Kopernik w Krakowie
Wstęp ‒ charakterystyka źródeł i stanu badań
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstrakt
COPERNIC À CRACOVIE
Nicolas Copernic (Nicolaus Copernicus, 1473—1543) était lié avec Cracovie par des liens forts et multiples. Son père — aussi Nicolas — était un riche marchand cracovien. Pendant la guerre de Treize Ans (1454—1466) il déménagea à Toruń (Thorn), où il participa activement dans la lutte des Etats Généraux de la Prusse pour secouer le joug de la domination de l’Ordre Teutonique et pour incorporer la Poméranie Orientale et la Prusse à l’Etat Polonais. Le futur astronome grandissait alors dans la maison familiale dans une atmosphère de fidélité fervente envers les Etats Généraux de la Prusse et la Couronne du Royaume Polonais. Le séjour à Cracovie (1491—1495) consolida le patriotisme polonais de Copernic, lui procura l’occasion de s’approprier les fondements de l’astronomie (enseignée ici à un niveau très haut) et lui inculqua des premiers doutes quant à la justesse de la théorie de Ptolémée, exprimés par les astronomes cracoviens de ce temps (Wojciech de Brudzewo). Le séjour en Italie contribua au développement ultérieur de la pensée astronomique de Copernic. Il s’établit finalement en Varmie (Ermeland) qui appartenait à cette époque-là à la Pologne, et ici (à Frombork), il continua ses observations et ses études astronomiques, en conservant des contacts permanents avec le groupe des savants cracoviens. Leur collaboration était facilitée par la communauté du méridien de Frombork et de Cracovie. La théorie de Copernic, formulée finalement dans son oeuvre célèbre ,,De revolutionibus orbium coelestium”, se développait sur le sol des études et des discussions du milieu scientifique cracovien. Ce disciple génial ,,Almae Matris Cracoviensis” souleva ainsi des doutes et des problèmes scientifiques, pénétrant cet Université. Il les développa d’une façon créatrice — non sans une forte influence de ses études en Italie — il les formula justement et résolut parfaitement. C’est don naturel que l’Université Jagellonne de Cracovie acceptât vite et facilement les conceptions de Copernic et qu’elle fût la première École en Europe (et longtemps unique!), où les thèses de Copernic furent proclamées ,,ex cathedra” (par le professeur Walenty Fontana, 1578—1580), où plusieurs professeurs s’intéressaient vivement à la nouvelle théorie, et où, pendant plus de dix ans, enseignait Joachim Rheticus (1554—1570) de Feldkirchen (Tirol), si mérité pour sa propagande de la nouvelle doctrine de Nicolas Copernic „Monsieur le Docteur, son Maître”. Et tandis que plusieurs esprits éminents occidentaux traitaient les idées de Copernic comme ,,rem tam absurdam..., sicut ille Sarmaticus (Polonicus) astronomus, qui movet terram et figit solem...” (Malanchton), pendant qu’on mettait l’ouvrage „De revolutionibus” à l’index ecclésiastique (1616), un savant chanoine cracovien, Szymon Starowolski, plaçait fièrement une biographie de Copernic parmi la centaine des plus célèbres écrivains polonais (Scriptorum Polonicorum Hekatontas”, Venise 1627, IIe édition Francofurti 1625).
Bibliografia
* Odczyt wygłoszony 9 II 1973 na Sesji Naukowej w Olsztynie.
1. Por. B. Biliński, Najstarszy życiorys Mikołaja Kopernika z roku 1588 pióra Bernardina Baldiego, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1973, s. 28 („znane i sławne jest dzieło, a nie wiele się wie o twórcy. Dzieło przyćmiło postać twórcy...”).
2. Album Studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. II, fase. 1, Kraków 1892, wyd. A. Chmiel, s. 12.
3. Por. H. Baranowski, Bibliografia Kopernikowska 1509—1955, Warszawa 1958 (449 stron, 3735 pozycji). Por. też S. Rospond, Mikołaj Kopernik, studium językowe o rodowodzie i narodowości, Opole 1973, s. 7,11.
