Szare Szeregi w Krakowie 1939—1945
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstract
LES RANGS GRIS (SZARE SZEREGI) A CRACOVIE 1939—1945
Les éclaireurs de Cracovie entreprirent leur service de guerre en août 1939, dans le cadre des „Troupes en Etat d’alerte” commandées par J. Ryblewski.
Après la prise de Cracovie par les Allemands, l'organisation des éclaireurs de Cracovie commença une action clandestine. Fin septembre, début octobre 1939, on appela le Commandement clandestin du district de Cracovie avec, à la tête, d’abord J. Ryblewski et depuis novembre 1939 S. Rączkowski.
On commença le travail sur l’instruction des éclaireurs, et on se mit à créer l’organisation clandestine.
Au début, l’activité de l’organisation se concentra sur la „petite diversion”, les travaux des renseignements et ceux des couriers, ainsi que sur l’action de propagande et de publication (dès septembre 1939 on publia un journal clandestin intitulé „Les Informations de radio” puis, „La Revue Polonaise”) En janvier 1940, après être entrée en contact avec F. Marciniak l’organisation clandestine des éclaireurs prit le nom des Rangs Gris, et se soumit au Quartier Général à Varsovie.
En juin 1940 S. Udziela devint commandant des Rangs Gris à Cracovie. L’organisation élargit son influence, augmenta le nombre de ses membres, commença à appliquer de nouvelles formes de l’action. On entreprit l’instruction militaire des garçons plus âgés, on développa l’action de publication, on introduisit de nouvelles formes de sabotage.
Au printemps 1941 le premier grand échec eut lieu. On arrêta le commandant S. Udziela, plusieurs membres du Commandement, la plupart des membres du groupe de presse.
Après un mois d’intervalle de l’activité des Rangs Gris à Cracovie, S. Okoń devint commandant. Il entreprit la reorganisation des Rangs Gris, et le développement de leur activité.
On organisa des cours pour des aspirants et des cours spécialisés, on développa la „petite diversion”, on donna des cours aux plus jeunes éclaireurs. On reprit la publication de la „Revue Polonaise” et l’on commença à publier la „Revue Polonaise des Jeunes.” En mars 1942 le commandant S. Okoń fut arrêté et transporté à Auschwitz où il mourut peu après.
Sur l’ordre du Quartier Général, E. Fik prit le commandement du district de Cracovie. Sur la demande du chef des Rangs Gris, E. Fik mit l’accent sur l’instruction militaire des éclaireurs.
F. Baraniuk s’occupa énergiquement de l’instruction. On développa aussi le service des renseignements au profit de l’Armée Nationale. Le groupe de propagande et de presse des Rangs Gris commença à collaborer avec le Bureau d’Information et de Propagande (BIP). L’équipe de presse, sous la direction de L. Guze, entreprit la publication du Bulletin d’Information (BIM) de l’Armée Nationale. En 194'2 on arrêta le frère d’E. Fik — Ignacy, ce qui força le commandant à renoncer à ses fonctions dans les RG. En mars 1943 E. Heil, le chef adjoint du Bur- reau de Propagande et d’Information de l’Armée Nationale, devint le nouveau commandant. Sous son commandement on réorganisa les Rangs Gris, on forma des Groupes d’Assaut, des Ecoles de Combat et le groupe „Zawisiza”, on développa l’instruction, on fit entrer les éclaireurs dans la „grande diversion”. On entreprit aussi la publication de sept journaux clandestins, entre autres : „Watra”, „Débouché à l’oreille”, „Sois vigilant”, „A la piste”, etc.
Ce développement général fut stoppé par les arrestations. En automne 1943 les Allemands liquidèrent presque tout le peloton de Podgórze (environ cinquante garçons et filles périrent alors). En avril 1944 on arrêta le chef du groupe de presse L. Guze, et en mai cinq rédacteurs de la presse des Rangs Gris, et le chef du district de Cracovie E. Heil. Tous furent tués. E njuillet et en août 1944 les arrestations atteignirent les soldats de la compagnie d’êclaireurs „Bartek” et le groupe „Zawisza”. Une partie des éclaireurs menacés quittèrent la ville et adhérèrent aux troupes des partisants.
