Z nowszych badań nad wczesnośredniowieczną architekturą murowaną w Krakowie
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstrakt
Brak abstraktu dla tego artykułu.
Bibliografia
1. A. Szyszko-Bohusz, Z historii romańskiego Wawelu, Rocznik Krakowski, t. XIX, 1923 (nadbitka), s. 6—7, 12 oraz ten sam, Wawel średniowieczny, Rocznik Krak., t. XXIII, 1932, s. 24.
2. Tezę o świeckim charakterze budynku sformułował Hawrot (J. Hawrot, Wawel wczesnośredniowieczny, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, -t. IV, 1959, s. 128). Rezultaty nowych prac opublikowano w sprawozdaniach z badań: J. Firlet, Z. Pianows k i, Badania weryfikacyjne przed północną elewacją pałacu królewskiego na Wawelu. Problem wczesnośredniowiecznej rezydencji książęcej, Sprawozdania Archeologiczne, t. XXXIX, 1987, s. 251—259 oraz ci sami, Badania archeologiczne w rejonie pałacu kró-
lewskiego na Wawelu w 1986 r., Sprawozdania Arch., t XL, 1988, s. 293—295.
3. Badania nad obiektem prowadzą autorzy artykułu. Obecne obserwacje nie wykluczają nawet bardzo starej (IX/X w?) metryki tej warstwy zaprawy.
4. A. Szyszko-Bohusz, Z historii romańskiego Wawelu, s. 1—6, 10.
5. S. Kozieł, Badania archeologiczne w Krakowie na Wawelu w latach 1970—1976, Sprawozdania Arch., t. XXX, 1978, s. 217—218.
6. J. Firlet, Z. Pianowski, Badania ratownicze na dziedzińcu Batorego na Wawelu w roku 1983. Pro- blem zachodniej części bazyliki tzw. św. Gereona, Sprawozdania Arch., t. XXXIX, 1987, s. 243—249 oraz ci sami, Badania archeologiczne w rejonie pałacu..., s. 291—293.
7. Badania nad rotundą podsumowują publikacje: K. Żurowska, Rotunda wawelska. Studium nad centralną architekturą epoki wczesnopiastowskiej, Studia do Dziejów Wawelu, t. III, 1968, s. 1—19; S. Kozieł, Badania archeologiczne w Krakowie..., s. 221— —222 oraz K. Żurowska, Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Historii Sztuki, Nr 17, 1983, s. 11—18.
8. K. Żurowska, Studia nad architekturą..., s. 28—41, 55—56.
9. Z. Pianowski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, Kraków—Wrocław, 1984, s. 58—60 oraz ten sam, Przedromańska budowla czworokątna na Wawelu. Próba objaśnienia funkcji obiektu, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN O/Kraków, t. XXVIII, 1984, s. 20—22.
10. A. Szyszko-Bohusz, Wawel średniowieczny, s. 20—24.
11. A. Żaki, Badania wykopaliskowe na Wawelu w latach 1950 i 1951, Studia do Dziejów Wawelu, t. I, 1954, s. 422; K. Żurowska, Rotunda wawelska..., s. 89; J. Firlet, Z. Pianowski, Badania weryfikacyjne..., s. 251—25 2, 257—25 9.
12. Wskazują na to m. in. wyniki ostatnich badań w obrębie części nawowej bazyliki św. Gereona oraz we wnętrzu „sali o 24 słupach” (J. Firlet, Z. Pianowski, Z badań archeologicznych na Wawelu w 1988 r. oraz Aneks za 1989 r., Sprawozdania Arch. (w druku). Wyjątkiem jest tu rotunda N.P.Marii, restaurowana przez Kazimierza Wlk.
13. J. Firlet, Z. Pianowski, Sprawozdanie z badań w podziemiach katedry wawelskiej, 1981—1983. Odkrycie kościoła przedromańskiego, Sprawozdania Arch., t. XXXVII, 1985, s. 169-179.
