Kryzys demokracji jako proces
Od kryzysu zaufania do destrukcji instytucji
DOI:
https://doi.org/10.12797/Politeja.21.2024.90.03Keywords:
crisis of democracy, populism, populist politics, crisis of trustAbstract
THE CRISIS OF DEMOCRACY AS A PROCESS. FROM A CRISIS OF TRUST TO THE DESTRUCTION OF INSTITUTIONS
The main goal of this article was to propose a theoretical model of the democratic crisis process from a dynamic perspective. This article contributes to crisis research by proposing a theoretical framework, i.e. a model of a dynamic approach to the crisis distinguishing individual elements of the process and the relationships between them. The model of crisis of democracy as a process can be a useful analytical tool for examining the issue of contemporary political changes. Key to the topic discussed were the crisis of trust, the destruction of institutions and populist politics. Based on the proposed model, it is important that in crisis matters we can talk about a linear process as a sequence of events and phenomena that follow each other and are interdependent, but this relationship is not always reversible. It is also important to jointly analyse the factors influencing the crisis of trust as a conglomerate of interdependent and supportive phenomena and to take into account the aspect of emotions and subjective assessments.
Downloads
References
Aberle D.F., A Note on Relative Deprivation Theory as Applied to Millenarian and Other Cult Movements, Haga 1962.
Afeltowicz Ł., Pietrowicz K., Koniec socjologii, jaką znamy, czyli o maszynach społecznych i inżynierii socjologicznej, „Studia Socjologiczne” 2008, nr 3(190).
Antoszewski A., Demokracja nieliberalna jako projekt polityczny, „Przegląd Europejski” 2018, nr 2, https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.0788. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.0788
Antoszewski A., Współczesne teorie demokracji, Warszawa 2016.
Aslanidis P., Is Populism an Ideology? A Refutation and a New Perspective, „Political Studies” 2015, vol. 64(1), https://doi.org/10.1111/1467-9248.12224. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9248.12224
Bäcker R., Rak J., Trajektoria trwania opancerzonych demokracji, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2019, nr 3, https://doi.org/10.19195/2300-7249.41.3.5. DOI: https://doi.org/10.19195/2300-7249.41.3.5
Balicki B., Odmowa komunikowania jako narzędzie w organizacji społecznej. Prolegomena, „Dyskurs i Dialog” 2022, nr 9, http://doi.org/10.5281/zenodo.7415479.
Bankowicz M., Teoria demokracji liberalnej i krytyka demokracji populistycznej według Giovanniego Sartoriego, [w:] Między demokracją liberalną a nieliberalną, red. K. Walecka, K. Wojtas, Kraków 2021.
Bealey F., Democratic Elitism and the Autonomy of Elites, „International Political Science Review” 1996, vol. 17(3), https://doi.org/10.1177/019251296017003009. DOI: https://doi.org/10.1177/019251296017003009
Bień-Kacała A., Drinóczi T., Illiberal Constitutionalism in Poland and Hungary. The Deterioration of Liberal Democracy, Misuse of Human Rights and Abuse of the Rule of Law, London–New York 2022, https://doi.org/10.4324/9781003175353. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003175353
Borowiec P., Od dezintegracji do integracji społecznej. Praktyki repartycji jako polityczne narzędzia przekształcania społeczeństwa, „Studia Politologiczne” 2023, vol. 67, http://doi.org/10.33896/SPolit.2023.67.11. DOI: https://doi.org/10.33896/SPolit.2023.67.11
Broda-Wysocki P., Paradygmat analiz ubóstwa i wykluczenia społecznego, „Przegląd Europejski” 2021, nr 2, https://doi.org/10.31338/1641-2478pe.2.21.1. DOI: https://doi.org/10.31338/1641-2478pe.2.21.1
Buchowski M., Czyściec. Antropologia neoliberalnego postsocjalizmu, Poznań 2017.
Canovan M., Polityka dla ludzi. Populizm jako ideologia demokracji, [w:] Demokracja w obliczu populizmu, red. Y. Mény, Y. Surel, przeł. A. Gąsior-Niemiec, Warszawa 2007.
Crouch C., Post-Democracy, Oxford 2004.
Dahl R.A., Demokracja i jej krytycy, przeł. S. Amsterdamski, Kraków 1995.
Democracy Index 2022, [online] https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2022/.
Eatwell R., Goodwin M., Narodowy populizm. Zamach na liberalną demokrację, przeł. W. Kurylak, Katowice 2020.
Filipowicz S., Kryzys demokracji. Krok w kierunku diagnozy, [w:] Demokratyczne i niedemokratyczne reżimy polityczne, red. J.G. Otto, Warszawa 2015.
