Towarzystwo Polsko-Ormiańskie we Lwowie (1920-1922)
DOI:
https://doi.org/10.12797/LH.07.2020.07.05Słowa kluczowe:
Armenia, Polish Armenians, Lwów, Polish-Armenian Society, Armenian National Delegation, Jan Grzegorzewski, August Teodorowicz, Garabed Keuprulian, political lobbyingAbstrakt
Autor, korzystając ze źródeł ormiańskich i polskich, analizuje działalnośćTowarzystwa Polsko-Ormiańskiego (Հայա-լեհագան ընգերություն) założonegowe Lwowie 15 czerwca 1920 roku. Organizacja ta koncentrowała się na budowaniurelacji między Polską i Armenią. Jej liderzy, Jan Grzegorzewski, ksiądz GarabedKeuprulian i August Teodorowicz, nawiązali współpracę z Ormiańską Delegacją Narodowąw Paryżu, której przewodniczył Boghos Nubar Pasza, a także z jej placówkąw Berlinie. Podjęli również trudną misję lobbowania na rzecz Armenii w Warszawie.W pierwszej fazie działalności Towarzystwo planowało przesiedlenie polskichOrmian (urzędników i inteligencji) na tereny Zachodniej Armenii; ze względu na pogarszającąsię sytuację międzynarodową pomysł ten zarzucono. Następnie skoncentrowanowysiłki na pomocy dla uchodźców ormiańskich z Turcji przebywających naKaukazie; w tej sprawie Towarzystwo skierowało apel do polskiego ministra sprawzagranicznych hrabiego Konstantego Skirmunta. Wstrzymanie aktywności Towarzystwawiązało się z pogorszeniem się sytuacji Armenii na arenie międzynarodowej.Wraz z porzuceniem kwestii ormiańskiej przez Francję i Wielką Brytanię zanikłakorespondencja z działaczami w Paryżu. Autor porównuje Towarzystwo z analogicznąorganizacją w Londynie – British Armenian Committee – podkreślając, że byłoono na gruncie polskim fenomenem: jako pierwsza organizacja polskich Ormian,a także z uwagi na koncentrację nie na problemach lokalnej diaspory, lecz na sprawieniepodległości Armenii.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archivio Segreto Vaticano: Secretaria di Stato, Orientali in Russia, Pos. 25 sc., fasc. 157; Russia III, Pos. 25 sc., fasc. 163
Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie: sygn. 4644, 4617, 4637
Church of England Lambeth Palace Library (Londyn): Douglas Papers, sygn. 61
[Hajastani] Hayasdani azkayin arkhiv (Erywań): f. 1/o. 6/d. 30; f. 430, o. 1, d. 781; f. 430, o. 1, d. 778; f. 430, o. 1, d. 779
Źródła drukowane
„Gazeta Poranna” (Lwów), 1921, 5621
„Gazeta Lwowska” (Lwów), 1921, 4
Grzegorzewski J., Dwa żywioły wschodnie w Rzeczypospolitej, „Gazeta Wieczorna” (Lwów), 1920, 5226
Grzegorzewski J., Polska – Armenia – Wschód, „Gazeta Poranna” (Lwów), 1929, 6, 8, 10, 13, 15, 19, 20
Grzegorzewski J., Z wczorajszej doby Armenii, „Gazeta Narodowa” (Lwów), 1889, 256
Teodorowicz A., Kwestya ormiańska, Lwów 1898
The treatment of Armenians In the Ottoman Empire 1915-1916. Documents presented to Viscount Grey of Fallodon by Viscount Bryce, wyd. A. Toynbee, London 1916
Opracowania
d’Abancourt H., Antoniewicz Jan Bołoz, w: Polski słownik biograficzny, 1, Kraków 1935, s. 137-139
[Armianskij] Armânskij vopros, red. K. Hudaverdân, Erevan 1991
Barton L. J., Story of Near East relief (1915-1930), New York 1930
[Borian] Borân B., Armeniâ. Zarubežnaâ diplomatiâ, Moskva 1928
[Chaczatrian W.] Khachʿadryan V., Basdatʿghtʿerr lehahay kaghtʿōchakhi masin [Dokumenty dotyczące kolonii polskich Ormian], „Panper Hayasdani arkhivner Hayasdani azkayin arkhiv ” [Przegląd Archiwów Armenii], 2010, 2 (116), s. 72-80
[Chaczatrian W.] Khachʿadryan V., Lehasdani hay hamaynkʿě ev Hay azkayin badviragutʿyun [Wspólnota ormiańska w Polsce i Ormiańska Delegacja Narodowa], „Panper Hayasdani arkhivner” [Przegląd Archiwów Armenii], 2011, 1 (117), s. 39-45
Danowska E., Wiadomości o polskich Ormianach ze zbiorów rękopiśmiennych Biblioteki Naukowej PAN i PAU w Krakowie, w: Polscy Ormianie w drodze do niepodległej Polski. Materiały z konferencji naukowej, Kraków, 9-10 października 2018 r., red.
