Jeszcze o portalu i drzwiach z Izby Pańskiej dawnego ratusza krakowskiego
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstract
Brak abstraktu dla tego artykułu.
References
1. Są częścią bogatego materiału ikonograficznego, dotyczącego starego Krakowa, złożonego w tzw. „Tekach Friedleina”. W roku 1950 zakupione zostały przez Ministerstwo Kultury i Sztuki od p. Edwarda Münicha dla Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
2. Muzeum Historyczne M. Krakowa, nr inw. MHK 688/VHI/l–3 rys. ołówkiem, piórkiem i akwarelą na papierze, Józef Brodowski, Kraków 1825–1844. Na papierze znak wodny „J. Whatman 1825”. Wymiary całej karty 340 × 435 cm.
U góry dwa małe rysunki przedstawiające sień parterową dawnego ratusza krakowskiego, pod nimi widok wnętrza Izby Pańskiej. Rysunek górny po lewej stronie (wymiary 100 × 160 cm), przedstawia fragment sieni od południa. Po lewej wejście do wieży ratuszowej o drzwiach gotyckich narysowanych bardziej szczegółowo (krata na drzwiach) niż na identycznym rysunku J. Brodowskiego z roku 1820 (nr inw. MHK 687/VIII) – ku prawej stronie kominek, dalej okno i przejście na dziedziniec (podworzec).
Rysunek górny po prawej stronie (wymiary 105 × 200 cm), wyobraża północną stronę sieni. Po prawej przejście do kordegardy. Ku lewej wgłąb – cztery niskie kolumny wspierają sklepienie beczkowe z lunetami, tworząc jakby trzy arkady. Za nimi schody na pierwsze piętro, w głębi po lewej wejście do Izby Pańskiej. Tylna strona drzwi Izby Pańskiej potraktowana nieco bardziej szczegółowo niż na identycznym rysunku J. Brodowskiego, sygn. 15 Sierpnia 1820 r. (nr inw. MHK 686/VIII). U dołu po lewej napis atramentem „Dolne sienie w ratuszu krakowskim”.
Poniżej widok wnętrza Izby Pańskiej (wymiary 240 × 435 cm). Po lewej stronie słabo zaznaczony portal, w którym umieszczone były drzwi Piotra Kaliny (nie narysowane). Dalej wnęka w murze zamknięta żelazną kratą, poniżej ławka, obok szkic powiększony orła, jaki był umieszczony w każdym punkcie przecięcia kraty. W głębi po lewej w rogu izby żelazna klatka, miejsce urzędowania pisarza miejskiego. Na wprost trzy okna renesansowe w głębokich framugach z siedziskami, wychodzące na dziedziniec ratusza, otoczone od góry ornamentem. Po prawej okno gotyckie w ścianie zachodniej (szczegół nieprawdziwy). Na pierwszym planie pośrodku sali stół z krucyfiksem, przyborami do pisania i 6 foteli rokokowych. U góry fragment stropu kasetonowego z rozetami. Na ścianie po lewej pod stropem zaznaczone portrety królów polskich. Powyżej powiększony szkic rozet ze stropu. U dołu po prawej napis atramentem: „Sala sądowa na Ratuszu Krakowskim na I piętrze” (błędnie). Po lewej napis ołówkiem słabo widoczny „1844/2 Stycznia Rysow.” Stan zachowania całego rysunku dość dobry. Margines nieco naddarty i zabrudzony.
3. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, nr inw. MHK 694/VIII. 7 kart z rysunkami zdjętymi z portretów królów polskich wraz z otaczającym je ornamentem, malowanych al fresco na ścianach Izby Pańskiej około 1600 roku przez malarza krakowskiego Kaspra Kurza. Na każdej karcie po kilka kopii. Rysunki wykonane zostały przez Józefa Brodowskiego na siwym papierze akwarelą i piórkiem około 1820 r. Jeden z tych rysunków z portretem Stefana Batorego, reprodukuje: J. Muczkowski, Dawny ratusz krakowski. Rocznik krakowski, tom VIII, Kraków 1906, fig. 24.
4. Reprodukcję akwareli podał: J. Muczkowski, o. c., fig. 15.
5. Arch. UJ, rkps S II 854. Pismo Rady Administracyjnej W. Ks. Krakowskiego do rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 30.I.1852 r.
