Kryzys demokracji jako proces

Od kryzysu zaufania do destrukcji instytucji

Authors

DOI:

https://doi.org/10.12797/Politeja.21.2024.90.03

Keywords:

crisis of democracy, populism, populist politics, crisis of trust

Abstract

THE CRISIS OF DEMOCRACY AS A PROCESS. FROM A CRISIS OF TRUST TO THE DESTRUCTION OF INSTITUTIONS

The main goal of this article was to propose a theoretical model of the democratic crisis process from a dynamic perspective. This article contributes to crisis research by proposing a theoretical framework, i.e. a model of a dynamic approach to the crisis distinguishing individual elements of the process and the relationships between them. The model of crisis of democracy as a process can be a useful analytical tool for examining the issue of contemporary political changes. Key to the topic discussed were the crisis of trust, the destruction of institutions and populist politics. Based on the proposed model, it is important that in crisis matters we can talk about a linear process as a sequence of events and phenomena that follow each other and are interdependent, but this relationship is not always reversible. It is also important to jointly analyse the factors influencing the crisis of trust as a conglomerate of interdependent and supportive phenomena and to take into account the aspect of emotions and subjective assessments.

Downloads

Download data is not yet available.

PlumX Metrics of this article

Author Biography

Arkadiusz Lewandowski, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Poland

Katedra Teorii Polityki i Zarządzania Sferą Publiczną, Wydział Nauk o Polityce i Administracji Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Współautor monografii Między upodmiotowieniem a upolitycznieniem. Polski samorząd terytorialny w realiach (kryzysu) demokracji liberalnej po 1989 roku (2022), autor książki Akcja Wyborcza Solidarność. Centroprawica w poszukiwaniu modelu współpracy (2016) oraz kilkudziesięciu artykułów i rozdziałów w pracach zbiorowych. Jego zainteresowania badawcze obejmują zagadnienia teorii współczesnego kryzysu demokracji liberalnej oraz funkcjonowania partii politycznych w Polsce. Zastępca redaktora naczelnego czasopisma naukowego „Dyskurs i Dialog” oraz członek redakcji pisma „Historia i Polityka”.

References

Aberle D.F., A Note on Relative Deprivation Theory as Applied to Millenarian and Other Cult Movements, Haga 1962.
Google Scholar

Afeltowicz Ł., Pietrowicz K., Koniec socjologii, jaką znamy, czyli o maszynach społecznych i inżynierii socjologicznej, „Studia Socjologiczne” 2008, nr 3(190).
Google Scholar

Antoszewski A., Demokracja nieliberalna jako projekt polityczny, „Przegląd Europejski” 2018, nr 2, https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.0788. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.0788
Google Scholar

Antoszewski A., Współczesne teorie demokracji, Warszawa 2016.
Google Scholar

Aslanidis P., Is Populism an Ideology? A Refutation and a New Perspective, „Political Studies” 2015, vol. 64(1), https://doi.org/10.1111/1467-9248.12224. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9248.12224
Google Scholar

Bäcker R., Rak J., Trajektoria trwania opancerzonych demokracji, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2019, nr 3, https://doi.org/10.19195/2300-7249.41.3.5. DOI: https://doi.org/10.19195/2300-7249.41.3.5
Google Scholar

Balicki B., Odmowa komunikowania jako narzędzie w organizacji społecznej. Prolegomena, „Dyskurs i Dialog” 2022, nr 9, http://doi.org/10.5281/zenodo.7415479.
Google Scholar

Bankowicz M., Teoria demokracji liberalnej i krytyka demokracji populistycznej według Giovanniego Sartoriego, [w:] Między demokracją liberalną a nieliberalną, red. K. Walecka, K. Wojtas, Kraków 2021.
Google Scholar

Bealey F., Democratic Elitism and the Autonomy of Elites, „International Political Science Review” 1996, vol. 17(3), https://doi.org/10.1177/019251296017003009. DOI: https://doi.org/10.1177/019251296017003009
Google Scholar

Bień-Kacała A., Drinóczi T., Illiberal Constitutionalism in Poland and Hungary. The Deterioration of Liberal Democracy, Misuse of Human Rights and Abuse of the Rule of Law, London–New York 2022, https://doi.org/10.4324/9781003175353. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003175353
Google Scholar

