Cywilna kontrola nad służbami specjalnymi w Polsce z perspektywy trzech dekad funkcjonowania
DOI:
https://doi.org/10.12797/Politeja.18.2021.75.15Keywords:
intelligence accountability, intelligence services, political transformationAbstract
Civilian Control Over Secret Services in Poland from the Perspective of Three Decades of Their Operation
The article aims to analyze the current status of civilian control over intelligence services. The years 1990-1991 marked the beginning of a comprehensive transformation of this area of state activity. The article analyses the following issues: how hev the critical problems of civilian control over intelligence services been resolved across the three decades of their operation and to what extent the political system has been transformed in this area? The article consists of four main parts. The first discusses the concept of “special services” which signify specific institutional solutions in Poland. The following parts are organized according to the basic types of civilian control, i.e., executive control, parliamentary oversight, and independent oversight. The considerations focus on the institutional dimension of security. The article is analytical. It is prepared based on the available sources and literature.
Downloads
References
Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA), Surveillance by Intelligence Services.
Fundamental Rights Safeguards and Remedies in the EU. Volume I. Member States’ Legal Frameworks, Luxembourg 2017.
Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA), Surveillance by Intelligence Services.
Fundamental Rights Safeguards and Remedies in the EU. Volume II. Field Perspectives And Legal Update, Luxembourg 2017.
Bałaban A., Pozycja ustrojowa i funkcje Sejmu RP, Warszawa 2011.
Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2001.
Bankowicz M., Zamach stanu. Studium teoretyczne, Kraków 2009.
Bodnar A. [i in.], Osiodłać Pegaza. Przestrzeganie praw obywatelskich w działaniach służb specjalnych – założenia reformy, 2019, [online] https://panoptykon.org/sites/default/files/osiodlac_pegaza_-_jak_powinien_wygladac_nadzor_nad_sluzbami._raport_ekspertow.pdf.
Born H., Mesevage G.G., Introducing Intelligence Oversight, [w:] Overseeing Intelligence Services. A Toolkit, red. H. Born, A. Wills, Geneva 2012.
Bożek M., Kontrola parlamentarna służb specjalnych w Polsce, „Przegląd Sejmowy” 2012, R. 20, nr 1, s. 9-23.
Bożek M., Sejmowa kontrola działalności służb specjalnych i jej ograniczenia wynikające z ustaw kompetencyjnych. Zarys problemu na tle uwarunkowań normatywnych, „Studia Iuridica Lubliniensia” 2013, t. 20, s. 47-69.
Bożek M., Służby specjalne. Kryteria klasyfikacji na tle ustawodawstwa policyjnego, „Przegląd Policyjny” 2008, R. 18, nr 4, s. 137-163.
Bożek M. [i in.], Służby specjalne w strukturze władz publicznych. Zagadnienia prawnoustrojowe, Warszawa 2014.
Caparini M., Controlling and Overseeing Intelligence Services in Democratic States, [w:] Democratic Control of Intelligence Services: Containing Rogue Elephants, red. H. Born, M. Caparini, Aldershot–Burlington 2007.
Czarny P., Opinia prawna w sprawie zakresu działania Komisji ds. Służb Specjalnych, „Zeszyty Prawnicze BAS” 2011, nr 1(29), s. 43-51, [online] https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/8136D8B1A1B8DFB6C1257A3300310C74/$file/ZP_1(29)-3.pdf.
Czarny P., Sejmowa Komisja do spraw Służb Specjalnych na tle ogólnych dylematów parlamentarnej kontroli tych służb, „Przegląd Sejmowy” 2008, R. 16, nr 3, s. 93-112.
Dobrzycki P., Istota demokratycznego nadzoru i kontroli nad służbami specjalnymi, „Wiedza Obronna” 2020, vol. 271, nr 2, s. 35-61.
Dudek A., Paczkowski A., Polska, [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944-1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.
Galicki Z., Kontrola parlamentarna nad działalnością służb specjalnych (na przykładzie wybranych państw obcych), „Biuletyn Ekspertyzy i Opinie Prawne” 1991, nr 1.
Galij-Skarbińska S., Model zmiany cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989-1990. Powstanie Urzędu Ochrony Państwa, Toruń 2019.
Jastrzębski R., Kontrola i nadzór nad cywilnymi służbami specjalnymi w państwie polskim w latach 1990-2016, „Zeszyty Prawnicze BAS” 2018, nr 4(60), s. 25-52, https://doi.org/10.31268/ZPBAS.2018.60.
Kolaszyński M., Sejmowa debata nad utworzeniem Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Między postępowaniem racjonalnego ustawodawcy a populizmem penalnym, [w:] Penalny populizm. Perspektywa polityczna i społeczna, red. J. Czapska, M. Szafrańska, D. Wójcik, Kraków 2016.
Kolaszyński M., Budowa systemu nadzoru i kontroli jako warunek efektywnego działania służb specjalnych w demokratycznym państwie, [w:] Raport Fundacji Instytut Bezpieczeństwa i Strategii. Wyzwania dla bezpieczeństwa współczesnej Polski, Warszawa 2019, [online] https://fibis.pl/wp-content/uploads/2019/10/RAPORT-Wyzwania-dla-bezpiecze%C5%84stwawsp%C3%B3%C5%82czesnej-Polski-FIBiS.pdf.