6. Publikowana w pracy: K. Mecherzyński, O magistratach miast polskich, a w szczególności miasta Krakowa, Kraków 1845 oraz u: A. Breyer, Ratusz krakowski, Kraków dawniej i dziś, nr 2, Kraków 1952, fig. 4. Znajduje się też w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nr inw. MHK 691/VIII, wymiary 16,8 × 25,5 cm.
7. Wł. Anczyc, Izba Pańska czyli radziecka w ratuszu krakowskim, Tygodnik Ilustrowany, t. VII, Warszawa 1863, s. 140–142. Porównaj też widok wnętrza Izby Pańskiej Michała Stachowicza z roku 1820/21, częściowo fantastyczny i archeologicznie nieprawdziwy, choć prawie współczesny zburzeniu ratusza. (J. Dobrzycki. Dzieje Almae Matris pędzla Michała Stachowicza, Kraków 1925 r.).
8. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, nr inw. MHK 698/VIII, wymiary 43 × 29,3 cm.
9. Arch. UJ. Rkps S. II 854. Pismo rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Floriana Sawiczewskiego, prezesa Towarzystwa Naukowego Krakowskiego do Rady Miasta Krakowa z dnia 9.II.1852 r. w sprawie wydania pamiątek związanych z Ratuszem.
10. Karol Beyer 1818–1877. Pionier fotografii polskiej. Katalog wystawy. Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1984.
11. K. Beyer, Odrzwia kamienne w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego, Tygodnik Ilustrowany, Warszawa 1861, t. III, Nr 68, s. 11.
12. W związku z wystawą prac fotograficznych Karola Beyera w Łodzi w roku 1984 przeprowadzona była szczegółowa kwerenda zachowanych fotografii, jednak nie pozyskano na nią fotografii przedstawiającej fragment wnętrza kancelarii dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej z portalem i drzwiami Izby Pańskiej dawnego ratusza krakowskiego. (Karol Beyer 1818–1877. Katalog Wystawy, o. c.).
13. K. Mecherzyński, o. c., n.l.b., cyt.: „Wnijście do tej sali dolnej otwierały drzwi wielkie jednoskrzydłowe, drewniane, piękną rzeźbą przyozdobione, na których widzieć pośrodku alegorię Sprawiedliwości, a powyżej herb miasta. Drzwi te osadzone były między dwoma słupami z ciosanego kamienia, z wysokim kamiennym suprafortem, na którym dawał się czytać u góry napis: Ubi charitas et amor, ibi Deus est…”.
14. A. Grabowski, Dawne zabytki miasta Krakowa, Kraków 1850, s. 6, cyt.: „Izba Pańska, w której odbywali swe posiedzenia i sądy Rajcy, mieściła się na dole, a widok jej wnętrza jak dotrwał do czasu rozebrania ratusza, przedstawia rycina znajdująca się przy wyżej wspomnianym dziele Mecherzyńskiego o magistratach miast polskich a w szczególności m. Krakowa r. 1845”.
15. K. Kremer, Wiadomości o niektórych starożytnych budynkach krakowskich ze stanowiska sztuki uważanych. Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z Uniwersytetem Jagiellońskim złączonego t. XXIII. Oddział Sztuki i Archeologii, t. I, Kraków 1852, s. 121, 123, cyt.: „Piękne były drzwi wchodowe, wykładanej roboty, z drzewa różnobarwnego, ozdobione nadto różnemi wyrzynanemi pięknemi gzymsami i płaskorzeźbami, otoczone były oprawą kamienną bardzo wspaniałą, w stylu zygmuntowskim, w niej na czerwonym marmurze wyryte napisy zastosowane do miejsca, były i płaskorzeźby misternej roboty, a to wszystko na pięknych wspierało się słupach”.
16. Arch. UJ Rkps S. II 854, o. c.
17. J. Łepkowski, O ratuszu dawnym i dzisiejszym oraz o pamiątkach gminy miejskiej krakowskiej, Czas, t. II, 1866, nr-y 172, 176, 178. oraz K. Estreicher, Collegium Maius. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CLXX. Prace z Historii Sztuki z. 6, Kraków 1968, s. 239.