Borowiec P., Od dezintegracji do integracji społecznej. Praktyki repartycji jako polityczne narzędzia przekształcania społeczeństwa, „Studia Politologiczne” 2023, vol. 67, http://doi.org/10.33896/SPolit.2023.67.11. DOI: https://doi.org/10.33896/SPolit.2023.67.11
Google Scholar

Broda-Wysocki P., Paradygmat analiz ubóstwa i wykluczenia społecznego, „Przegląd Europejski” 2021, nr 2, https://doi.org/10.31338/1641-2478pe.2.21.1. DOI: https://doi.org/10.31338/1641-2478pe.2.21.1
Google Scholar

Buchowski M., Czyściec. Antropologia neoliberalnego postsocjalizmu, Poznań 2017.
Google Scholar

Canovan M., Polityka dla ludzi. Populizm jako ideologia demokracji, [w:] Demokracja w obliczu populizmu, red. Y. Mény, Y. Surel, przeł. A. Gąsior-Niemiec, Warszawa 2007.
Google Scholar

Crouch C., Post-Democracy, Oxford 2004.
Google Scholar

Dahl R.A., Demokracja i jej krytycy, przeł. S. Amsterdamski, Kraków 1995.
Google Scholar

Democracy Index 2022, [online] https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2022/.
Google Scholar

Eatwell R., Goodwin M., Narodowy populizm. Zamach na liberalną demokrację, przeł. W. Kurylak, Katowice 2020.
Google Scholar

Filipowicz S., Kryzys demokracji. Krok w kierunku diagnozy, [w:] Demokratyczne i niedemokratyczne reżimy polityczne, red. J.G. Otto, Warszawa 2015.
Google Scholar

Fordoński A., Opinia publiczna wobec planu Balcerowicza, „Societas et Ius” 2014, nr 3, https://doi.org/10.12775/SEI.2014.005. DOI: https://doi.org/10.12775/SEI.2014.005
Google Scholar

Freeden M., Ideology: A Very Short Introduction, Oxford 2003, https://doi.org/10.1093/actrade/9780192802811.001.0001. DOI: https://doi.org/10.1093/actrade/9780192802811.001.0001
Google Scholar

Fuchs S., Three Sociological Epistemologies, „Sociological Perspectives” 1993, vol. 36, nr 1, https://doi.org/10.2307/1389440. DOI: https://doi.org/10.2307/1389440
Google Scholar

Gidron N., Bonikowski B., Varieties of Populism: Literature Review and Research Agenda, „Weatherhead Working Paper Series” 2013, nr 13-0004, https://doi.org/10.2139/ssrn. 2459387. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2459387
Google Scholar

Heinisch R., Jansesberger V., Lacking Control – Analysing the Demand Side of Populist Party Support, „European Politics and Society” 2022, vol. 25(2), https://doi.org/10.1080/23745118.2022.2150027. DOI: https://doi.org/10.1080/23745118.2022.2150027
Google Scholar

Hermet G., Przemiana populizmu, [w:] Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, red. J.M. De Waele, A. Pacześniak, Warszawa 2010.
Google Scholar

Inglehart R.F., Norris P., Trump, Brexit, and the Rise of Populism: Economic Have-Nots and Cultural Backlash, „Harvard Kennedy School Faculty Research Working Papers” 2016, nr RWP16-026, http://doi.org/10.2139/ssrn.2818659. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2818659
Google Scholar

Kasińska A., Dudała R., Demokracje zbuntowane, Kielce 2022.
Google Scholar

Kasińska-Metryka A., Demokracja liberalna w okowach „nowego populizmu”, [w:] Zmierzch demokracji liberalnej?, red. K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak, Warszawa 2018.
Google Scholar

Korolczuk E., Populizm, nierówności i uwiąd obywatelstwa socjalnego, [w:] Almanach 2019- 2020, red. J. Żakowski, Warszawa 2019.
Google Scholar

Krastew I., Holmes S., Światło, które zgasło. Jak Zachód zawiódł swoich wyznawców, przeł. A. Paszkowska, Warszawa 2020.
Google Scholar

