Stary cmentarz żydowski w Krakowie. Materiały inwentaryzacyjne
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstrakt
Brak abstraktu dla tego artykułu.
Bibliografia
1. M. Bałaban, Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa, Kraków 1935, s. 81. Należy zaznaczyć, iż niektóre nagrobki dziewiętnastowieczne znajdujące się dziś na starym cmentarzu, zostały nań przeniesione dopiero po II wojnie światowej.
2. Nazwa ta wywodzona jest od hebrajskiego słowa „kewarim” – groby; por. P. Wexler, The Reconstruction of Pre-Ashkenazic Jewish Settlements in the Slavic Lands in the Light of Linguistic Sources, „Polin. A Journal of Polish-Jewish Studies”, Vol. 1, Oxford 1986, s. 11.
3. Tezę o istnieniu małego cmentarzyka w północnej części ulicy Szerokiej przed założeniem cmentarza przy synagodze Remu zwykło się uważać za pewnik za M. Bałabanem, Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu, t. I (1304―1655), Kraków 1931, s. 96 oraz załączony plan miasta żydowskiego, tymczasem podważają ją badania S. Świszczowskiego i B. Krasnowolskiego. Wg dokonanej przez S. Świszczowskiego rekonstrukcji rozwoju miasta żydowskiego (Miasto żydowskie na Kazimierzu w świetle nowych badań, „Biuletyn Krakowski”, t. II, Kraków 1960, s. 49; Miasto Kazimierz pod Krakowem, WL, Kraków 1981, s. 187), północna część ulicy Szerokiej stała się własnością Żydów dopiero w 1 poł. XVII w., po ostatnim rozszerzeniu żydowskiej dzielnicy na pod stawie kontraktu z lat 1608–9. Wykluczałoby to co najmniej wcześniejsze datowanie cmentarzyka. B. Krasnowolski natomiast sytuuje pierwszy cmentarz żydowski na Kazimierzu poza murami miejskimi, w pobliżu Starej Synagogi (por. artykuł tegoż autora w niniejszym tomie: Rozwój urbanistyczny i architektoniczny miasta żydowskiego na krakowskim Kazimierzu).
4. S. Świszczowski, Miasto żydowskie…, op. cit., s. 49.
5. W latach 40. XIX w. projektowano naruszenie obszaru cmentarza w związku z porządkowaniem układu urbanistycznego dzielnicy. Od zamierzenia od stąpiono zapewne głównie na prośbę rabinatu. W Archiwum Państwowym w Krakowie się list (WAP, zespół AB, sygn. 92, 13 lutego 1845 r.) ówczesnego rabina Gminy żydowskiej, Dow Ber Meiselsa, do Senatu Rządzącego Wolnego Miasta Krakowa, zawierający apel o pozostawienie cmentarza w nienaruszonym stanie. Rabin argumentował, iż cmentarz ten ma dla Żydów ogromną wartość historyczno-religijną jako miejsce spoczynku przywódców, prawodawców i nauczycieli ludu żydowskiego.
6. B. Friedberg, Luchot zikkaron, wyd. A. H. Żupnik, Drohobycz 1897, s. 6, przypis 2.
7. M. Bałaban, Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa, op. cit.
8. O. Mahler, Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa, nakł. autora, Kraków 1935.
9. M. Bałaban, Przewodnik…, op. cit., s. O. Mahler, Przewodnik…, op. cit., s. 32.
10. Pomnikami takimi upamiętnieni zostali następujący zmarli: Izrael Isserl, Miriam Bella, Izaak Isserles, Józef KaC, Mojżesz Eberls, Eliezer Aszkenazy, Mojżesz Jakubowicz, Natan Nata Spira, Róża – jego żona, Dobrosz – jego córka, Joel Sirkes, Jozueben Józef, Michał Kalahora, Izaak Halewi.
11. K. Radwański, Odkrycie renesansowych i ba rokowych nagrobków żydowskich na cmentarzu Remuh w Krakowie, „Biuletyn Krakowski”, t. II, Kraków 1960, s. 62–72, ilustr.
12. Po dwa, osobno stojące pomniki mają np.: Mojżesz Jakubowicz (senior Gminy w 1 poł. XVII w.) i Izaak Halewi (rabin Gminy w latach 1776–99).
13. Jasno widać to na przykładzie zwieńczenia na grobka Izaaka Landaua, rabina Gminy w latach 1754–68. Dwa lwy z tego zwieńczenia, widoczne na fotografii tego nagrobka w Przewodniku... M. Bała- bana, zostały zastąpione dość dowolnie kamiennymi „szyszkami”.
14. Np. nagrobek Eliezera Damaska, członka sądu rabinicznego w Krakowie w 1 poł. XIX w.
15. B. Friedberg, op. cit. W pracy tej znajdują się również inskrypcje z na grobków cmentarza nowego przy ulicy Miodowej w Krakowie.
16. Tamże, s. 6, przypis 2.
17. Tamże, s. 6. Również pozostałe inskrypcje na grobne, przytoczone poniżej, opublikował B. Friedberg w cytowanej tu pracy. Teksty tych inskrypcji podaję w brzmieniu i układzie wersetów zastanym na nagrobkach współcześnie, w trakcie inwentaryzacji. Różnice pomiędzy obiema wersjami są nieznaczne i dotyczą – poza drobnymi rozbieżnościami w zakresie słownictwa – głównie kompozycyjnego rozmieszczenia wersetów na płaszczyznach inskrypcyjnych nagrobków.
18. O. Mahler, op. cit., s. 33–34. W paralelach tekstowych stosuję skróty przyjmując za podstawę polskie nazewnictwo ksiąg Biblii.
Pobrania
Wersja elektroniczna opublikowana
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