En automne 1944 le commandant de la compagnie d’éclaireurs „Bartek” — A. Łaskawski commença à refaire les Troupes d’Assaut à Cracovie; le groupe ,,Za- wisza” reprit son activité.
L’activité clandestine des éclaireurs ne dura plus trop longtemps. En janvier 1945 le Quartier Général, transféré à Cracovie après la défaite de l’insurrection de Varsovie, prit la décision de dissoudre les Rangs Gris.
References
1. Autorem nazwy Szare Szeregi był pierwszy naczelnik tej organizacji hm. Florian Marciniak ps. Szary.
2. Instytut Historii PAN, Warszawa Archiwum im. Floriana Marciniaka, grupa II t. 1.
3. Relacje Jana Ryblewskiego z 1975 r. i Anny Marszałek Struś z IV. 1977 r. w posiadaniu autorki.
4. Np. Kurt Nagler z 4 KDH, czy Oktawian Reuss, przyboczny 23 KDH.
5. Jan Ryblewski po ukończeniu szkoły średniej w Tarnowie przybył do Krakowa i rozpoczął studia na wydziale Prawa UJ. Równocześnie pracował w ZHP, początkowo jako drużynowy 7 KDH, następnie hufcowy Hufca Kraków I. 28.VIII. 1939 r. został mianowany komendantem Hufca Pogotowia Wojennego w Krakowie, po utworzeniu konspiracyjnej Komendy Chorągwi został wysunięty na Komendanta Chorągwi, którym był do listopada 19'39 r. Po wojnie ukończył studia prawnicze. Obecnie jest znanym adwokatem, mieszka i pracuje w Krakowie.
6. Relacja Jana Ryblewskiego z 1975 r. w posiadaniu autorki.
7. Kazimierz Pluta Czachowski, relacja o Organizacji Orła Białego w posiadaniu autorki.
8. Relacja Jana Ryblewskiego z 1975 r. w posiadaniu autorki.
9. J. Krokowski, Wspomnienia z okupacji, Rocznik Sądecki t. 6, Nowy Sącz 1965.
10. Relacje Eugeniusza Kasiarskiego z 17.VI.1968 r. i Mariana Pucka z 3.IL1977 r. w posiadaniu autorki.
11. Np. zwerbowany w październiku 1939 r. przez Stanisława Okonia harcerz Leon Piórecki ps. Lopek, umożliwił przejęcie przez organizację całej zawartości magazynu PZN mieszczącego się przy ul. Piłsudskiego 13. (obecnie ul. Manifestu Lipcowego).
12. Stanisław Rączkowski urodził się i wychował w Poznaniu, po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął studia ekonomiczne na Uniwersytecie Poznańskim. Równocześnie działał czynnie w ZHP, w latach 30-tych był prezesem Akademickiego Koła Harcerskiego przy Uniwersytecie Poznańskim i redaktorem czasopisma harcerskiego „Czuj-Duch”. Po wybuchu wojny wyrzucony przez Niemców z Poznania przyjechał do Krakowa, gdzie w listopadzie 1939 r. objął funkcję komendanta krakowskiej konspiracyjnej Chorągwi Harcerzy, którą pełnił do 28 czerwca 1940 r. tj. do próby aresztowania go przez gestapo. Po ucieczce z Krakowa został przydzielony do działu organizacyjnego Kwatery Głównej w Warszawie. Po wojnie rozpoczął
pracę jako ekonomista, obecnie jest znanym ekspertem od spraw gospodarczych.
