Źródła do dziejów Kościoła ormiańskokatolickiego w Galicji w zbiorach wiedeńskich
DOI:
https://doi.org/10.12797/LH.06.2019.06.04Keywords:
Galicia, Polish Armenians, Armenian Catholic Church, Österreichisches Staatsarchiv, Bibliothek des Mechitharistenklosters, Dominik Barącz, amuel Cyryl StefanowiczAbstract
Sources for the History of the Armenian Catholic Church in Galicia in the Viennese Collections
The article is a report from a query that took place in March 2019. The author discusses sources that relate to the history of the Armenian Catholic Church in Galicia (i.e. the Archdiocese of Lwów, Lemberg) found in the Austrian State Archives (Österreichisches Staatsarchiv) and in the Library of the Mechitharist Congregation (Bibliothek des Mechitharistenklosters) in Vienna. The collections contain a wealth of sources on the history of the Church and the Armenians living in Poland on the territories acquired in 1772 by the Austrian Empire, and until now only some of them have been used in the scientific literature. They present the relations of the central offices of the Habsburg monarchy with the Galician Armenians (who, in the overwhelming majority, were Catholics), and the role of this minority in the provincial administration. The sources also denote the importance of the religious congregation of Mechitarists in the life of the Armenian Catholic Archdiocese of Lwów. Many future priests learnt the Armenian language and Armenian liturgy at the Viennese religious secondary school (gymnasium) led by Mechitarists, and later a number of them joined the congregation. The book of religious professions, the letters and personal files, which mention a great number of Galician names, not only of Armenian descent (like archbishop Samuel Cyryl Stefanowicz or Rev. Dominik Barącz), but also of Polish origin serve as evidence of the aforementioned bond.
References
Źródła archiwalne:
Archiwum Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich w Warszawie: Dokumenty aktowe, nr 7
Bibliothek des Mechitharistenklosters w Wiedniu: Anowank’ anjanc’ ori Vienna (Spis imienny [mechitarystów] w Wiedniu), bez sygn.
Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu: Ogólne Archiwum Administracji (Allgemeines Verwaltungsarchiv), Kultus und Unterricht, Alter Kultus, Katholisch, 92, 216.3, 217.1, 217.2, 217.3, 217.4, 217.5, 520.1, 738.3, 930.9; Kultus und Unterricht, Neuer Kultus, Kath Akten, 79.12, 608.3, 640.2; Unterricht, Studienhofkommission, Teil 1, 103.3
Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu: Archiwum Domu, Dworu i Państwa (Haus-, Hof- und Staatsarchiv), Staatskanzlei, Provinzen Galizien, 3.2, 3.3; Staatskanzlei, FA Taaffe, 39-39; Diplomatie und Außenpolitik 1848-1918, Gesandtschafts- und Konsulatsarchive, Rom Geistliche Agentie Akten, 27.1, 31.1, 67.1, 84.1, 85.1, 154-1, 158.1, 159.1, 160.1, 205.1; Kabinettsarchiv, Kaiser-Franz-Akten, 218-5
Źródła drukowane:
Catalogus universi venerabilis cleri saecularis et regularis Archidioecesos Leopolitanae pro anno Domini MDCCCXXXIII, [Leopoli 1832 lub 1833]
Hierarchia catholica medii et recentioris aevi, sive Summorum pontificum – S. R. E. cardinalium ecclesiarum antistitum series e documentis tabularii praesertim Vaticani collecta, digesta, edita, 7, A pontificatu Pii PP. VII (1800) usque ad pontificatum Gregorii PP. XVI (1846), wyd. R. Ritzler, P. Sefrin, Patavii 1968
Rosco Bogdanowicz M., Wspomnienia, wstęp A. Knot, oprac. J. Gintel, 1, Kraków 1959
Opracowania:
Akinian N., Katalog der armenischen Handschriften der Bibliotheken zu Lwow und Stanislawow, Wien 1961
Arat M. K., Die Wiener Mechitharisten. Armenische Mönche in der Diaspora, Wien–Köln 1990
Badzik S. K., Mekhitarist Congregation in Vienna. A Historical Survey, Vienna 1991
Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869
Bihl W., Die Armenischen Kirchen, w: Die Habsburgermonarchie 1848-1918, 4, Die Konfessionen, red. A. Wandruszka, P. Urbanitsch, Wien 1985
