Portret Wincentego Wdowiszewskiego — przyczynek do dziejów szabli polskiej
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstrakt
Brak abstraktu dla tego artykułu.
Bibliografia
1. Sprawozdania Komisji Historii Sztuki, Kraków 1896, s. 1—14.
2. Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1816—1895, Wrocław 1959, s. 1000.
3. Dobrowolsкi T., Nowoczesne Malarstwo Polskie, Wrocław—Kraków 1960, t. II, s. 63.
4. Jaszczurem nazywano wyprawioną skórę ryby czeczugi. Chropowata powierzchnia tej skóry przyczyniała się do lepszego uchwytu szabli.
5. Nabyciu szabli do Muzeum Narodowego w Krakowie towarzyszył nieczęsto zdarzający się przy kompletowaniu zbiorów szczęśliwy zbieg okoliczności, gdyż najpierw w r. 1972 została zakupiona szabla, następnie zaś, w dwa lata później, nabyto od innej osoby należącą do szabli pochwę. Przy kupnie obu elementów nie udało się niestety stwierdzić, jak dostały się one w ręce ostatnich właścicieli.
8. Znak ten zamieszczony jest w Wallace Collection Catalogues, European Arms and Armour, Part II, London 1924, nr 583, s. 216.
7. Przedstawienia broni siecznej z półzamkniętą rękojeścią wyobrażone są w kilku dziełach polskiej plastyki z okresu późnego średniowiecza. Należy do nich scena Pojmania Chrystusa, przedstawiona na jednej z kwater poliptyku augustiańskiego z r. 1468 (Muzeum Narodowe w Krakowie), obraz szkoły toruńskiej z r. 1480 „Koronowanie Cierniem” (Muzeum Diecezjalnie w Pelplinie) oraz płaskorzeźbiona kwatera krakowskiego ołtarza Wita Stwosza ze sceną Pojmania Chrystusa.
8. Okaz znajduje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Reprodukcję zamieszcza A. Nadolski, Broń Polska — Broń Biała, Ossolineum, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1974, il. 31.
9. Wśród szabli z półzamkniętymi rękojeściami wymienić należy: dwie szable w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, dwie w Muzeum Narodowym w Krakowie, jedną w Zbiorach Czartoryskich, jedną w Muzeum Zamkowym w Malborku oraz jedną w Muzeum w Kórniku. Listę poszerza szabla Krzysztofa Кraińsкiegow Livrustkammeren w Sztokholmie. Dwa dalsze okazy znajdowały się w Muzeum Narodowym im. króla Jana III we Lwowie. Reprodukcje ich zamieszczone są przez Z. Hartleba, Szabla polska,
Lwów—Warszawa—Kraków, 1926, tabl. VI.
10. Hart leb, op. cit„ s. 44 przypisuje wprowadzenie rękojeści półzamkniętej inwencji węgierskiej. Brak jednak zachowanych oryginalnych zabytków z 1. potowy XVII w. i przedstawień ich w ikonografii przemawia przeciwko słuszności tej tezy.
11. Występowanie szabli w Polsce w XV w. udokumentowane jest licznymi przekazami źródłowymi i iko- nografiicznymi. Przenikała na nasz teren w drodze bez- popośrednich kontaktów z Turkami i Tatarami, a także za pośrednictwem Węgier, którzy w przejęciu szabli wyprzedzili inne państwa europejskie. Od późnego średniowiecza związki dynastyczne i kulturalne, łączące Polskę z Węgrami szczególnie silnie oddziaływały w dziedzinie uzbrojenia. Jednym z przejawów wpływów węgierskich było wprowadzenie do Polski w końcu XV w. oddziałów lekkiej jazdy raców, walczących przy pomocy kopii i szabli. Przełamanie średniowiecznych schematów w uzbrojeniu i taktyce należy więc głównie zawdzięczać wpływom naszych południowych sąsiadów. W r. 1471 szable przeważały w uzbrojeniu roty pieszej Marka. Niemal równocześnie zaczęto je nosić do ubioru cywilnego, jak wynika to z opisu polskiej szlachty w orszaku przybocznym królewny Jadwigi Jagiellonki podczas jej zaślubion z księciem bawarskim w Landshucie w r. 1475. Por. B. G em b a r z e w s k i, Przyczynki do historii średniowiecznej broni siecznej polskiej lub z Polską związanej, Broń i Barwa, t. III, Warszawa, s. 36. O handlu szablami i wykonywaniu z początkiem XVI w. ich opraw w Krakowie świadczy także jedna z miniatur w Kodeksie Behema.