S. Dziedzic, J. Paluch, Kraków 2018, s. 147-154
Donigiewicz S., Ś. p. prof. dr Roman Barącz, „Posłaniec św. Grzegorza”, 5, 1931, 44, s. 3-10
Donigiewicz S., Śp. inż. Garabed Keuprulian, „Posłaniec św. Grzegorza”, 13, 1939, 3 (115), s. 130-131
Gawroński A., Jan Grzegorzewski, „Rocznik Orientalistyczny”, 1, 1919-1924 [1925], 2, s. 332-334
Grekowicz-Hausnerowa M., Ancówna Bogumiła, w: Materiały do słownika publicystów i dziennikarzy polskich, red. C. Lechicki, „Zeszyty Prasoznawcze”, 15, 1974, s. 119
[Harutiunian K.] Harutʿyunyan G., fransagan panagi haygagan letsʿioně 1916-1920 [Ormiański Legion w Armii Francuskiej 1916-1920], „Badmapanasiragan hantes” [Przegląd Historyczny], 1999, 2-3 (101), s. 101-111
Hovannisian R., Armenia on the road to independence. Los Angeles 1967
Hovannisian R., Republic of Armenia, 1-4, Berkeley–Los Angeles–London 1971, 1982, 1996
[Jeghizarian R.] Eghizaryan R., Ankliai hay kaghutʿ [Wspólnota ormiańska w Anglii], „Badmapanasiragan hantes” [Przegląd Historyczny], 2002, 1 (65), s. 65-87
Kaczmarek U., Jan Grzegorzewski – „pierwszy” polski orientalista, „Sprawy Wschodnie”, 2002, 1, s. 117-124
Kalendarz Wrocławski, 39, 1998
Kazemzadeh F., The struggle for Transcaucasia 1917-1921, New York 1951
Nieczuja-Ostrowski P., Ormiańskie instytucje we Francji (w zarysie), „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, 76/77, 2014, s. 37-48
Nitsch K., Gawroński Andrzej, w: Polski słownik biograficzny, 7, Kraków 1948-1958, s. 325-328
Osiecki J., Bolszewicy a Kościół ormiański. Apostolski Kościół Ormiański w Armenii sowieckiej w latach 1920-1938, Kraków 2020
Osiecki J., Nad Kaukazem znów zebrały się chmury i szaleje straszna burza…, „Biuletyn
Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, 60/61, 2010, s. 26-33
Osiecki J., Od rosyjskiej Armenii do Republiki Armenii, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, 92/93, 2018, s. 72-82
Payaslian S., The History of Armenia. From the origins to the present, New York 2007, https://doi.org/10.1057/9780230608580
Pełczyński G., Instytucje i organizacje ormiańskie w czasach arcybiskupa Teodorowicza, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, 12/13, 1998, s. 46-56
Reychman J., Peleryna, ciupaga i znak tajemny, Kraków 1976
Rolle M., Z życia Ormian kamienieckich w XVII i XVIII wieku, Kraków 1891
Shaw S. J., Shaw E. K., Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, 2, (1808-1975), Warszawa 2012
Skręt R., Rolle Michał, w: Polski słownik biograficzny, 31, Wrocław 1988-1989, s. 570-571
Suny R. G., Looking toward Ararat. Armenia in Modern History, Bloomington 1993
Stopka K., Zięba A. A., Ormiańska Polska, Warszawa 2018
Tyszkiewicz J., Jan Grzegorzewski w końcowych latach życia: 1916-1922, „Almanach Karaimski”, 4, 2015, s. 117-126, https://doi.org/10.33229/ak.2015.04.08
Zajączkowski W., Jan Grzegorzewski, w: Polski słownik biograficzny, 9, Wrocław 1960, s. 95-97
Zaleski T., Słownik biograficzny duchownych ormiańskokatolickich oraz duchownych rzymskokatolickich pochodzenia ormiańskiego w Polsce w latach 1750-2000, Kraków 2001
Zięba A. A., Komitet Ormiański w międzywojennej Warszawie, w: K. Stopka, A. A. Zięba, A. Artwich, M. Agopsowicz, Ormiańska Warszawa, Warszawa 2012
Netografia
Introduction to Social Democrat Hunchakian Party, http://www.hunchak.org.au/aboutus/intro.html
Krzyżowski T., Ksiądz Bogdan Dawidowicz (1858-1933) – armenista, http://armenopolonia.pl/ormianie-polscy/badacze
The Treaty of Sèvres, 1920, https://wwi.lib.byu.edu/index.php/Section_I,_Articles_1_-_260
http://www.armarchives.am/UserFiles/File/Banber%20-%2002%20-%202010.pdf
The archives of the Armenian National Delegation, http://www.bnulibrary.org/index.php/en/archives-en/les-archives-de-la-delegation-nationale-armenienne-en
Treaty of Lausanne, https://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Lausanne
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