4. E. Rybka, P. Rybka, Kopernik, człowiek i myśl, Warszawa 1973, s. 173.
5. Joachim Retyk (Rheticus), dokładniej zwał się Jerzy Joachim von Lauchen z Feldkirchen w Tyrolu czyli antycznej Recji. Por. Rybka, Kopernik, 175; Biliński, Najstarszy życiorys, s. 27; K. Górski, Mikołaj Kopernik, środowisko społeczne i samotność, Wrocław,—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1973, s. 187.
6. Z listu Melanchtona: „...rem tam absurdam ornare, sicut ille Sarmaticus astronomus, qui movet terram et figit solem...” Cyt. wedle Biliński, Najstarszy żywot, s. 95 przyp. 32; Melanchton wołał przy tym o interwencję władzy świeckiej! Luter znów cytował biblię przeciw teorii Kopernika. Rybka, Kopernik, s. 179, 214; por. też S. Rospond, Księstwo biskupie w Nysie gniazdo rodowe Kopernika, Nasza Przeszłość, t. 38, 1972, s. 28.
7. Zapewne wydane w nakładzie około 1000 egzemplarzy. Rybka, Kopernik, s. 187.
8. Mikołaj Kopernik w Krakowie, przewodnik po wystawie, Kraków 1973, s. 35; S. Cynarski, Reception of the Copernican Theory in Poland in the Seven- teenth and Eighteenth Centuries, Kraków 1973, s. 62.
9. Por. Biliński, Najstarszy życiorys, s. 27.
10. Biliński, Najstarszy życiorys, s. 18—21 i 21—25, 31.
11. Wenecja 1627; por. też S. Starowolski, Scriptorum Polonicorum Hekatontas, Francoforti 1625; S. Starowolski, Setnik pisarzów polskich przełożył J. Starnawski, wstęp F. Bielak i J. Starnawski, Kraków 1970, s. 171—174.
12. H. Barycz, Dzieło literackie Jana Brożka, Pamiętnik Literacki, R. 45, 1954, zesz. 1—2. Por. też Biliński, Najstarszy życiorys, s. 28.
13. L. Prove, Nicolaus Copernicus, t. I, 1—2, t. II, Berlin 1883—1884; wznowienie: Osnabrück 1967; o Coppernicus-Verein pisze m. in. Rospond, Mikołaj Kopernik, s. 12.
14. A. Müller, Nicolaus Copernicus, der Altmeister der neueren Astronomie, Freiburg 1898.
15. L. A. Birkenmajer, Mikołaj Kopernik, cz. I: Studia nad pracami Kopernika oraz materiały biograficzne, Kraków 1900; L. A. Birkenmajer, Stromata Copernicana, Kraków 1924.
16. A. Birkenmajer, Études d’histoire des sciences en Pologne, Wrocław—Warszawa—Kraków 1972 (Studia Copernicana t. 1); H. Barycz, Mikołaj Kopernik, wielki uczony Odrodzenia, Warszawa 1953; T. Przypkowski, O Mikołaju Koperniku, Warszawa 1953; K. Górski, Mikołaj Kopernik, o.c.; M. Biskup, Regesta Copernicana, Wrocław 1972, 1973, t. 1—2.
17. F. Karliński, Żywot Kopernika i jego naukowe zasługi, Kraków 1873.
18. Por. przypis 16.
19. J. Mitkowski, Kraków wczesnodziejowy (w:) Kraków i Małopolska przez dzieje, studia i szkice profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego pod red. C. Bobińskiej, Kraków 1970, s. 109.
20. Por. K. Pieradzka, Rozkwit średniowiecznego Krakowa w XIV i XV wieku (w:) Kraków, studia nad rozwojem miasta, praca zbiorowa pod red. J. Dąbrowskiego, Kraków 1957, s. 141 i nast.; M. Friedberg, Kraków w dobie Odrodzenia, tamże, s. 191 i nast.
21. Por. H. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach narodu i kultury polskiej, Przegląd Zachodni, R. 9 1953, nr 11—12, s. 528.
22. Z. Budkowa, U źródeł kultury Krakowa (w:) Kraków stary i nowy, dzieje kultury, pod red. J. Bie- niarzówny, Kraków 1968, s. 31.