18. S. Odrzywolski, Zabytki przemysłu artystycznego w Polsce, Kraków 1891 n.l.b., tabl. 3 (drzwi), tabl. 5 (okucia).
J. Odrzywolski, Renesans w Polsce. Zabytki sztuki z wieku XVI i XVII, Wiedeń 1899 n.l.b., tabl. 5 (portal), tabl. 6 (drzwi).
19. S. Tomkowicz, Gmach Biblioteki Jagiellońskiej. Historia i opis. Rocznik Krakowski, t. IV, Kraków 1900, s. 174.
20. K. Schenkl, Mittheilungen der K.K. Central-Kommission zur erforschung und erhaltung der Baudenkmale, Wien 1856, t. I, s. 65.
21. J. Muczkowski, o. c., s. 27.
22. K. Sinkówna, Portal i drzwi z dawnego ratusza krakowskiego i ich domniemany twórca. Prace Komisji Historii Sztuki, t. VI, zeszyt 1, Kraków 1934, s. 31–37.
23. J. Samek, Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, Warszawa 1984, s. 140 oraz: J. Samek, Złocista tablica cechowa z wyobrażeniem św. Eligiusza (początek XVII w.). Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, z. 2, Kraków 1975, s. 50/51.
24. J. Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1964, s. 292/293, 267, 379. Historia Sztuki Polskiej, t. II, Kraków 1965. s. 68, 262.
25. Strukturę organizacyjno-osobową tego Towarzystwa oraz jego rolę w życiu umysłowym Krakowa omówiła obszernie Janina Kras w rozprawie pt.: „Życie umysłowe w Krakowie w latach 1848–1870”, Kraków 1977, s. 96–149.
26. Arch. UJ Rkps S II 854 Sprawozdanie przewodniczącego Komitetu Archeologicznego Józefa Muczkowskiego do rektora UJ prezesa Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z dnia 28.I.1851 r.
27. Arch. UJ Rkps S. II 854, o. c.
28. W listopadzie 1851 roku Komitet Archeologiczny przekształcił się w jeden z trzech oddziałów Wydziału Akademickiego Towarzystwa Naukowego Krakowskiego pod nazwą Oddział Archeologii i Sztuk Pięknych. Aż do roku 1870 stanowił jedyną instytucję narodową opiekującą się zabytkami (J. Kras, o. c., s. 159).
29. Powstanie Muzeum Towarzystwa Naukowego Krakowskiego łączy się ściśle z utworzeniem w roku 1850 Komitetu Archeologicznego. Jednym z inicjatorów i twórców muzeum był Józef Łepkowski, czołowa postać Komitetu Archeologicznego. Pierwotnie Muzeum Archeologiczne mieściło się w Collegium Maius przy Bibliotece Jagiellońskiej. W roku 1864 zbiory przeniesiono do własnego budynku przy ul. Sławkowskiej 17 (J. Kras, o. c., s. 159–161).
30. Po zburzeniu dawnego ratusza krakowskiego w roku 1820 siedziba zarządu miejskiego, który spoczywał w rękach Senatu rządzącego, wolnego i ściśle neutralnego miasta Krakowa przeniosła się do kolegium pojezuickiego przy kościele śś. Piotra i Pawła. Budynek ten zwano wówczas Ekonomią Miejską (J. Muczkowski, o. c., s. 40).
31. Arch. UJ Rkps S II 854 Wyjaśnienie Rady Administracyjnej przesłane do rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 30.I.1852 w sprawie wydania żądanych zabytków z Ekonomii Miejskiej.
32. Arch. UJ Rkps S II 854, o. c.
33. Arch. UJ Rkps S II 854, Pismo rektora Floriana Sawiczewskiego z dnia 9.II.1852 r. do Rady Miasta Krakowa.
34. K. Estreicher, o. c., s. 240, przypis 7.
35. Uszkodzenia kamieniarki portalu zwłaszcza na trzonach kolumn i na belkowaniu uzupełnione gipsem.
36. Maszynopis dokumentacji konserwatorskiej powykonawczej dotyczącej prac wykonywanych przy drzwiach Izby Pańskiej z dawnego ratusza krakowskiego opracowany przez M. Skrętową w roku 1982. Do dokumentacji dołączona jest inwentaryzacja pomiarowa wraz z odczytaniem zagadnień konstrukcyjnych budowy drzwi. Za udostępnienie maszynopisu dokumentacji i inwentaryzacji pomiarowej drzwi autorka pragnie złożyć podziękowanie Kierownictwu Pracowni Konserwacji Rzemiosła Artystycznego.