Kolaszyński M., Kształtowanie polskiego modelu cywilnych służb specjalnych w latach 1989-1990, „Politeja” 2012, nr 3, s. 295-307.
Kolaszyński M., Kto rządzi w polskich służbach specjalnych?, „Komentarz KBN” 2020, nr 7(62), [online] https://zbn.inp.uj.edu.pl/documents/92718966/141790378/Kolaszy%C5%84ski+M.+-+25.03.2020+-+K62/6f2a717b-f61d-45f3-bee5-9a2fd7e1b852.
Kolaszyński M., Nadzór nad cywilnymi służbami specjalnymi, „Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały” 2013, nr 2, s. 83-98.
Kolaszyński M., Niezależne organy eksperckie – sposób na kontrolę działalności inwigilacyjnej służb specjalnych i policyjnych?, [online] https://fibis.pl/niezalezne-organy-eksperckiesposob-na-kontrole-dzialalnosci-inwigilacyjnej-sluzb-specjalnych-i-policyjnych.
Kolaszyński M., „Osiodłać Pegaza” – założenia reformy kontroli nad służbami specjalnymi, „Komentarz KBN” 2019, nr 10 (52), [online] https://zbn.inp.uj.edu.pl/documents/92718966/141790378/Kolaszy%C5%84ski+M.+-+20.11.19+-+K52/d309e6fd-bb84-402c-a7e3-f99b00ad5ec4.
Kolaszyński M., Secret Surveillance in Poland After Snowden, [w:] Trust and Transparency in an Age of Surveillance, red. L.A. Viola, P. Laidler, Abingdon–New York 2021, https://doi.org/10.4324/9781003120827-10.
Kolaszyński M., Surveillance Powers of Law Enforcement and Intelligence Services in Poland, [w:] Security Outlook 2018, red. A. Gruszczak, Kraków 2019, https://doi.org/10.12797/9788381380843.
Kolaszyński M., Status ustrojowy polskich służb specjalnych po 1989 roku, Kraków 2016.
Kozłowski T., Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989-1990, Warszawa 2019.
Krieger W., Geheimdienste in liberaldemokratischen Staaten, [w:] Staatsgeheimnisse. Arkanpolitik im Wandel der Zeiten, red. R. Voigt, Wiesbaden 2017, https://doi.org/10.1007/ 978-3-658-16235-1_11.
Kuć T., Analiza funkcjonalności systemu kontroli i nadzoru nad służbami specjalnymi w Polsce, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2017, nr 16, s. 190-214.
Matei F.C., Halladay C., The Role and Purpose of Intelligence in a Democracy, [w:] The Conduct of Intelligence in Democracies. Processes, Practices, Cultures, red. F.C. Matei, C. Halladay, Boulder 2019.
Najwyższa Izba Kontroli, Informacja o wynikach kontroli organizacji służb specjalnych oraz nadzoru nad nimi, Warszawa 2005.
Nyzio A., Inwigilacja w Polsce A.D. 2020, „Komentarz KBN” 2021, nr 11 (83), [online] https://zbn.inp.uj.edu.pl/documents/92718966/141790378/Komentarz83-Nyzio/e25f69bc-9dea-4463-ba55-45e454e387ef.
Nyzio A., Rakowiecka w remoncie. Transformacja polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Polski w latach 1989-1993, Kraków 2020, https://doi.org/10.12797/9788381382694.
Ochendowski E., Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 1999.
Ott M., Partisanship and the Decline of Intelligence Oversight, „International Journal of Intelligence and Counterintelligence” 2003, vol. 16, nr 1, s. 69-94, https://doi.org/10.1080/713830378.
Siemiątkowski Z., Kształtowanie się systemu cywilnej, demokratycznej kontroli nad służbami specjalnymi RP, [w:] Lewica w praktyce rządzenia. Problemy wybrane, red. D. Waniek, Toruń 2010.
Stelmach J., Kontrola obywatelska nad cywilnymi służbami specjalnymi w Polsce, Kraków 2021 (niepublikowana praca licencjacka).
Swoboda P., Minister koordynator do spraw służb specjalnych w Polsce w latach 1997-2020. Cywilna kontrola czy polityczna ingerencja?, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności” 2021, vol. 7, nr 1, s. 125-150, https://doi.org/10.34739/dsd.2021.01.08.
Widacki J., Prehistoria UOP, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2010, wydanie specjalne, s. 18-21.
Zalewski S., Kontrola służb specjalnych w Polsce, Warszawa 2021.
Żebrowski A., Sejmowa kontrola działalności służb specjalnych. Rzeczywistość czy fikcja, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne” 2008, nr 5, s. 227-246.
Akty prawne i orzecznictwo
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 kwietnia 1995 r. w sprawie zmiany Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, M.P. 1995, nr 23, poz. 271.
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie zmiany Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, M.P. 2015, poz. 1130.
Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej, Dz.U. 1996, nr 106, poz. 496.
Ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, Dz.U. 2020, poz. 27.
Downloads
Published
Versions
- 2022-03-11 (2)
- 2021-12-16 (1)
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