14. Wyniki badań autorów, referowane na posiedzeniu Komisji Archeologicznej O/PAN w Krakowie w 1989 r.
15. Badania autorów w 1989 r. Nasuwają się tu porównania do „mis” z zaprawy odkrytych przy katedrze poznańskiej czy pod kościółkiem tzw. św. Mikołaja w Wiślicy, interpretowanych jako urządzenia baptyzmalne, choć można również podejrzewać związek tych obiektów z procesem produkcji zapraw budowlanych. Natomiast „misa” w obrębie przedromań- skiej katedry w Halberstadt mogła stanowić dolną partię chrzcielnicy, jej wymiary zbliżone są do średnicy obiektu wawelskiego (por. G. Leopold, E. Schubert, Der Dom Halberstad bis zum gotischen Neubau, Berlin 1984, s. 29—30, ryc. 1, 4).
16. T. Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie, Kraków, 1900, s. 110—111; A. Szyszko- -Bohusz, Studia nad katedrą wawelską, Prace Komisji Historii Sztuki VIII, 1946, s. 107—133; ten sam, Pozostałości romańskie w katedrze na Wawelu, Rocznik Krakowski, t. XXVIII, 1937, s. 246—247.
17. A. Żaki, Badania wykopaliskowe na Wawelu w latach 1950—1951, Studia do Dziejów Wawelu, t. I, s. 426.
18. J. Pietrusiński, Wawelska katedra Bolesława Szczodrego (maszynopis); K. Żurowska, Geneza zachodniej partii tak zwanej drugiej katedry wawelskiej, Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Flistorii Sztuki, z. 10, 1972, s. 35—70.
19. J. Firlet, Z. Pianowski, Sprawozdanie z badań w podziemiach,.., s. 173—178, ryc. 4.
20. J. Firlet, Z. Pianowski, Odkrycie dwu wczesnośredniowiecznych kościołów w rejonie tzw. bastionu Władysława IV na Wawelu, Sprawozdania Arch., t. XXXVII, 1985, s. 153—167.
21. Hipoteza ogłoszona przez autorów na posiedzeniu Komisji Archeologicznej PAN O/Kraków w 1989 r., zainspirowana przez odkrycie basenów chrzcielnych w kaplicy pałacowej na Ostrowiu Lednickm w 1988 i 1989 r.
22. J. Firlet, Z. Pianowski, Odkrycie dwu wczesnośredniowiecznych kościołów..., s. 153—156, 163— —164, ryc. 7.
23. Kronika Thietmara, Monumenta Poloniae Hi- storica I, s. 259—260 (por. Z. Pianowski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, s. 41—42).
24. Katedrę konsekrowano w 1142 r. (m. in. Rocznik Traski i Rocznik Krakowski, MPH II, s. 833, 875).
25. T. Durdik, P. Chotěbor, J. Muk, Klaster kostela pražského na Pražském hradě, Archeologia Pragensia 5/1, 1984, s. 113—123, ryc. 1/38.
26. Rocznik Krasińskich, MPH III, s. 132.
27. S. Kozieł, M. Fraś, Stratygrafia kulturowa w rejonie przedromańskiego kościoła „B” na Wawelu, Prace Komisji Archeologicznej PAN O/Kraków, Nr 17, Wrocław 1979.
28. Badania prowadzili głównie mgr S. Alfawicka i M. Fraś, pod kierunkiem doc. A. Żakiego.
29. A. Żaki, Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Prace Komisji Archeologicznej PAN O/Kraków, Nr 13, Wrocław—Warszawa—Kraków, 1974, s. 538, wykaz B, ryc. 324.
30. A. Żaki, Początki Krakowa, Kraków, 1965, s. 87; M. Borowiejska-Birkeinmajerowa, Kształt średniowiecznego Krakowa, Kraków, 1975, ryc. 14; S. Kozieł, Topografia średniowiecznego Wawelu, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN O/Kraków, 1983/1, s. 152.