37. Skład komisji konserwatorskiej – Pracownicy Muzeum UJ: Kazimierz Nowacki, Elżbieta Błażewska, Czesława Piętkowa; Pracownicy PKZ: Stanisław Paciorek, Małgorzata Skrętowa, Jan Franczak.
38. Nie wiemy wprawdzie czy Frankstijn żył jeszcze w roku 1593. Podpis Frankstijna jako właściciela figuruje co prawda obok daty 1589 (?) przy planszach rycin Vredemana de Vries, wklejonych do egzemplarza frankfurckiego wydania dzieła o architekturze Serlia. Jest to ostatnia źródłowa wiadomość o Janie Frankstijnie. Żyć jednak mógł skoro pierwsza wzmianka o nim pochodzi z roku 1557 (część literatury podaje datę 1558 – był to konkurs na loggie Sukiennic, w którym wygrał Jan Maria Padovano przed Frankstijnem – Polski Słownik Biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 7).
Album wzorników architektonicznych Jana Vredemana de Vries, własność Frankstijna, z czasem przeszedł w posiadanie innego architekta Krzysztofa Mieroszewskiego już w wieku XVII, a od niego dostał się do zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej. (T. Dobrowolski, o. c., s. 267). Problem manieryzmu w sztuce północnej Europy oraz role wzorników architektonicznych w XVI i XVII wieku omówił: E. Forssman. Säule und ornament. Studien zum Problem des Manierismus in den nordischen Säulenbüchern und Vorlagenbiätten des 16. und 17. Jahrhunderts, Stockholm 1956).
39. T. Dobrowolski, o. c., s. 450. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV. Miasto Kraków, cz. II, Warszawa 1971, s. 20, fig. 214.
40. Całkowicie zniszczone wnętrza sal ratusza pod czas działań wojennych w końcu marca 1945 roku zrekonstruowano nawiązując jedynie ideowo do ich poprzedniego wyglądu. Wyjątkiem jest tylko Wielka Sala Rady odtworzona w pierwotnym kształcie z zachowaniem oryginalnych niezniszczonych fragmentów Obecnie w gmachu ratusza mieści się od 1970 roku Muzeum Historii Miasta Gdańska.
41. F. Mamuszka, Droga królewska w Gdańsku Kraków 1'972, fig. 68.
K. Mellin, Szymon Herle – snycerz gdański. Rocznik gdański, t. XXV, 1966.
42. Dwór Artusa ucierpiał znacznie w czasie II wojny światowej. Po odzyskaniu Gdańska w 1945 r. przystąpiono do odbudowy całości Dworu, którą zakończono w 1952. Brak jednak wystroju wnętrza sal, mimo że większość zabytków, rzeźb, obrazów i innych szczegółów zdobniczych, wywiezionych wcześniej ocalało. Zostały odnalezione i znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Pomorskim w Gdańsku, Składnicy Muzealnej w Oliwie, Muzeum Morskim w Gdańsku, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni (Z. Zakrzewska-Śnieżko, Dwór Artusa w Gdańsku, Gdańsk 1972, s. 31).
43. W Składnicy Muzealnej w Oliwie zachowane są fragmenty tej intarsjowanej boazerii (Z. Zakrzewska-Śnieżko, o. c., s. 28, fig. 16, 18, 20).
44. Spostrzeżenia te powstały w trakcie objazdów naukowych Czechosłowacji, organizowanych przez Krakowski Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
45. M. Nováková-Skalická, Telč, Brno 1979, fig. 39.
46. D. Menclová, Státni zamek Bučovice, Brno 1972, fig. 3, 6, 7.
47. H. Kreisel, Die Kunst des deutschen Möbels, t. I. Von den Anfängen bis zum Hochbarock, München 1974, fig. 301, 302.
48. H. Kreisel, o. c., s. 102–103.
49. H. Kreisel, o. c., s. 139–141.
50. H. Kreisel, o. c., s. 102–103, 146–149, fig. 335, 339.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.