13. Seweryn Udziela urodził się 19.VI.1911 r. w Krakowie. Ojciec Seweryna był profesorem fizyki w gimnazjum krakowskim, dziadek założycielem Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Szkołę średnią ukończył Seweryn Udziela w Jarocinie pod Poznaniem. W 1928 r. przybył do Krakowa gdzie rozpoczął studia na wydziale Prawa UJ. Ukończył je w 1932 r. Równocześnie działał czynnie w harcerstwie, pracował w Komendzie Chorągwi prowadząc referat obozowy. W latach bezpośrednio poprzedzających wybuch wojny przebywał poza Krakowem. W momencie wybuchu wojny został zmobilizowany i wziął czynny udział w kampanii wrześniowej. Po ucieczce z obozu jeńców przybył do Krakowa, gdzie włączył się w nurt konspiracyjnej działalności harcerskiej. W czerwcu 1940 r. po ucieczce Stanisława Bączkowskiego został trzecim z kolei komendantem krakowskiej Chorągwi Szarych Szeregów. Pełnił tę funkcję do momentu aresztowania tj. do 23.IV.1941 r. Wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu zmarł 7.K.1941 r.
14. Relacja Stanisława Rączkowskiego z 1975 r.w posiadaniu autorki.
15. tamże.
16. Kwatera Główna przyjęła kryptonim „Pasieka”, Chorągwie nosiły kryptonim „Ul” (krakowski „Ul” nosił kryptonim „Smok”), hufce nazywano „Rojami”, drużyny „Rodzinami”.
17. Józef Kret. Ostatni krąg. Kraków 1973 r.
18. Relacja Jana Ryblewskiego z 1975 r. w posiadaniu autorki.
19. Eugeniusz Fik urodził się 18.I.190'6 r. w Przeciszowie pow. Oświęcim, w rodzinie inteligenckiej, szkołę powszechną i trzy klasy gimnazjum ukończył w Wadowicach. W r. 1920 przeniósł się wraz z rodziną do Krakowa. Jako 15-letni chłopiec uciekł z domu, by wziąć udział w III Powstaniu Śląskim za co został wyrzucony z gimnazjum. 1921 r. rozpoczął naukę zawodu w drukarni Anczyca, po odbyciu służby wojskowej wydzierżawił wraz z kolegą drukarnię Bratniej Pomocy Medyków, którą prowadził aż do 1947 r. Eugeniusz Fik wstąpił do harcerstwa w 1918 r„ początkowo pełnił funkcję drużynowego w VI KDH, potem komendanta hufca Wawel, W 1939 r. został zmobilizowany i brał udział w kampanii wrześniowej. Po ucieczce z transportu jenieckiego wrócił do Krakowa i włączył się do działalności Sz. Sz. W marcu 1942 r. Po aresztowaniu Stanisława Okonia został 5 z kolei komendantem krakowskiej Chorągwi. Był nim do marca 1943 r. kiedy to musiał z powodu aresztowania brata odsunąć się od bezpośredniej działalności konspiracyjnej. Po wojnie pracował w Krakowskich Zakładach Graficznych, równolegle zajmował się czynnie działalnością harcerską. M.in. w latach 1945—47 i 1957—59 pełnił funkcję komendanta krakowskiej Chorągwi ZHP.
20. Relacja Eugeniusza Fika z 5.1.1975 r. w posiadaniu autorki.
21. Relacja Anny Gamoń z 30.1.1977 r. w posiadaniu autorki.
22. Relacje ze zbiorów Czesława Marchaja.
23. tamże.
24. Relacja Stanisława Rączkowskiego z 1975 r. w pogadaniu autorki.
25. tamże.