31. Eksploracje prowadzili autorzy artykułu pod. kierunkiem mgra S. Kozieła, wyniki badań zostały opublikowane (J. Firlet, Z. Pianowski, Nowoodkryty kościół romański na Wawelu, Sprawozdania Arch., t. XXXI, 1979, s. 225—246). Fragmenty fundamentu północnej części budynku towarzyszącego odsłonili mgr mgr M. Krok, P. Gądek.
32. Ibidem, s. 231—236, 239, 241.
33. Badania T. Porządek pod kierunkiem A. Żakiego, który zamieścił wzmiankę o murze w: A. Żaki, Archeologia Małopolski..., s. 147.
34. Wyniki badań autorów artykułu, prowadzonych w 1976 r. pod kierunkiem mgra S. Kozieła.
35. A. Żaki, Archeologia Małopolski..., s. 147.
36. J. Firlet, Remont w mieszkaniu Smoka, Z Otchłani Wieków, XLIII, 1977, nr 4, s. 284 oraz Z. Pianowski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, s. 66.
37. Badania prowadzili mgr mgr M. Szewczyk, W. Szmukier, S. Alfawicka, P. Gądek, A. Kukliński. Wyniki opublikowano w artykułach: M. Szewczyk, W. Szmukier, Na Wawelu — budowla dwunasta i trzynasta, Z O W, 1979, nr 1, s. 63—65 oraz A. Kukliński, Rotunda koło baszty Sandomierskiej, ZOW, 1985, nr 1—2, s. 82—83 (por. także Z. Pianowski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, s. 99—102).
38. Fragment muru płytkowego na północno-zachodniej krawędzi wzgórza odkryli autorzy artykułu podczas prac ratowniczych w 1988 r. Stan zachowania reliktu uniemożliwia próby odtworzenia pierwotnego rozplanowania budowli. Można jedynie wyrazić przypuszczenie, że chodzi o pozostałość apsydy wschodniej kościoła przedromańskiego.
39. Istnieje również możliwość, że zastosowany tu materiał płytkowy pochodzi z rozbiórki budowli przed- romańskiej (wtórne użycie). Takie zjawisko obserwujemy właśnie w fundamentach „sali”.
40. Z. Gawlik, Kościół św. Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury t. X, 1948, s. 1—22; J. Hawrot, Pierwotny kościół pod wezwaniem Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki t. I, 1956, s. 157—172; A. Żaki, Badania archeologiczne kolo kościoła Salwatora w Krakowie w 1955 r., Kwartalnik Architektury i Urbanistyki t. I, 1956, s. 181— —184; W. Z i n, W. Grabski, Wczesnośredniowieczne budowle Krakowa w świetle ostatnich badań, Rocznik Krakowski t. XXXVIII, 1966, s. 35—44; K. Radwański, Kraków przedlokacyjny, Kraków 1975, s. 247—255.
41. T. Radwańska, Kościół Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie w świetle badań archeologicznych, Materiały Archeologiczne t. XXII, 1984, s. 5—96.
42. T. Radwańska, op. cit., s. 42, 45—48.
43. Z. Pianowski, Kilka uwag o kościele Najświętszego Salwatora w Krakowie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 1986, zesz. 3—4, s. 357—363.
44. Informator Archeologiczny. Badania 1986 r., Warszawa 1987, s. 138; Informator Archeologiczny. Badania 1987 r., Warszawa 1988, s. 156.
45. K. Józefowiczówna, Z badań nad architekturą przedromańską i romańską w Poznaniu, Wrocław 1963; ta sama, Trzemeszno, klasztor św. Wojciecha w dwu pierwszych wiekach istnienia, Prace Komisji Historii Sztuki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk t. X, 1978, zwł. s. 29—30.