Blažejovskyj D., I teatini e i Pontifici Collegi Armeno e Ucraino di Leopoli (1665-1784), „Regnum Dei”, 35, 1979, 105, s. 205-248
Blažejovskyj D., Ukrainian and Armenian Pontifical Seminaries of Lviv (1665-1784), Rome 1975
Buschhausen H., Buschhausen H., Die illuminierten armenischen Handschriften der Mechitharisten-Congregation in Wien, Wien 1976
Chlebowczyk J., Polonica w archiwach wiedeńskich, „Kwartalnik Historyczny”, 65, 1958, 1, s. 332-335
Chotkowski W., Historya polityczna dawnych klasztorów panieńskich w Galicyi 1773-1848 na podstawie akt Cesarskiej Kancelaryi Nadwornej, Kraków 1905
Chotkowski W., Historya polityczna Kościoła w Galicyi za rządów Marii Teresy, 2, Kraków 1909
Chotkowski W., Ze studyów w archiwum ministerstwa wyznań i oświaty w Wiedniu do historyi klasztorów w Galicyi, „Sprawozdanie z Czynności i Posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie”, 4, 1899, 9, s. 6-9 (przedruk w: idem, Kasaty klasztorów w Galicji. Wybór prac, wstęp i wyd. A. Gąsior, J. Królikowski, Kraków 2019, Dziedzictwo Kulturowe po Skasowanych Klasztorach, 10, s. 17-20)
Ciara S., C. K. Ministerstwo Wyznań i Oświaty (K. k. Ministerium für Kultus und Unterricht), w: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, 2, Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998, s. 653-658
Ciara S., Kwerenda w archiwach wiedeńskich, „Archeion”, 95, 1995, s. 248-253
Dashian J., Katalog der armenischen Handschriften in der Mechitaristen-Bibliothek zu Wien, Wien 1895
Engel-Jánosi F., Die politische Korrespondenz der Päpste mit den österreichischen Kaisern 1804-1918, Wien–München 1964, Veröffentlichungen zur Kirchengeschichte Österreichs, 2
Engel-Jánosi F., Österreich und der Vatikan 1846-1918, 1-2, Graz–Wien–Köln 1958-1960
Engelbrecht H., Geschichte des österreichischen Bildungswesens. Erziehung und Unterricht auf dem Boden Österreichs, 3, Von der frühen Aufklärung bis zum Vormärz, Wien 1984
Gaul J., Polonika w Allgemeines Verwaltungsarchiv w Wiedniu, „Archeion”, 101, 2000, s. 115-128
Gaul J., Polonika w archiwach austriackich, „Archeion”, 110, 2007/2008, s. 118-144
Gaul J., Polonika w Archiwum Parlamentu w Wiedniu. Archiwum Izby Posłów Rady Państwa 1861-1918, Warszawa 2014
Gaul J., Polonika w zespole „Urząd Nadzoru Wojennego” w Archiwum Wojny w Wiedniu, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 24, 2017, s. 311-323
Goldinger W., Die Zentralverwaltung in Cisleithanien – Die zivile gemeinsame Zentralverwaltung, w: Die Habsburgermonarchie 1848-1918, 2, Verwaltung und Rechtswesen, red. A. Wandruszka, P. Urbanitsch, Wien 1975, s. 125-128
Gross L., Reichsarchive, w: Inventare Österreichischer Staatlicher Archive, 5, Inventare des Wiener Haus-, Hof- und Staatsarchivs; 4, Gesamtinventar des Wiener Haus-, Hofund Staatsarchiv. Aufgebaut auf der Geschichte des Archivs und seiner Bestände, red. L. Bittner, Wien 1936
Hernitt R. H., Ministerium für Kultus und Unterricht, w: Österreichisches Staatswörterbuch, 3, red. E. Mischler, J. Ulbrich, Wien 1907, s. 625-630
Höslinger R., Das Kultuswesen in der Zeit von 1867-1948, w: 100 Jahre Unterrichtsministerium 1848-1948. Festchrift des Bundesministeriums für Unterricht in Wien, red. E. Loebenstein, Wien 1948, s. 427-233
Inglisian W., Die armenischen Wiener Mechitharisten, Wien 1955
Kowalczyk J., Gmach kolegium Teatynów we Lwowie i jego twórcy – Salvi i Chiaveri, w: Sztuka Kresów Wschodnich, 5, red. A. Betlej, P. Krasny, Kraków 2003, s. 53-64
Krajewska H., Polen – Österreich vom 16. bis zum 20. Jahrhundert. Ein Dokumentenführer, Warszawa 1995
Krętosz J., Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie józefinizmu (1772-1815), Katowice 1996
Krochmal A., Archiwa lwowskie jako źródło do badań stosunków narodowościowych i wyznaniowych w Rzeczypospolitej w 2. poł. XVIII w., w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, 6, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2013, s. 95-111