26. Relacja Anny Udzieli z 1975 r. w posiadaniu autorki.
27. Relacja Władysława Szostaka z 19.IV.1972 r. w posiadaniu Zbigniewa Śniegowskiego.
28. Stanisław Okoń urodził się 9 września 1918 r. w Krakowie, ukończył szkołę powszechną, a następnie kontynuował naukę w V Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego w Krakowie. Równocześnie działał czynnie w ZHP, był drużynowym w 5 KDH. W momencie wybuchu wojny miał 21 lat, od pierwszych chwil włączył się do działalności konspiracyjnego harcerstwa. Wiosną 1941 r. po aresztowaniu Seweryna Udzieli objął funkcję komendanta krakowskich Sz. Sz. i pełnił ją do momentu swego aresztowania, tj. 4.III.1942 r. Po śledztwie na którym nie wydał nikogo został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie zmarł we wrześniu 1'942 roku.
29. Wydawnictwa n-owskie — gazety, broszury, ulotki itp. wydawane przez propagandowy pion AK w języku niemieckim., zawierające treści antyhitlerowskie, przeznaczone dla Niemców.
30. Kazimierz Sobolewski, Byłem jednym z wielu, maszynopis w posiadaniu autora.
31. Relacje Józefa Szczerby z 4.VI.1977,, Czesława Faj- to z 2.III.1977, Leona Pióreckiego z 26.XI.1976 i Mariana Pucka z 3.II.1977 w posiadaniu autorki.
32. Relacja Anny Gamoń z 30.1.1977 r. w posiadaniu autorki.
33. Relacja Anny Struś z 3.IV.1977 i Mariana Pucka z 3.II.1977 r. w posiadaniu autorki.
34. Kazimierz Sobolewski op. cit.
35. tamże.
36. Relacja Anny Struś z 3.IV.1977 r. w posiadaniu autorki.
37. Relacja Czesława Fajty z 2.III4977 r. w posiadaniu autorki.
38. Relacja Aleksandra Świątka z 4 listopada 1978 r. w posiadaniu autorki.
39. Kazimierz Sobolewski, Byłem jednym z wielu, maszynopis w posiadaniu autora.
40. Relacja Kazimierza Sobolewskiego z 2.X.1976 r. w posiadaniu autorki.
41. Relacja Marii Okoń z 2.I.1975 r. w posiadaniu autorki.
42. Relacje Eugeniusza Fika z 5.I.1975 r., Anny Przy- borowskiej z 12.XI.77 i Marii Okoń z 2.I.1975 r. w posiadaniu autorki.
43. Relacja Marii Okoń z 2.I.1975 r. w posiadaniu autorki.
44. „Żelbet”, kryptonim II Odcinka AK w Krakowie, później zgrupowania partyzanckiego.
45. Relacja Tadeusza Sobesto ps. Łoś w Archiwum ZBOWiD w Krakowie.
46. W zapomnieniu zmarły po wojnie w przytułku
47. Relacje Anny Przyborowskiej z 1I2.XI.1977 r. i Marii Okoń z 2.I.1975 r. w posiadaniu autorki.
48. Eugeniusz Fik, relacja z 5.I.1975 r. w posiadaniu autorki.
49. tamże.
50. tamże przy końcu komendantury E. Fika krakowskie Sz. Sz. liczyły 420 członków, 1.IX.43 r. już 672, 1.III.44 r. — 700, a 1.V.1944 r. — 620 harcerzy. 51 tamże.
52. tamże.
53. Relacja Anny Przyborowskiej z 12.XI4977 r. w po- siadamiu autorki.
54. BIP, Biuro Informacji i Propagandy przy ZWZ— AK — komórka AK zajmująca się działalnością propagandową, wydawniczą, informacyjną itd.
55. B. Hillebrandt, Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939—1945, Warszawa 1973 r.
56. W listopadzie 1942 r. gestapo dokonało aresztowania Ignacego Fika, założyciela organizacji „Polska Ludowa” i działacza PPR w Krakowie.
57. Relacja Eugeniusza Fika z 5.I.1975 r. w posiadaniu autorki.
58. Kazimierz Sobolewski, Byłem jednym z wielu, maszynopis w posiadaniu autora.
59. Relacje Anny Struś z 3.IV.1977 r. Eugeniusza Kasiarskiego z 17.VI.78 r., Feliksa Florka z 27.V4977 r. w posiadaniu autorki.