Kubas S., Kryzys węgierskiego parlamentaryzmu po 2010 roku w warunkach rozwoju demokracji nieliberalnej, „Studia Politologiczne” 2023, vol. 69, http://doi.org/10.33896/spolit.2023.69.2. DOI: https://doi.org/10.33896/SPolit.2023.69.2
Google Scholar

Kurlantzick J., Democracy in Retreat: The Revolt of the Middle Class and the Worldwide Decline of Representative Government, New Haven 2013.
Google Scholar

Lasch Ch., The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy, London–New York 1995. DOI: https://doi.org/10.5840/chesterton1995211/255
Google Scholar

Laska A., Mit „sprawiedliwej normalności” w społecznym wymiarze dyskursu tranzycji systemowej w Polsce, [w:] Ustrój państwa w polskiej myśli politycznej XX-XXI wieku, red. A. Lewandowski, A. Meller, W. Wojdyło, Toruń 2011.
Google Scholar

Laska A., Sprawiedliwość społeczna w dyskursie polskiej zmiany systemowej, Toruń 2011.
Google Scholar

Levitsky S., Ziblatt D., Tak umierają demokracje, przeł. O. Łabendowicz, Łódź 2018.
Google Scholar

Levitsky S., Ziblatt D., Tyranny of the Minority: How to Reverse an Authoritarian Turn, and Forge a Democracy for All, London 2023.
Google Scholar

Lewandowski A., Endogenne źródła kryzysu demokracji liberalnej jako przedmiot badań, „Horyzonty Polityki” 2022, nr 13(44), https://doi.org/10.35765/hp.2299. DOI: https://doi.org/10.35765/hp.2299
Google Scholar

Lewandowski A., Polakowski M., Post-Communist Populism in Poland: The Case of the Law and Justice Party, „Ethnopolitics” 2023, https://doi.org/10.1080/17449057.2023.2194111. DOI: https://doi.org/10.1080/17449057.2023.2194111
Google Scholar

Lewandowski A., Uwarunkowania politycznej kontestacji w perspektywie studiów nad kryzysem demokracji liberalnej, „Teoria Polityki” 2023, nr 7, https://doi.org/10.4467/25440845TP.23.006.17519. DOI: https://doi.org/10.4467/25440845TP.23.006.17519
Google Scholar

Lipiński A., Stępińska A., Współczesne badania nad populizmem – wybrane dylematy i kluczowe podejścia, [w:] Badania nad dyskursem populistycznym: wybrane podejścia, red. A. Stępińska, A. Lipiński, Poznań 2020.
Google Scholar

Markowska B., Epistemologiczne źródła kryzysu demokracji liberalnej, „Civitas. Studia z Filozofii Polityki” 2018, nr 22, https://doi.org/10.35757/CIV.2018.22.03. DOI: https://doi.org/10.35757/CIV.2018.22.03
Google Scholar

Migalski M., Nieludzki ustrój. Jak nauki biologiczne wyjaśniają kryzys demokracji liberalnej oraz wskazują sposoby jej obrony, Łódź 2020.
Google Scholar

Moffitt B., The Populism/Anti-Populism Divide in Western Europe, „Democratic Theory” 2018, vol. 5(2), https://doi.org/10.3167/dt.2018.050202. DOI: https://doi.org/10.3167/dt.2018.050202
Google Scholar

Mounk Y., Lud kontra demokracja. Dlaczego nasza wolność jest w niebezpieczeństwie i jak ją ocalić, przeł. K. Gucio, Warszawa 2019.
Google Scholar

Mudde C., Populist Radical Right Parties in Europe, Cambridge 2007, https://doi.org/10.1017/CBO9780511492037. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511492037
Google Scholar

Müler J.W., Demokracja rządzi, przeł. T. Sawczuk, Warszawa 2022.
Google Scholar

Naím M., The End of Power: From Boardrooms to Battlefields and Churches to States, Why Being In Charge Isn’t What It Used to Be, New York 2013.
Google Scholar

Nalewajko E., Między populistycznym a liberalnym. Style polityczne w Polsce po roku 1989, Warszawa 2013.
Google Scholar

Niedźwiedzki A., Ewolucja liberalnego paradygmatu prawa i gospodarki międzynarodowej, [w:] Utopie i dystopie: wizje polityki i ustrojów politycznych, red. M. Jastrzębski, W. Trempała, M. Wałdoch, Bydgoszcz 2021.
Google Scholar

