Kolektywistyczny wymiar kontroli społecznej w społeczeństwach oralnych
DOI:
https://doi.org/10.12797/Politeja.19.2022.78.04Keywords:
social control, oral society, nomadic foragersAbstract
THE COLLECTIVE DIMENSION OF SOCIAL CONTROL IN ORAL SOCIETIES
The paper problematizes the collective dimension of social control in oral societies, focusing mostly on nomadic communities of hunters-gatherers and tribal segments. The author analyzes conditions for effective control considering the functions of existential conditions (economic co-dependence of society members, flexibility of camp groups, forms of residence, the strength of leadership) and social attitudes (communality, control and punishment acceptance). The paper also reconstructs basic instruments of social control: critique, social distancing, and executions.
Downloads
PlumX Metrics of this article
References
Adams G.S., Mullen E., The Social and Psychological Costs of Punishing, „Behavioral and Brain Sciences” 2012, vol. 35, nr 1, https://doi.org/10.1017/S0140525X11001142.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0140525X11001142
Google Scholar
Ahola J., Outlaws, Women and Violence. In the Social Margins of Saga Literature, [w:] Á Austrvega Saga and East Scandinavia: The 14th International Saga Conference Uppsala, 9th-15th August 2009, t. 1, red. A. Ney i in., Gävle 2009.
Google Scholar
Balikci A., The Netsilik Eskimo, Long Groove, IL 1970.
Google Scholar
Baszkiewicz J., Powszechna historia ustrojów państwowych, Gdańsk 1998.
Google Scholar
Baumgartner M.P., Social Control from Below, [w:] Toward a General Theory of Social Control, t. 1: Fundamentals, red. D. Black, New York, NY 1984.
Google Scholar
Bęben W., Mały świat wokół wulkanu. Tradycyjne normy zwyczajowe w życiu wyspiarzy Biem w Papui Nowej Gwinei, Warszawa 2004.
Google Scholar
Bielicki T., O organizacji społecznej i ekologii hominidów plejstoceńskich, [w:] Ekologia człowieka. Historia i współczesność, red. B. Kuźnicka, Warszawa 1995.
Google Scholar
Black D., Social Control as a Dependent Variable, [w:] Toward a General Theory of Social Control, t. 1: Fundamentals, red. D. Black, New York, NY 1984, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50007-8.
DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50007-8
Google Scholar
Boehm Ch., Blood Revenge. The Enactment and Management of Conflict in Montenegro and Other Tribal Societies, Philadelphia, PA 1987.
Google Scholar
Boehm Ch., Egalitarian Behavior and Reverse Dominance Hierarchy [and Comments and Reply], „Current Anthropology” 1993, vol. 34, nr 3, https://doi.org/10.1086/204166.
DOI: https://doi.org/10.1086/204166
Google Scholar
Boehm Ch., Hierarchy in the Forest. The Evolution of Egalitarian Behavior, Cambridge, MA 2001.
Google Scholar
Boehm Ch., Moral Origins: The Evolution of Virtue, Altruism and Shame, New York, NY 2012.
Google Scholar
Bowles S., Gintis H., A Cooperative Species. Human Reciprocity and its Evolution, Princeton, NJ 2011, https://doi.org/10.1515/9781400838837.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781400838837
Google Scholar
Bowles S. i in., The Punishment That Sustains Cooperation Is Often Coordinated and Costly, „Behavioral and Brain Sciences” 2012, vol. 35, nr 1, https://doi.org/10.1017/S0140525X1100118X.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0140525X1100118X
Google Scholar
Branicki W., Autentyczność osobowa a medialność, Kraków 2016.
Google Scholar
Briggs J.L., Conflict Management in a Modern Inuit Community, [w:] Hunters and Gatherers in the Modern World: Conflict, Resistance, and Self-Determination, red. P.P. Schweitzer i in., New York, NY 2000.
Google Scholar
Buchowski M., Racjonalność, translacja, interpretacja. O badaniu myślenia magicznego w antropologii i filozofii brytyjskiej, Poznań 1990.