12. Codex Vondobonensis 8626, I. T u r c h i, wyd. Franco Maria Ricci, Parma 1971. Kodeks ten w r. 1723 wraz z innymi manuskryptami przeszedł ze skarbca cesarskiego do biblioteki cesarskiej. Pierwszym jego właścicielem był Rudolf II (1576—1612). Miniatury włączone do kodeksu wykonane zostały w (Stambule przez nieznanego europejskiego malarza. Zleceniodawcą był zapewne Bartolomeo di Pezzen, ambasador cesarski przy Wysokiej Porcie w latach 1'586— 1591. Datę powstania kodeksu wyznacza zamieszczona w nim miniatura ze sceną wjazdu do Stambułu w r. 1590 syna sułtana perskiego. Rękojeść, zaopatrzona w ukształtowany w formę litery L jelec, wyobrażona jest w kilku miniaturach, przedstawiających janczarów (tabl. 5, s. 31), strzelców z galer (tabl. 4, s. 29), żołnierzy straży granicznych (tabl. 2, s. 27 i tab. 20, s. 49), oraz gwardii przybocznej wezyra granicznego tabl. 16, s. 77).
13. Polski Słownik Biograficzny, t. XV, Wrocław—Warszawa—Kraków 1977, s. 92—93.
14. Hartleb, op. cit., tabl. 6 a.
15. Jan Karol R o g a w s k i, archeolog, autor prac dotyczących wykopalisk na terenie b. Galicji i kolekcjoner. Związany z Uniwersytetem Jagiellońskim darował znaczną część swych zbiorów Gabinetowi Sztuki i Archeologii, wydzielonemu ze zbiorów Uniwersytetu. Należące do Rogawskiego szable przekazane zostały w formie depozytu Muzeum Narodowemu w Krakowie.
18. Bolesław Orzechowie z, właściciel Kalnikowa
koło Przemyśla, filantrop, obdarował hojnymi zapisami lwowskie „Towarzystwo dla popierania nauki”. Zgromadzone przez niego zbiory przewiezione zostały z początkiem pierwszej wojny światowej z Kalnikowa do Lwowa i przekazane w r. 1919 na własność gminie m. Lwowa. Udostępnione od r. 1921 w salach pałacyku Łozińskich przy ul. Ossolińskich 3 stanowiły odrębny dział Muzeum Narodowego im. króla Jana III. Reprodukcja szabli zamieszczona jest w opracowanym przez K. Badeckiego Katalogu Zbiorów Bolesława Orzechowicza, Lwów 1922, tabi. III, 6. Na stronie 7 i 8 katalogu szabla jest mylnie określona jako węgierska z XVII w.
17. Rzeźbione w hebanie krzyżyki z cierniowymi wieńcami noszone były w miejsce biżuterii w okresie żałoby narodowej. Krzyż z koroną cierniową występował także na sztandarach oddziałów powstańczych w r. 1863, bp. na znajdującym się w Muzeum Wojska Polskiego sztandarze oddziału Józefa Matlińskiego (Janka Sokoła).
18. Nazwiska majstrów szabelniczych znane są z aktów przechowywanych w Państwowym Archiwum m. Krakowa oraz z ogłoszeń handlowych zamieszczanych w kanlendarzach krakowskich J. Czecha. Najwybitniejszym z nich był szabelnik i rusznikarz Ignacy Höfelma jer, sygnujący swe wyroby pełnym nazwiskiem z dodaniem określenia „Krakowianin”. Szable z jego warsztatu noszą znamiona romantyczno- -historyzujących tendencji epoki. Dekoracja ich obok wizerunków Matki Boskiej zawiera imaginacyjne por-, trety królów polskich i narodowych bohaterów, patriotyczno-religijne napisy i panoplia z szablami, kosami i konfederatkami. Na szablach jego pojawiają się również daty 1861 i 1863. Por. L. Lewicki, Ignacy H ö f e 1 m a j e r, Rusznikarz i Szabelnik krakowski (1825—1889), Studia do dziejów dawnego uzbrojenia i ubioru wojskowego, Kraków 1964, cz. II, s. 41
19. Moszyński Piotr, Stanisław, Wojciech, Alojzy (1800—1879) był spadkobiercą olbrzymiej fortuny zebranej przez Fryderyka Moszyńskiego. Spiskowiec- -patriota, aresztowany w r. 1826, więziony był w twierdzy petropawłowskiej, w r. 1829 skazany na 12 lat zesłania w Tobolsku. Uwolniony w r. 1834 mieszkał kolejno w Saratowie, Czernichowie i Kijowie, następnie w r. 1'840 uzyskał zwolnienie z nadzoru policyjnego i pozwolenie na wyjazd do Galicji. Brał udział w szeregu akcji filantropijnych w czasie pożaru Krakowa i klęski głodowej. Od r. 1848 był członkiem honorowym Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, pomiędzy 1856—1872 członkiem Komitetu Archeologicznego i członkiem Towarzystwa Sztuk Pięknych, w czasie od 1866 do 1869 członkiem Rady Miejskiej, w r. 1868 objął stanowisko dyrektora Kasy Oszczędności.
20. Informację tę zawdzięczam prof. drowi Karolowi Estreicherowi.
21. Szabla jest własnością Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Pełny tekst umieszczonego na jej głowni napisu dedykacyjnego brzmi: „Kapitanowi Alex. J a ź w i ń s k i e m u adiutantowi i przyjacielowi memu jenerał Bem Wiedeń 848 Belvedere”.
Pobrania
Wersja elektroniczna opublikowana
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