48. J. Jamroz, Średniowieczna architektura dominikańska w Krakowie, Rocznik Krakowski t. XLI, 1970, s. 5—28.
47. F. Studziński, Nowe odkrycia i prace konserwatorskie w refektarzu klasztoru Dominikanów w Krakowie, Ochrona Zabytków t. XXIII, 1970, zesz. 1, s. 36—46.
48. J. S. Jamroz, Czy refektarz w klasztorze Dominikanów w Krakowie jest oratorium klasztornym, czy kościołem przeddominikańskim?, Folia Historiae Artium t. XVI, 1980, s. 21—38.
49. Podobny pogląd wyraziła już wcześniej M. Pietrusińska w: Sztuka Polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku (Dzieje Sztuki Falskiej t. I, cz. 2), Warszawa 1971, s. 721.
50. Informator Archeologiczny, Badania 1986 r. Warszawa 1987, s. 137; Informator Archeologiczny, Badania 1987 r., Warszawa 1988, s. 155.
51. Badania archeologiczne w latach 1983—84 prowadzili K. Radwański, T. Radwańska i M. Cwetsch. Por. Informator Archeologiczny. Badania 1984 r., Warszawa 1985, s. 131. Por. np. K. Radwański, Kraków przedloka- cyjny, Kraków 1975, s. 199.
53. Vita Sancti Stanislai, Monumenta Poloniae Misterica t. IV, Lwów 1884, s. 416.
54. Monumenta Poloniae Vaticana vol. I, wyd. J. Ptaśnik, Cracoviae 1913, s. 113.
55. Z. Hendel, F. Kopera, Resztki murów romańskich kościoła św. Jana w Krakowie, Rocznik Krakowski t. IX, 1907, s. 209—212; W. Zin, W. Grabski, Wczesnośredniowieczne budowle..., s. 57— —59; K. Radwański, Kraków przedlokacyjny..., s. 210—213.
56. W. Łuszczkiewicz, Dawny romański kościół św. Wojciecha w Krakowie na podstawie własnych zdjęć i badań, Rocznik Krakowski t. III, 1900, s. 153— —172; W. Z i n, W. Grabski, Wczesnośredniowieczne budowle..., s. 44—50; K. Radwański, Kraków przedlokacyjny..., s. 169—190.
57. W. Zin, W. Grabski, op. cit., s. 49; K. Radwański, op. cit., s. 170—178.
58. K. Radwański, op. cit., s. 174 podaje, iż „dotychczasowe obserwacje nie pozwalają na łączenie żadnej z odkrytych we wnętrzu kościoła jak i po jego zewnętrznej stronie warstw kulturowych z okresem użytkowania lub zniszczenia dolnej budowli. Nasuwać to może przypuszczenie, że obiekt nie został nigdy ukończony a jego budowa nie wyszła poza fazę fundamentową”. Mamy tu więc najprawdopodobniej do czynienia jedynie z korektą rozplanowania obiektu (rezygnacja z tzw. „wieży” zachodniej) w momencie gdy ukończono budowę fundamentów kościoła.
59. K. Radwański, op. cit., s. 173—174 przypuszcza, że mur poprzeczny był wcześniejszy nawet od tzw. dolnego kościoła kamiennego i został zaadaptowany później dla posadowienia romańskiej chrzcielnicy. Fundament tej w swej górnej części wykazuje podobieństwo wątku do murów tzw. dolnego kościoła (K. Radwański, op. cit., s. 173), zaś wyrównany został warstwą kostki wapiennej, na której ułożono kamienne płytki posadzki kościoła „górnego” a następnie ustawiono piaskowcowe ciosy „bazy”. Całą konstrukcję można więc uznać za element wyposażenia wnętrza świątyni kamiennej, traktowanej jako jedna budowla.
60. Wyniki badań referowane były przez wspomnianych autorów na posiedzeniu Komisji Historii Sztuki O/PAN w Krakowie.
Pobrania
Wersja elektroniczna opublikowana
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