Google Scholar
Buchowski M., Magia i rytuał, Warszawa 1993.
Google Scholar
Burbank V.K., Fighting Women: Anger and Aggression in Aboriginal Australia, Berkeley, CA 1994.
Google Scholar
Butovskaya M.L., Aggression and Conflict Resolution Among the Nomadic Hadza of Tanzania as Compared with Their Pastoralist Neighbors, [w:] War, Peace, and Human Nature. The Convergence of Evolutionary and Cultural Views, red. D.P. Fry, Oxford 2013, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0014.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0014
Google Scholar
Cybal-Michalska A., „Indywidualistyczne” vs „kolektywistyczne” orientacje normatywne młodzieży akademickiej, „Studia Edukacyjne” 2017, nr 45, https://doi.org/10.14746/se.2017.45.1.
DOI: https://doi.org/10.14746/se.2017.45.1
Google Scholar
Dillon M., Chadwick N.K., Ze świata Celtów, przeł. Z. Kubiak, Warszawa 1975.
Google Scholar
Douglas M., Symbole naturalne. Rozważania o kosmologii, przeł. E. Dżurak, Kraków 2004.
Google Scholar
Draper P., The Learning Environment for Aggression and AntiSocial Behavior Among the !Kung, [w:] Learning Non-Aggression: The Experience of Non-Literate Societies, red. A. Montagu, New York, NY 1978.
Google Scholar
Dunbar R., Pchły, plotki a ewolucja języka, przeł. T. Pańkowski, Warszawa 2009.
Google Scholar
Eller J.D., Antropologia kulturowa. Globalne siły, lokalne światy, przeł. A. Gąsior-Niemiec, Kraków 2012.
Google Scholar
Ellis P.B., Druidzi, przeł. P. Stalmaszczyk, Warszawa 1998.
Google Scholar
Endicott K., The Conditions of Egalitarian Male-Female. Relationships in Foraging Societies, „Canberra Anthropology” 1981, vol. 4, nr 2, https://doi.org/10.1080/03149098109508588.
DOI: https://doi.org/10.1080/03149098109508588
Google Scholar
Endicott K., Peaceful Foragers: The Significance of the Batek and Moriori for the Question of Innate Human Violence, [w:] War, Peace, and Human Nature. The Convergence of Evolutionary and Cultural Views, red. D.P. Fry, Oxford 2013, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0012.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0012
Google Scholar
Eriksen S.G., The Role and Identity of the Warrior: Self-Reflection and Awareness in Old Norse Literary and Social Spaces, [w:] Kings and Warriors in Early North-West Europe, red. J.E. Redal, Ch. Doherty, Dublin 2016.
Google Scholar
Fehr E., Fischbacher U., Gächter S., Strong Reciprocity, Human Cooperation and the Enforcement of Social Norms, „Human Nature” 2002, vol. 13, http://dx.doi.org/10.1007/s12110-002-1012-7.
DOI: https://doi.org/10.1007/s12110-002-1012-7
Google Scholar
Furtas M.B., Prawo brehonów na tle rozwiązań prawnych w średniowiecznej Europie, „Rocznik Towarzystwa Irlandzko-Polskiego” 2015, t. 2.
Google Scholar
Gardner P.M., South Indian Foragers’ Conflict Management in Comparative Perspective, [w:] War, Peace, and Human Nature. The Convergence of Evolutionary and Cultural Views, red. D.P. Fry, Oxford 2013, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0015.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0015
Google Scholar
Gogłoza W., Anarchistyczne wizje bezpaństwowego ładu społeczno-politycznego średniowiecznej Islandii – zarys krytyki, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2017, vol. 10, z. 2, https://doi.org/10.4467/20844131KS.17.012.7556.
DOI: https://doi.org/10.4467/20844131KS.17.012.7556
Google Scholar
Gogłoza W., Przemoc w średniowiecznej Islandii – skala, charakter i czynniki ograniczające, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2018, t. 17, z. 1, http://dx.doi.org/10.15290/mhi.2018.17.01.14.
DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2018.17.01.14
Google Scholar
Gogłoza W., Adjudication of Disputes in the Icelandic Commonwealth, „Ius Novum” 2020, vol. 14, nr 1.
Google Scholar
Goody J., Logika pisma a organizacja społeczeństwa, przeł. i red. G. Godlewski, Warszawa 2006, https://doi.org/10.31338/uw.9788323526940.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323526940
Google Scholar
Gregor T., Robarchek C.A., Two Paths to Peace: Semai and Mehinaku Nonviolence, [w:] T. Gregor, A Natural History of Peace, Nashville, TN 1996.
Google Scholar
Grzybowski S., Historia Irlandii, Wrocław 2003.
Google Scholar
Guala F., Reciprocity: Weak or Strong? What Punishment Experiments Do (and Do Not) Demonstrate, „Behavioral and Brain Sciences” 2012, vol. 35, nr 1, https://doi.org/10.1017/S0140525X11000069.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0140525X11000069
Google Scholar
Guriewicz A., Kategorie kultury średniowiecznej, przeł. J. Dancygier, Warszawa 1976.
Google Scholar
Harris M., Life without Chiefs, [w:] Conformity and Conflict: Readings in Cultural Anthropology, red. J.P. Spradley, D.W. McCurdy, Boston 2011.
Google Scholar
Kamocki J., Etnologia ludów pozaeuropejskich. Zarys, Kraków 2003.
Google Scholar
Kapitan K.A., Z mieczem na wiec. Konflikt i metody jego rozwiązywania w wybranych sagach islandzkich, Wrocław 2012.
Google Scholar
Kerckhove D. de, Powłoka kultury. Odkrywanie nowej elektronicznej rzeczywistości, przeł. W. Sikorski, P. Nowakowski, Warszawa 2001.
Google Scholar
Kon I.S., Odkrycie „ja”, przeł. L. Siniugina, Warszawa 1987.
Google Scholar
Kurczewski J., Prawo prymitywne. Zjawiska prawne w społeczeństwach przedpaństwowych, Warszawa 1973.
Google Scholar
Lee R.B., The Dobe Ju/’hoansi, Belmont, CA 2013.
Google Scholar
Lomas W., Conflict, Violence, and Conflict Resolution in Hunting and Gathering Societies, „Totem: The University of Western Ontario Journal of Anthropology” 2011, vol. 17, nr 1, [online] https://ir.lib.uwo.ca/cgi/viewcontent.cgi?article=1205&context=totem.
Google Scholar
Markale J., Wercyngetoryks, przeł. H. Olędzka, Warszawa 1988.
Google Scholar
McDowell P., Political Anthropology: A Cross-Cultural Comparison, [w:] Perspectives: An Open Invitation to Cultural Anthropology, red. N. Brown, T. McIlwraith, L. Tubelle de González, Arlington 2020, [online] http://perspectives.americananthro.org/Chapters/Political_Anthropology.pdf.
Google Scholar
McLuhan M., Wybór tekstów, red. E. McLuhan, F. Zingrone, przeł. E. Różalska, J.M. Stokłosa, Poznań 2001.
Google Scholar
Merry S.E., Rethinking Gossip and Scandal, [w:] Toward a General Theory of Social Control, t. 1: Fundamentals, red. D. Black, New York, NY 1984, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50016-9.
DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50016-9
Google Scholar
Mich W., W epoce mowy, t. 1: Kultura, Lublin 2020.
Google Scholar
Miller W.I., Bloodtaking and Peacemaking: Feud Law, and Society in Saga Iceland, Chicago 1990, https://doi.org/10.7208/chicago/9780226526829.001.0001.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226526829.001.0001
Google Scholar
Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Warszawa 2004.
Google Scholar
Nader L., From Disputing to Complaining, [w:] Toward a General Theory of Social Control, t. 1: Fundamentals, red. D. Black, New York, NY 1984, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50009-1.
DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50009-1
Google Scholar
Nowicka E., Świat człowieka – świat kultury, Warszawa 2006.
Google Scholar
Olszewska-Dyoniziak B., Człowiek – kultura – osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej, Wrocław 2003.