Norris P., Democratic Deficit: Critical Citizens Revisited, Cambridge 2011, https://doi.org/10.1017/CBO9780511973383. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511973383
Google Scholar

Nowak L., Kruche podstawy liberalnej demokracji, [w:] Zmierzch demokracji liberalnej?, red. K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak, Warszawa 2018.
Google Scholar

Nowak L., Nieoświecone masy i egoistyczne elity. Przyczynek do sporu o źródła kryzysu demokracji liberalnej, „Myśl Polityczna. Political Thought” 2022, nr 2(13).
Google Scholar

Olender K., Globalne procesy erozji demokracji w perspektywie czynników politycznych, społecznych i medialnych, „Horyzonty Polityki” 2021, nr 12(39), https://doi.org/10.35765/hp.1993. DOI: https://doi.org/10.35765/hp.1993
Google Scholar

Panizza F., Introduction: Populism and the Mirror of Democracy, [w:] Populism and the Mirror of Democracy, red. F. Panizza, London–New York 2005.
Google Scholar

Pelinka A., Populizm w Europie – w poszukiwaniu znaczenia mglistego pojęcia, [w:] Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, red. J.M. De Waele, A. Pacześniak, Warszawa 2010.
Google Scholar

Plattner M.F., Illiberal Democracy and the Struggle on the Right, „Journal of Democracy” 2019, vol. 30(1), https://doi.org/10.1353/jod.2019.0000. DOI: https://doi.org/10.1353/jod.2019.0000
Google Scholar

Porta D. della, Can Democracy Be Saved? Participation, Deliberation and Social Movements, Cambridge 2013.
Google Scholar

Przeworski A., Crises of Democracy, Cambridge 2019, https://doi.org/10.1017/9781108671019. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108671019
Google Scholar

Przyłęcki P., Populizm w polskiej polityce. Analiza dyskursu polityki, Warszawa 2012.
Google Scholar

Pytlas B., Radical Right Politics in East and West: Distinctive yet Equivalent, „Sociology Compass” 2018, vol. 12(11), https://doi.org/10.1111/soc4.12632. DOI: https://doi.org/10.1111/soc4.12632
Google Scholar

Radek R., Demontaż trójpodziału władzy jako mechanizm odchodzenia od demokracji w świetle doświadczeń polskich i węgierskich w drugiej dekadzie XXI wieku, [w:] Pomiędzy demokracją a autorytaryzmem. Doświadczenia polityczno-ustrojowe państw współczesnych, red. J. Wojnicki, J. Zaleśny, Warszawa 2018.
Google Scholar

Rosicki R., Kryzys demokracji liberalnej – wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji, [w:] Od teorii do praktyki politycznej. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Zbigniewowi Blokowi z okazji 40-lecia pracy naukowej i 70-lecia urodzin, red. M. Kołodziejczak, R. Rosicki, Poznań 2012.
Google Scholar

Rozen Ł., Liberalizm i demokracja jako fundamentalny dylemat współczesnej polityki, [w:] Zmierzch demokracji liberalnej?, red. K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak, Warszawa 2018.
Google Scholar

Runciman D., Jak kończy się demokracja, przeł. S. Żuchowski, Warszawa 2019.
Google Scholar

Sadura P., Sierakowski S., Społeczeństwo populistów, Warszawa 2023.
Google Scholar

Siewierska-Chmaj A., Polityka strachu. Jak strach zabija demokrację, Toruń 2023.
Google Scholar

Stanley B., A New Populist Divide? Correspondences of Supply and Demand in the 2015 Polish Parliamentary Elections, „East European Politics and Societies: and Cultures” 2019, vol. 33(1), https://doi.org/10.1177/0888325418783056. DOI: https://doi.org/10.1177/0888325418783056
Google Scholar

Stanley B., The Thin Ideology of Populism, „Journal of Political Ideologies” 2008, vol. 13(1), https://doi.org/10.1080/13569310701822289. DOI: https://doi.org/10.1080/13569310701822289
Google Scholar

Stępińska A., The Role of Religion in Construction of the People and the Others: A Study of Populist Discourse in the Polish Media, „International Journal of Communication” 2023, nr 17.
Google Scholar