60. Relacja Feliksa Florka z 27.V.1977 r. w posiadaniu autorki.
61. Kazimierz Sobolewski, Byłem jednym z wielu, maszynopis w posiadaniu autora.
62. Maria Wiśniewska, Konspiracyjna prasa młodzieżowa, praca doktorska w Archiwum UW.
63. Kazimierz Sobolewski op. cit.
64. Przegląd Polski z 21—2 8 czerwca 1942 r. nr. 24(122) w posiadaniu autorki.
65. Baudienst — niemiecka służba budowlana (organizacja do której powoływano pod przymusem młodzież polską).
6. Relacje Anny Struś z 3.IV.1977 i Mariana Pucka
z 3.II. 1977 r. w posiadaniu autorki,
67. Relacja Mariana Pucka z 3.II.1977 r. w posiadaniu autorki.
68. Relacja Eugeniusza Kasiarskiego z 17.VI.1968 r. w posiadaniu autorki.
69. Edward Heil urodził się 22 lipca 1903 r. w Stryju woj. Lwowskie, w rodzinie rzemieślniczej. Ukończył szkołę ludową w Przemyślu, tu również był uczniem Państwowego Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego, egzamin dojrzałości złożył 1(2 maja 1923 r. Studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i uzyskał tytuł magistra. Pracę zawodową rozpoczął 17.VIII.1928 r. w starostwie powiatowym w Brześciu, pełniąc obowiązki wicestarosty. Kolejno przechodził przez szczeble urzędniczej kariery w służbie administracji państwowej na stanowiskach pierwszej kategorii w pionie MSW w urzędzie wojewódzkim poleskim (referendarz urzędu wojewódzkiego, starosta powiatowy w Brześciu n. Bugiem). Wcześnie związał się z ZHP, przechodząc różne kursy szkoleniowe,, pełniąc funkcje od drużynowego po komendanta Chorągwi Pińskiej ZHP. Po wybuchu wojny znalazł się w Przemyślu potem w Krakowie. Tu wstąpił do ZWZ-AK, w 1943 r. pełnił już funkcję zastępcy Szefa BIP przy KO. W marcu 1943 r. został komendantem krakowskiej Chorągwi Szarych Szeregów. Za działalność konspiracyjną aresztowany przez hitlerowców 8.V. 1944 r., zginął rozstrzelany 27.V.1944 r.
70. B. Hillebrandt, Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939—1945, Warszawa 1973.
71. Relacja Zbigniewa Śniegowskiego z 1977 r. w posiadaniu Z. Śniegowskiego.
72. tamże.
75. Relacja Alfreda Łaskawskiego z 2.IV.1977 r. w posiadaniu autorki.
74. tamże.
75. Relacja Zbigniewa Śniegowskiego z 1977 r. w posiadaniu Z. Śniegowskiego.
76. tamże.
77. Relacja Zbigniewa Pogana z V.1977 w posiadaniu Zbigniewa Śniegowskiego.
78. Kedyw — Kierownictwo Dywersji, wydzielony pion organizacyjny AK przeznaczony do prowadzenia walki bieżącej, głównie w formie akcji dywersyjnych i bojowych. Utworzony na przełomie 1942/43 r.
79. Relacja Alfreda Łaskawskiego z 2.IV.1977 r. w posiadaniu autorki.
80. Jerzy Rozynek, Krakowskie Szare Szeregi w latach 1939-1945, praca magisterska, w Archiwum UJ.
81. B. Hillebrandt op. cit.
82. Jerzy Rozynek op. cit.
83. Relacja Zbigniewa Śniegowskiego z 1977 r. w posiadaniu Z. Śniegowskiego.
84. tamże.
85. tamże.
86. tamże.
87. tamże, relacja Janiny Pałasińskiej z 1967 r., Stanisław Dąbrowa Kostka, W okupowanym Krakowie, Warszawa 1972 r.