Google Scholar
Ong W.J., Osoba – świadomość – komunikacja. Antologia, przeł. i oprac. J. Japola, Warszawa 2009.
Google Scholar
Ong W.J., Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. i oprac. J. Japola, Warszawa 2011.
Google Scholar
Ossowska M., Socjologia moralności. Zarys zagadnień, Warszawa 1986.
Google Scholar
Parkin R., The Joking Relationship and Kinship: Charting a Theoretical Dependency, „Journal of the Anthropological Society of Oxford” 1993, vol. 24, nr 3, [online] https://www.anthro.ox.ac.uk/sites/default/files/anthro/documents/media/jaso24_3_1993_251_263.pdf.
Google Scholar
Rickard J., Australia. Historia kultury, red. W. Olszewski, przeł. W. Weinert, Wrocław 1994.
Google Scholar
Rohrl V.J., Compensation in Cross-Cultural Perspective, [w:] Toward a General Theory of Social Control, t. 1: Fundamentals, red. D. Black, New York, NY 1984, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50013-3.
DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-102801-5.50013-3
Google Scholar
Roscoe P., Social Signaling, Conflict Management, and the Construction of Peace, [w:] War, Peace, and Human Nature. The Convergence of Evolutionary and Cultural Views, red. D.P. Fry, Oxford 2013, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0024.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0024
Google Scholar
Scalise Sugiyama M., The Forager Oral Tradition and the Evolution of Prolonged Juvenility, „Frontiers in Psychology” 2011, vol. 2, art. 133, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2011.00133.
DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2011.00133
Google Scholar
Sójka-Zielińska K., Historia prawa, Warszawa 2015.
Google Scholar
Stockton E., Dar Aborygenów. Duchowość dla Australijczyków, przeł. E. Rekłajtis, P. Nowogórski, Warszawa 2008.
Google Scholar
Sumner W.G., Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych, przeł. M. Kempny, K. Romaniszyn, Warszawa 1995.
Google Scholar
Tonkinson R., Social Control and Conflict Management Among Australian Aboriginal Desert People Before and After the Advent of Alcohol, [w:] War, Peace, and Human Nature. The Convergence of Evolutionary and Cultural Views, red. D.P. Fry, Oxford 2013, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0013.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199858996.003.0013
Google Scholar
Turnbull C.M., Leśni ludzie, przeł. H. Błaszkiewicz, Warszawa 1996.
Google Scholar
Turner V.W., Od rytuału do teatru. Powaga zabawy, przeł. M. Dziekan, J. Dziekan, Warszawa 2005.
Google Scholar
Turner V.W., Liminalność i communitas, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, oprac. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa 2006.
Google Scholar
Tymowski M., Organizacja społeczeństwa, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński i in., Poznań 2012.
Google Scholar
Ułas M., Rola thingów w prawie karnym średniowiecznej Skandynawii na przykładzie Norwegii i Islandii, [w:] Culpa et poena. Z dziejów prawa karnego, red. M. Mikuła, Kraków 2009.
Google Scholar
Wade L., Birth of the Moralizing Gods, „Science” 2015, vol. 349, nr 6251, https://doi.org/10.1126/science.349.6251.918.
DOI: https://doi.org/10.1126/science.349.6251.918
Google Scholar
Wickham Ch., Gossip and Resistance Among the Medieval Peasantry „Past & Present” 1998, nr 160, [online] https://www.jstor.org/stable/pdf/651105.pdf ?refreqid=excelsior%3A073c5f4d96f563d37e6fe332593a0f5d.
Google Scholar
Wiessner P.W., Norm Enforcement among the Ju/’hoansi Bushmen. A Case of Strong Reciprocity?, „Human Nature” 2005, vol. 16, nr 2, http://dx.doi.org/10.1007/s12110-005-1000-9.
DOI: https://doi.org/10.1007/s12110-005-1000-9
Google Scholar
Woodburn J., Egalitarian Societies, „Man. New Series” 1982, vol. 17, nr 3, https://doi.org/10.2307/2801707.
DOI: https://doi.org/10.2307/2801707
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