23. J. Mitkowski (głos w dyskusji), Kwartalnik Historyczny, R. 72 1964, nr 4, Warszawa 1965, s. 853— 854.
24. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 545; T. Przypkowski, Dzieje myśli kopernikowskiej, Warszawa 1973; J. Dobrzycki, Mikołaj Kopernik, uczony i obywatel, Warszawa 1972. Por. też już I. Polkowski, Żywot Mikołaja Kopernika, Gniezno 1873, wyd. 2, s. 124.
25. Górski, Mikołaj Kopernik, s. 68; H. Schedel, Chronicon mundi, Norymberga 1493 (k. 266).
26. Górski, Mikołaj Kopernik, s. 68; K. Hartleb, Mikołaj Kopernik, Toruń 1948, s. 13—14.
27. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 539, 542.
28. S. Rospond, Księstwo biskupie, s. 25 i nast.; S. Rospond, Mikołaj Kopernik, s. 44; S. Rospond, Polskość Mikołaja Kopernika z rodu Ślązaka, Opole 1972, s. 7 i nast.
29. Rybka, Kopernik, s. 77.
30. Rybka, Kopernik, s. 78.
31. Rybka, Kopernik, s. 78; por. też Górski, Mikołaj Kopernik, s. 31.
32. Rybka, Kopernik, s. 78; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 31.
33. Rybka, Kopernik, s. 78; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 31.
34. Rybka, Kopernik, s. 80; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 32—33.
35. Rybka, Kopernik, s. 82; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 48.
36. Górski, Mikołaj Kopernik, s. 104.
37. Album Studiosorum, t. 2, s. 12; Rybka, Kopernik, s. 85.
38. Rybka, Kopernik, s. 92.
39. Hartleb, Mikołaj Kopernik, s. 20—23.
40. Rybka, Kopernik, s. 95.
41. Por. Lustracja dróg województwa krakowskiego z roku 1570, wyd. B. Wyrozumska, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1971, s. 70.
42. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 535.
43. Rybka, Kopernik, s. 87.
44. Rybka, Kopernik, s. 87.
45. Karliński, Żywot Kopernika.
46. Rybka, Kopernik, s. 85—86, 89.
47. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 542.
48. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 545.
49. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 545; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 65.
50. S. Starowolski, Setnik, s. 171—174.
51. Rybka, Kopernik, s. 89; Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 545.
52. S. Starowolski, Setnik, s. 171—174.
53. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 545.
54. Tamże.
55. Rybka, Kopernik, s. 87.
56. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 545.
57. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 543.
58. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 543—544.
59. Rybka, Kopernik, s. 87.
60. Górski, Mikołaj Kopernik, s. 71; Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 540—541.
61. Górski, Mikołaj Kopernik, s. 70; Rybka, Kopernik, s. 93; Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 561.
62. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 538.
63. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 552; Rybka, Kopernik, s. 1,16.
64. Rybka, Kopernik, s. 169, 172; Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 552, 569, podaje jeszcze podróż do Krakowa w 1518 r. w którą wątpią Rybkowie.
65. Rybka, Kopernik, s. 159 i nast., 172; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 123.
66. Górski, Mikołaj Kopernik, s. 195.
67. Rybka, Kopernik, s. 149; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 122.
68. Rybka, Kopernik, s. 85 i nast.; Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 538 i nast.; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 60 i nast.
69. Por. Nicolaus Copernicus. Dokurnente seines Le- bens. Archivaliensaustellung des Staatlichen Archivla - gers in Göttingen aus den Beständen der Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Göttingen 1973, s. 5 („nicht ganz drei Jahre [1491—1494]).
70. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 539.
71. Tamże.
72. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 542.
73. Por. Kwartalnik Historyczny, R. 79 1972, s. 807 i nast. Por. też M. Markowski, Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim, Studia Copernicana, t. 2, Wrocław—Warszawa—Kraków 1971.
74. Barycz, Mikołaj Kopernik w dziejach, s. 569.
75. H. Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, s. 393; Rybka, Kopernik, s. 291—292.
76. Barycz, Historia, s. 398; Rybka, Kopernik, s. 176; Górski, Mikołaj Kopernik, s. 189 i nast.
77. Barycz, Historia, s. 394—396.
78. Cynarski, Reception, s. 15.
79. Starowolski, Setnik, s. 171—174.
80. Historia nauki polskiej t. 1, Wrocław—Warszawa—Kraków 1970 (P. Rybicki, Odrodzenie), s. 290.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.