88. Jerzy Rozynek op. cit.
89. Stanisław Dąbrowa Kostka op. cit.
90. Relacja Anny Przyborowskiej z 3.1X.1976 r. w posiadaniu autorki.
91. Relacja Wiesława Zapałowicza z 28.1977 r. w posiadaniu autorki.
92. Relacja. Janiny Pałasińskiej z 1967 r. w posiadaniu autorki.
93. Stanisław Dąbrowa Kostka op. cit.
94. tamże.
95. Relacja Janiny Pałasińskiej op. cit.
96. B. Hillebrandt op. cit.
97. Jerzy Rozynek op. cit.
98. B. Hillebrandt op. cit.
99. Jerzy Rozynek op. cit.
100. tamże.
101. Relacja Eugeniusza Kasiarskiego z 17.VI1968 r. i Anny Przyborowskiej z 3.XI4976 r. w posiadaniu autorki.
102. Jerzy Rozynek op. cit.
103. tamże.
104. Stanisław Dąbrowa Kostka op. cit.
105. Relacja Aminy Przyborowskiej ,z 3.XI.1976 r. w posiadaniu autorki.
106. Kazimierz Sobolewski, Byłem jednym z wielu, maszynopis w posiadaniu autora.
107. Relacje Zbigniewa Pogana z V.1977 r., Feliksa Florka z 25.VII.1977 r., Janiny Pałasińskiej z 1968 r. w posiadaniu autorki.
108. Relacje Zbigniewa Pogana z V.1977 r. i Anny Przyborowskiej z 3.XI.1976 r. w posiadaniu autorki.
109. Relacje Anny Struś z 5.IV.1977 r., Mariana Pucka z 4.II.1977 r. w posiadaniu autorki, Kazimierz Sobolewski op. cit.
110. Relacja Anny Struś z 5.IV.1977 r. w posiadaniu autorki.
111. Relacja Zbigniewa Pogana z V.1977 r. w posiadaniu Zbigniewa Śniegowskiego.
112. Jerzy Jarowiecki, Krakowskie pisma konspiracyjne z lat 1943—1944 „Watra”, w Roczniku Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego t. 13 z. 2 1974.
113. Jerzy Jarowiecki, Krakowskie konspiracyjne pismo satyryczne „Na ucho” 1943—1944, Prace Monograficzne WSP w Krakowie t. 13, Kraków 1975 r.
114. Relacja Wiesława Zapałowicza z 28.V.1977 r. w posiadaniu autorki.
115. Maria Wiśniewska op. cit.
116. tamże.
117. tamże.
118. tamże.
119. Relacje Zbigniewa Śniegowskiego z 1977 r. w posiadaniu Z. Śniegowskiego.
120. Relacja Zbigniewa Pogana z V.1977 r. w posiadaniu Z. niegowskiego.
121. Relacje Zbigniewa Śniegowskiego z 1977 r. w posiadaniu Z. Śniegowskiego.
122. Relacja Anny Struś z 5. IV.1977 r. w posiadaniu autorki.
123. Relacje Zbigniewa Śniegowskiego z 1977 r., Anny Przyborowskiej z 3.X. 1976 r., Józefa Szczerby z 4.VI. 1977 r.
124. Relacje Zbigniewa Śniegowskiego z 1977 r., Zbigniewa Pogana z 1968 r., Anny Przyborowskiej z 3.XI. 1976 r. w posiadaniu autorki.
125. Tadeusz Wroński, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974 r.
126. Relacja Zbigniewa Śniegowskiego op. cit.
127. tamże.
128 Relacja Alfreda Łaskawskiego z 6.IV.1977 r. w posiadaniu autorki.
129. Relacja Eugeniusza Kasiarskiego z 17.VI.1968 r. w posiadaniu autorki.
130. Jerzy Rozynek op. cit.
131. Relacja Zbigniewa Śniegowskiego op. cit.
132. Jerzy Rozynek op. cit.
133. tamże.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.