Fordoński A., Opinia publiczna wobec planu Balcerowicza, „Societas et Ius” 2014, nr 3, https://doi.org/10.12775/SEI.2014.005. DOI: https://doi.org/10.12775/SEI.2014.005
Freeden M., Ideology: A Very Short Introduction, Oxford 2003, https://doi.org/10.1093/actrade/9780192802811.001.0001. DOI: https://doi.org/10.1093/actrade/9780192802811.001.0001
Fuchs S., Three Sociological Epistemologies, „Sociological Perspectives” 1993, vol. 36, nr 1, https://doi.org/10.2307/1389440. DOI: https://doi.org/10.2307/1389440
Gidron N., Bonikowski B., Varieties of Populism: Literature Review and Research Agenda, „Weatherhead Working Paper Series” 2013, nr 13-0004, https://doi.org/10.2139/ssrn. 2459387. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2459387
Heinisch R., Jansesberger V., Lacking Control – Analysing the Demand Side of Populist Party Support, „European Politics and Society” 2022, vol. 25(2), https://doi.org/10.1080/23745118.2022.2150027. DOI: https://doi.org/10.1080/23745118.2022.2150027
Hermet G., Przemiana populizmu, [w:] Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, red. J.M. De Waele, A. Pacześniak, Warszawa 2010.
Inglehart R.F., Norris P., Trump, Brexit, and the Rise of Populism: Economic Have-Nots and Cultural Backlash, „Harvard Kennedy School Faculty Research Working Papers” 2016, nr RWP16-026, http://doi.org/10.2139/ssrn.2818659. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2818659
Kasińska A., Dudała R., Demokracje zbuntowane, Kielce 2022.
Kasińska-Metryka A., Demokracja liberalna w okowach „nowego populizmu”, [w:] Zmierzch demokracji liberalnej?, red. K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak, Warszawa 2018.
Korolczuk E., Populizm, nierówności i uwiąd obywatelstwa socjalnego, [w:] Almanach 2019- 2020, red. J. Żakowski, Warszawa 2019.
Krastew I., Holmes S., Światło, które zgasło. Jak Zachód zawiódł swoich wyznawców, przeł. A. Paszkowska, Warszawa 2020.
Kubas S., Kryzys węgierskiego parlamentaryzmu po 2010 roku w warunkach rozwoju demokracji nieliberalnej, „Studia Politologiczne” 2023, vol. 69, http://doi.org/10.33896/spolit.2023.69.2. DOI: https://doi.org/10.33896/SPolit.2023.69.2
Kurlantzick J., Democracy in Retreat: The Revolt of the Middle Class and the Worldwide Decline of Representative Government, New Haven 2013.
Lasch Ch., The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy, London–New York 1995. DOI: https://doi.org/10.5840/chesterton1995211/255
Laska A., Mit „sprawiedliwej normalności” w społecznym wymiarze dyskursu tranzycji systemowej w Polsce, [w:] Ustrój państwa w polskiej myśli politycznej XX-XXI wieku, red. A. Lewandowski, A. Meller, W. Wojdyło, Toruń 2011.
Laska A., Sprawiedliwość społeczna w dyskursie polskiej zmiany systemowej, Toruń 2011.
Levitsky S., Ziblatt D., Tak umierają demokracje, przeł. O. Łabendowicz, Łódź 2018.
Levitsky S., Ziblatt D., Tyranny of the Minority: How to Reverse an Authoritarian Turn, and Forge a Democracy for All, London 2023.
Lewandowski A., Endogenne źródła kryzysu demokracji liberalnej jako przedmiot badań, „Horyzonty Polityki” 2022, nr 13(44), https://doi.org/10.35765/hp.2299. DOI: https://doi.org/10.35765/hp.2299
Lewandowski A., Polakowski M., Post-Communist Populism in Poland: The Case of the Law and Justice Party, „Ethnopolitics” 2023, https://doi.org/10.1080/17449057.2023.2194111. DOI: https://doi.org/10.1080/17449057.2023.2194111
Lewandowski A., Uwarunkowania politycznej kontestacji w perspektywie studiów nad kryzysem demokracji liberalnej, „Teoria Polityki” 2023, nr 7, https://doi.org/10.4467/25440845TP.23.006.17519. DOI: https://doi.org/10.4467/25440845TP.23.006.17519
Lipiński A., Stępińska A., Współczesne badania nad populizmem – wybrane dylematy i kluczowe podejścia, [w:] Badania nad dyskursem populistycznym: wybrane podejścia, red. A. Stępińska, A. Lipiński, Poznań 2020.