Krzyżowski T., Archidiecezja lwowska obrządku ormiańskokatolickiego w latach 1902-1938, Kraków 2018, mszps rozprawy doktorskiej, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Krzyżowski T., Kontakty abpa Józefa Teodorowicza z hierarchią Kościoła ormiańskokatolickiego, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, 2018, 94/94, s. 73-77
Krzyżowski T., Źródła archiwalne do dziejów Kościoła ormiańskokatolickiego we współczesnych zbiorach lwowskich archiwów, bibliotek i muzeów, „Lehahayer”, 3, 2015, s. 95-114
Kumor B., Kwerenda naukowa w Haus-, Hof- und Staatsarchiv oraz w Allgemeines Verwaltungsarchiv w Wiedniu w latach 1966-1971, „Summarium”, 3, 1974, 112-115
Kumor B., Obsada arcybiskupstwa ormiańskokatolickiego we Lwowie w latach niewoli narodowej (1772-1918), „Analecta Cracoviensia”, 26, 1994, s. 371-384
Kumor B., Obsada biskupstwa krakowskiego w latach 1790-1914, „Analecta Cracoviensia”, 8, 1976, s. 321-343, https://doi.org/10.15633/acr.2966
Kumor B., Obsada biskupstwa tarnowskiego w latach 1783-1807, „Analecta Cracoviensia”, 13, 1981, s. 425-441, https://doi.org/10.15633/acr.2815
Kumor B., Obsada metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego w latach 1772-1918, „Analecta Cracoviensia”, 9, 1977, s. 447-468, https://doi.org/10.15633/acr.2972
Kumor B., Obsada metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego w latach 1780-1850, „Folia Societatis Scientiarum Lublinensis. Humanistyka”, 18, 1976, 2, s. 95-105
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772-1918, Kraków 1980
Kumor B., Ważniejsze polonika kościelne w archiwach państwowych w Wiedniu, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 37, 1978, s. 307-311
Kuster T., Die italienreise Kaiser Franz’ I von Österreich 1819, „Römische Historische Mitteilungen”, 46, 2004, https://doi.org/10.1553/RHM46s305
Maleczyński K., Turoń B., Średniowieczne silesiaca i polonica w zbiorach bibliotecznych i archiwalnych w Wiedniu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 18, 1963, 1, s. 84-93
Mark R. A., Galizien unter österreichischer Herrschaft. Verwaltung – Kirche – Bevölkerung, Marburg 1994, Historische und Landeskundliche Ostmitteleuropa – Studien, 13
Mester R., Österreichs Unterrichtsverwaltung und Unterrichtsanstalten 1760-1960, w: 200 Jahre Österreichische Unterrichtsverwaltung 1760-1960. Festschrift des Bundesministeriums für Unterricht in Wien, red. A. Kolbabek, Wien 1960, s. 67-98
Mikrut J., Bischöfe aus Galizien berichten an Kaiser Franz I. Ein Beitrag zur Geschichte der Katholischen Kirche in der Habsburgermonarchie, Wien 1995
Mikrut J., Die galizische Diözese Tyniec-Tarnów in den Visitationsberichten von Bischof Thomas Gregorius Ziegler (1822-1827), Wien 2009
Miławicki M., „Świat ode mnie zawsze rzeczy nadzwyczajnych wymagał, a ponadto niesłusznie”. O. Sadok Wincenty Barącz OP (1814-1892) w świetle źródeł, „Lehahayer”, 2, 2013, s. 153-198
Mnacakanian P., Kultura języka ormiańskiego w dawnej Polsce, Kraków 2015, mszps rozprawy doktorskiej, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Mnacakanian P., Sprawozdanie z poszukiwań polono-armeniców w Wiedniu. Krótki zarys historii Kongregacji Mechitarzystów w Wiedniu, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, 2011, 66/67, s. 65-80
Murray R., The Armenian Mekhitarist Monastery in Vienna, „Eastern Churches Quarterly”, 11, 1956, s. 279-282
Musil J., Zur Geschichte des österreichischen Unterrichtsministeriums 1848-1948, w: 100 Jahre Unterrichtsministerium 1848-1948. Festchrift des Bundesministeriums für Unterricht in Wien, red. E. Loebenstein, Wien 1948, s. 7-36
Nabywaniec S., Ecclesiastica galicyjskie w zbiorach Allgemeines Verwaltungsarchiv w Wiedniu, „Prace Historyczno-Archiwalne”, 13, 2003, s. 199-206
Obertyński Z., Kościół ormiański w zaborze austriackim, w: Historia Kościoła w Polsce, 2/1, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań 1979, s. 651-656