Sulikowski A., Demoliberalizm, populizm, autorytaryzm. Kryzys hegemonii i poszukiwanie (nowego) prawniczego logosu, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2020, nr 42(3).
Google Scholar

Szlachta B., Demokracja liberalna. Źródła, ustanowienie (?) i kres (?), Warszawa 2022.
Google Scholar

Szułdrzyński M., Media społecznościowe kontra liberalna demokracja, jaką znamy, [w:] Znaczenie nowych technologii dla jakości systemu politycznego. Ujęcie politologiczne, prawne i socjologiczne, red. M. Bernaczyk, T. Gąsior, J. Misiuna, M. Serowaniec, Toruń 2020.
Google Scholar

Taguieff P.A., Political Science Confronts Populism: From a Conceptual Mirage to a Real Problem, „Telos” 1995, vol. 103, https://doi.org/10.3817/0395103009. DOI: https://doi.org/10.3817/0395103009
Google Scholar

Urbinati N., Reflections on the Meaning of the „Crisis of Democracy”, „Democratic Theory” 2016, vol. 3(1), https://doi.org/10.3167/dt.2016.030102. DOI: https://doi.org/10.3167/dt.2016.030102
Google Scholar

Vibert F., The Rise of the Unelected Democracy and the New Separation of Powers, Cambridge 2007, https://doi.org/10.1017/CBO9780511491160. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511491160
Google Scholar

Vittori D., Re-Conceptualizing Populism: Bringing a Multifaceted Concept Within Stricter Borders, „Revista Española de Ciencia Política” 2017, nr 44, https://doi.org/10.21308/recp.44.02. DOI: https://doi.org/10.21308/recp.44.02
Google Scholar

Walecka K., Przekraczając Rubikon – między kryzysem a upadkiem demokracji, [w:] Między demokracją liberalną a nieliberalną, red. K. Walecka, K. Wojtas, Kraków 2021.
Google Scholar

Weyland K., Clarifying a Contested Concept: Populism in the Study of Latin American Politics, „Comparative Politics” 2001, vol. 34(1), https://doi.org/10.2307/422412. DOI: https://doi.org/10.2307/422412
Google Scholar

Wieviorka M., Co z tą Francją, Panie Macron?, przeł. A. Stańczyk, Warszawa 2022.
Google Scholar

Wodak R., Entering the ‘Post-Shame Era’: The Rise of Illiberal Democracy, Populism and Neo-Authoritarianism in Europe, „Global Discourse” 2019, vol. 9(1), https://doi.org/10.1332/204378919X15470487645420. DOI: https://doi.org/10.1332/204378919X15470487645420
Google Scholar

Wojtas K., Partie populistyczne w Czechach i na Słowacji, Warszawa 2011.
Google Scholar

Wolff-Powęska A., Oswojona rewolucja. Europa Środkowo-Wschodnia w procesie demokratyzacji, Poznań 1998.
Google Scholar

Woźniak W., Nierówności społeczne w polskim dyskursie politycznym, Warszawa 2012.
Google Scholar

Zakaria F., The Rise of Illiberal Democracy, „Foreign Affairs” 1997, vol. 76(6), https://doi.org/10.2307/20048274 . DOI: https://doi.org/10.2307/20048274
Google Scholar

Zielonka J., Kontrrewolucja. Liberalna Europa w odwrocie, przeł. J. Bednarek, Warszawa 2018.
Google Scholar

Ziółkowski M., O imitacyjnej modernizacji społeczeństwa polskiego, [w:] Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości, więzi społeczne czasów transformacji, red. P. Sztompka, Warszawa 1999.
Google Scholar

Zuboff S., Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy, przeł. A. Unterschuetz, Poznań 2020.
Google Scholar

Zybertowicz A., Gurtowski M., Tamborska K., Trawiński M., Waszewski J., Samobójstwo Oświecenia? Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat, Kraków 2015.
Google Scholar

Published

2024-11-24

How to Cite

Lewandowski, Arkadiusz. 2024. “Kryzys Demokracji Jako Proces: Od Kryzysu Zaufania Do Destrukcji Instytucji”. Politeja 21 (3(90):65-84. https://doi.org/10.12797/Politeja.21.2024.90.03.

Issue

Section

Political Theory