Markowska B., Epistemologiczne źródła kryzysu demokracji liberalnej, „Civitas. Studia z Filozofii Polityki” 2018, nr 22, https://doi.org/10.35757/CIV.2018.22.03. DOI: https://doi.org/10.35757/CIV.2018.22.03
Migalski M., Nieludzki ustrój. Jak nauki biologiczne wyjaśniają kryzys demokracji liberalnej oraz wskazują sposoby jej obrony, Łódź 2020.
Moffitt B., The Populism/Anti-Populism Divide in Western Europe, „Democratic Theory” 2018, vol. 5(2), https://doi.org/10.3167/dt.2018.050202. DOI: https://doi.org/10.3167/dt.2018.050202
Mounk Y., Lud kontra demokracja. Dlaczego nasza wolność jest w niebezpieczeństwie i jak ją ocalić, przeł. K. Gucio, Warszawa 2019.
Mudde C., Populist Radical Right Parties in Europe, Cambridge 2007, https://doi.org/10.1017/CBO9780511492037. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511492037
Müler J.W., Demokracja rządzi, przeł. T. Sawczuk, Warszawa 2022.
Naím M., The End of Power: From Boardrooms to Battlefields and Churches to States, Why Being In Charge Isn’t What It Used to Be, New York 2013.
Nalewajko E., Między populistycznym a liberalnym. Style polityczne w Polsce po roku 1989, Warszawa 2013.
Niedźwiedzki A., Ewolucja liberalnego paradygmatu prawa i gospodarki międzynarodowej, [w:] Utopie i dystopie: wizje polityki i ustrojów politycznych, red. M. Jastrzębski, W. Trempała, M. Wałdoch, Bydgoszcz 2021.
Norris P., Democratic Deficit: Critical Citizens Revisited, Cambridge 2011, https://doi.org/10.1017/CBO9780511973383. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511973383
Nowak L., Kruche podstawy liberalnej demokracji, [w:] Zmierzch demokracji liberalnej?, red. K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak, Warszawa 2018.
Nowak L., Nieoświecone masy i egoistyczne elity. Przyczynek do sporu o źródła kryzysu demokracji liberalnej, „Myśl Polityczna. Political Thought” 2022, nr 2(13).
Olender K., Globalne procesy erozji demokracji w perspektywie czynników politycznych, społecznych i medialnych, „Horyzonty Polityki” 2021, nr 12(39), https://doi.org/10.35765/hp.1993. DOI: https://doi.org/10.35765/hp.1993
Panizza F., Introduction: Populism and the Mirror of Democracy, [w:] Populism and the Mirror of Democracy, red. F. Panizza, London–New York 2005.
Pelinka A., Populizm w Europie – w poszukiwaniu znaczenia mglistego pojęcia, [w:] Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, red. J.M. De Waele, A. Pacześniak, Warszawa 2010.
Plattner M.F., Illiberal Democracy and the Struggle on the Right, „Journal of Democracy” 2019, vol. 30(1), https://doi.org/10.1353/jod.2019.0000. DOI: https://doi.org/10.1353/jod.2019.0000
Porta D. della, Can Democracy Be Saved? Participation, Deliberation and Social Movements, Cambridge 2013.
Przeworski A., Crises of Democracy, Cambridge 2019, https://doi.org/10.1017/9781108671019. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108671019
Przyłęcki P., Populizm w polskiej polityce. Analiza dyskursu polityki, Warszawa 2012.
Pytlas B., Radical Right Politics in East and West: Distinctive yet Equivalent, „Sociology Compass” 2018, vol. 12(11), https://doi.org/10.1111/soc4.12632. DOI: https://doi.org/10.1111/soc4.12632
Radek R., Demontaż trójpodziału władzy jako mechanizm odchodzenia od demokracji w świetle doświadczeń polskich i węgierskich w drugiej dekadzie XXI wieku, [w:] Pomiędzy demokracją a autorytaryzmem. Doświadczenia polityczno-ustrojowe państw współczesnych, red. J. Wojnicki, J. Zaleśny, Warszawa 2018.
Rosicki R., Kryzys demokracji liberalnej – wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji, [w:] Od teorii do praktyki politycznej. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Zbigniewowi Blokowi z okazji 40-lecia pracy naukowej i 70-lecia urodzin, red. M. Kołodziejczak, R. Rosicki, Poznań 2012.
Rozen Ł., Liberalizm i demokracja jako fundamentalny dylemat współczesnej polityki, [w:] Zmierzch demokracji liberalnej?, red. K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak, Warszawa 2018.