Oskian H., Katalog der armenischen Handschriften in der Mechitaristen-Bibliothek zu Wien, Wien 1963
Petrowicz G., La Chiesa armena in Polonia e nei paesi limitrofi, 3, Roma 1988, Studia Ecclesiastica, 17, Historica, 10
Ploch G., Zespół nr 102, „Klöster und Stifte: Galizien”, w Allgemeines Verwaltungsarchiv oraz wybrane inne archiwalia dotyczące klasztorów i zakonów w Galicji w zbiorach Österreichisches Staatsarchiv, w: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, 3, red. M. Derwich, Wrocław 2014, s. 17-45
Pobóg-Lenartowicz A., Źródła do dziejów klasztorów śląskich przechowywane w Austriackim Archiwum Państwowym w Wiedniu (Österrichisches Staatsarchiv), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 66, 2011, 4, s. 93-97
Polonika w Austriackim Archiwum Państwowym 1772-1918, oprac. J. Gaul, Warszawa 2003
Prokop K. R., Wypisy z XVIII- i XIX-wiecznej prasy periodycznej na temat sakr biskupich Kościoła katolickiego z historycznych ziem polskich, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 62, 2012, s. 21-65
R[ozwadowski] B., Obertyn, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 7, red. B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1886, s. 323
Röskau-Rydel I., Kultur an der Peripherie des Habsburger Reiches. Die Geschichte des Bildungswesens und der kulturellen Einrichtungen in Lemberg von 1772 bis 1848, Wiesbaden 1993, Studien der Forschungsstelle Ostmitteleuropa an der Universität Dortmund, 15
Rydzkowska-Kozak J., Historia polskich zbiorów rękopisów ormiańskich, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, 4, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2013, s. 17-39
Rzemieniecki K., Rękopisy związane z historią i kulturą Ormian w zbiorach Działu Rękopisów w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, „Lehahayer”, 2, 2013, s. 199-217
Saurer E., Die politischen Aspekte der österreichischen Bischofsernennungen 1867-1903, Wien–München 1968, Veröffentlichungen zur Kirchengeschichte Österreichs, 6
Scarabelli G., I teatini a Leopoli, „Regnum Dei”, 59, 2003, 129, s. 211-223
Spreitzer H., Das österreichische Unterrichtsministerium 1848-1960, „Österreich in Geschichte und Literatur”, 4, 1960, s. 8-14
Stropp R., Die Ankten des k. u. k. Ministeriums des Äußern 1848-1918, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs”, 20, 1967, s. 389-506; 30, 1977, s. 398-444; 32, 1979, s. 306-349; 33, 1980, s. 357-415; 34, 1981, s. 411-456
Tyszkowski K., Polonica w zbiorach Archiwum Państwowego w Wiedniu (sprawozdanie z poszukiwań archiwalnych głównie dla czasów Zygmunta III), „Archeion”, 5, 1929, s. 70-88
Walter F., Die zentrale Schulverwaltung in Österreich 1760-1848, „Österreich in Geschichte und Politik”, 4, 1960
Wasyl F., Ormianie w przedautonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne, Kraków 2015, Studia Galicyjskie, 4
Wasyl F., Przeszłość Kościoła ormiańskokatolickiego w zbiorach Centralnego Państwowego Historycznego Archiwum Ukrainy we Lwowie, „Prace Historyczno-Archiwalne”, 16, 2005, s. 233-243
Weinzierl E., Das Haus-, Hof- und Staatsarchiv und die Geschichtswissenchaft 1848-1967, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs”, 16, 1963, s. 250-260
Woliński J., Wójcik Z., Źródła do historii Polski w Haus-, Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu, „Archeion”, 28, 1958, s. 131-157
Wołczański J., Inwentarz archiwum kurii archidiecezji ormiańskokatolickiej we Lwowie za lata 1616-1939, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 90, 2008, s. 233-285
Zaleski T., Słownik biograficzny duchownych ormiańskokatolickich oraz duchownych rzymskokatolickich pochodzneia ormiańskiego w Polsce w latach 1750-2000, Kraków 2001
Zięba A. A., O pożytkach ze studiowania dzieł kultury w dawnej Polsce, spisanych w języku ormiańskim, czyli o dysertacji dr Piruzy Mnacakanian, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, 2016, 84/85, s. 36-43
Netografia:
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
