska, Lublin 2008.
Wichowa M., Jana Szczęsnego Herburta „Strzała, którą Korona Polska… do dziatek swych stanu szlacheckiego wypuściła”: dzieło publicystyczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego i jego funkcje komunikacyjne w procesie odbioru, „Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej” 2006, 12, s. 89-98.
Wisner H., W imię praw i zwyczajów, czyli wbrew nim. Rokosz Zebrzydowskiego 1606-1607, [w:] Król a prawo stanów do oporu. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego w dniach 4-6 października 2006, red. M. Markiewicz, E. Opaliński, R. Skowron, Kraków 2010, s. 209-219.
Wisner H., Rokosz Zebrzydowskiego, Warszawa 1989.
Zarzycki W., Temida sejmowa. Z dziejów sądu sejmowego w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa 2000.
Żelewski R., Jan Herburt h. własnego (1524-1577), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 9, Wrocław 1960-1961, s. 440-442.