Runciman D., Jak kończy się demokracja, przeł. S. Żuchowski, Warszawa 2019.
Sadura P., Sierakowski S., Społeczeństwo populistów, Warszawa 2023.
Siewierska-Chmaj A., Polityka strachu. Jak strach zabija demokrację, Toruń 2023.
Stanley B., A New Populist Divide? Correspondences of Supply and Demand in the 2015 Polish Parliamentary Elections, „East European Politics and Societies: and Cultures” 2019, vol. 33(1), https://doi.org/10.1177/0888325418783056. DOI: https://doi.org/10.1177/0888325418783056
Stanley B., The Thin Ideology of Populism, „Journal of Political Ideologies” 2008, vol. 13(1), https://doi.org/10.1080/13569310701822289. DOI: https://doi.org/10.1080/13569310701822289
Stępińska A., The Role of Religion in Construction of the People and the Others: A Study of Populist Discourse in the Polish Media, „International Journal of Communication” 2023, nr 17.
Sulikowski A., Demoliberalizm, populizm, autorytaryzm. Kryzys hegemonii i poszukiwanie (nowego) prawniczego logosu, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2020, nr 42(3).
Szlachta B., Demokracja liberalna. Źródła, ustanowienie (?) i kres (?), Warszawa 2022.
Szułdrzyński M., Media społecznościowe kontra liberalna demokracja, jaką znamy, [w:] Znaczenie nowych technologii dla jakości systemu politycznego. Ujęcie politologiczne, prawne i socjologiczne, red. M. Bernaczyk, T. Gąsior, J. Misiuna, M. Serowaniec, Toruń 2020.
Taguieff P.A., Political Science Confronts Populism: From a Conceptual Mirage to a Real Problem, „Telos” 1995, vol. 103, https://doi.org/10.3817/0395103009. DOI: https://doi.org/10.3817/0395103009
Urbinati N., Reflections on the Meaning of the „Crisis of Democracy”, „Democratic Theory” 2016, vol. 3(1), https://doi.org/10.3167/dt.2016.030102. DOI: https://doi.org/10.3167/dt.2016.030102
Vibert F., The Rise of the Unelected Democracy and the New Separation of Powers, Cambridge 2007, https://doi.org/10.1017/CBO9780511491160. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511491160
Vittori D., Re-Conceptualizing Populism: Bringing a Multifaceted Concept Within Stricter Borders, „Revista Española de Ciencia Política” 2017, nr 44, https://doi.org/10.21308/recp.44.02. DOI: https://doi.org/10.21308/recp.44.02
Walecka K., Przekraczając Rubikon – między kryzysem a upadkiem demokracji, [w:] Między demokracją liberalną a nieliberalną, red. K. Walecka, K. Wojtas, Kraków 2021.
Weyland K., Clarifying a Contested Concept: Populism in the Study of Latin American Politics, „Comparative Politics” 2001, vol. 34(1), https://doi.org/10.2307/422412. DOI: https://doi.org/10.2307/422412
Wieviorka M., Co z tą Francją, Panie Macron?, przeł. A. Stańczyk, Warszawa 2022.
Wodak R., Entering the ‘Post-Shame Era’: The Rise of Illiberal Democracy, Populism and Neo-Authoritarianism in Europe, „Global Discourse” 2019, vol. 9(1), https://doi.org/10.1332/204378919X15470487645420. DOI: https://doi.org/10.1332/204378919X15470487645420
Wojtas K., Partie populistyczne w Czechach i na Słowacji, Warszawa 2011.
Wolff-Powęska A., Oswojona rewolucja. Europa Środkowo-Wschodnia w procesie demokratyzacji, Poznań 1998.
Woźniak W., Nierówności społeczne w polskim dyskursie politycznym, Warszawa 2012.
Zakaria F., The Rise of Illiberal Democracy, „Foreign Affairs” 1997, vol. 76(6), https://doi.org/10.2307/20048274 . DOI: https://doi.org/10.2307/20048274
Zielonka J., Kontrrewolucja. Liberalna Europa w odwrocie, przeł. J. Bednarek, Warszawa 2018.
Ziółkowski M., O imitacyjnej modernizacji społeczeństwa polskiego, [w:] Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości, więzi społeczne czasów transformacji, red. P. Sztompka, Warszawa 1999.
Zuboff S., Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy, przeł. A. Unterschuetz, Poznań 2020.
Zybertowicz A., Gurtowski M., Tamborska K., Trawiński M., Waszewski J., Samobójstwo Oświecenia? Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat, Kraków 2015.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
