Herbowe mieszczan krakowskich początki czyli przyczynek do historii patrycjatu krakowskiego
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstrakt
Brak abstraktu dla tego artykułu.
Bibliografia
1. St. Kutrzeba, J. Ptaśnik, Dzieje handlu i kupiectwa krakowskiego, Rocz. Krak. 1911, t. XIV, s. 7.
2. Ibidem, s. 23.
3. Np. w roku 1426 od Mikołaja Weymana, mieszczanina olkuskiego, kupuje wójtostwo lelowskie za sumę 400 grzywien Mikołaj Szchawer, mieszczanin lelowski, który mężnie walczył przeciw Krzyżakom i w nagrodę za to otrzymuje od Władysława Jagiełły w 1434 roku szlachectwo „de proclamatione Pogonya” (A. Helcel, Starodawne prawa polskiego pomniki, W-wa 1856, t. II, nr 3193).
4. Mieszczanin krakowski, Jerzy Czarny zapożyczenie sumy znaczniejszej Władysławowi Warneńczykowi otrzymuje szlachectwo herbu Bożezdarz (S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, W-wa 1904–1938, t. II, s. 387). A może i mieszczanin krakowski Franciszek Gliwicz od Kazimierza Jagiellończyka z podobnych powodów dostał herb Stare konie (A. Helcel, op. cit. t. II, nr 1127). Nawet Żydzi w służbie królewskiej pozostający, jeszcze później uzyskują dość łatwo szlachectwo, jak np. Stefan Fischel „servitor regius”, który w roku 1507 zostaje przyjęty do rodu Korabitów (M. Wierzbowski, Matricularium regni Poloniae summaria, IV, nr 175). Winien mu król znaczne sumy jeszcze z czasów Aleksandra.
5. J. Ptaśnik, Studia nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, Rocz. Krak. 1913, t. XV, s. 39, 66.
6. Boner sprzedaje swoje bachmistrzostwo za 667 grzywien (J. Ptaśnik, op. cit. t. XV, s. 68), Antoni z Florencji za 1300 grzywien (J. Ptaśnik, op. cit. t. XV, s. 68), Mikołaj Serafin zaś swoje bachmistrzostwo za sumę 800 grzywien polskich i 600 dukatów (A. Helcel, op. cit. t. II, nr 2945)
7. St. Krzyżanowski, Acta Scalinalia Cracoviensia, Kraków 1904, r. 1373, nr 854
8. J. Ptaśnik, op. cit. t. XV, s. 52.
9. Ibidem, s. 58.
10. Consularia Cracoviensia, 428, s. 337.
11. St. Krzyżanowski, Morsztynowie w XV wieku, Rocz. Krak. 1898, t. I, s. 337.
12. Consularia Cracoviensia, 429, s. 360.
13. Ibidem, s. 655.
14. T. Wierzbowski, op. cit. IV, nr 5002.
15. Ibidem, IV, nr 11715. Abraham jest już podskarbim litewskim, za córkę Marynę ma dać 4000 florenów posagu, za które to pieniądze Jarosławski zamierza wykupić różne swoje dobra.
16. J. Ptaśnik, Obrazki z przeszłości Krakowa, Bibl. Krak. nr 23, s. 30.
17. T. Wierzbowski, op. cit. IV, nr 2451.
18. J. Ptaśnik, Studia nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, Rocz. Krak. 1914, t. XVI, s. 39.
19. J. Ptaśnik, Bonerowie, Rocz. Krak. 1905, t. VII, s. 55.
20. T. Wierzbowski, op. cit. IV, nr 16266.
21. S. Krzyżanowski, Morsztynowie w XV wieku, Rocz. Krak. 1898, t. I, s. 338. Nieznanego imienia Stawrotówna zostaje żoną księcia mazowieckiego Konrada, a wdowa po dwóch rajcach Barbara Rockemberg wchodzi w związki małżeńskie z księciem Raciborza, Rybnika i Karwiny.
22. J. Ptaśnik, Studia nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, op. cit. t. XVI, s. 5.
23. A. Helcel, op. cit. t. II, s. 431, nr 1127.
24. T. Wierzbowski, op. cit. IV, nr 175. Za pieniądze otrzymywano, także w Niemczech szlachectwo w epoce odrodzenia. I nic dziwnego, bo są to czasy cesarza Fryderyka i jego syna Maksymiliana, wiecznie potrzebujących grosza, chociaż później, za czasów wojny trzydziestoletniej było jeszcze gorzej. Wszyscy niemal przybysze do Polski niemieckiego, włoskiego i szkockiego pochodzenia, pragnący uzyskać indygenat polski, wykazują się szlachectwem od cesarzy za pieniądze uzyskanym. Handel klejnotem szlacheckim już bardzo dawno w Niemczech się rozpowszechnił, bo co najmniej od czasów Fryderyka III.
25. S. Kutrzeba, Historia rodziny Wierzynków, Rocz. Krak. 1899, t. II, s. 9–88.
26. W Belgii, w prowincji Namur znajduje się miejscowość Vircin, która jeszcze bardziej zbliża się do nazwy Vircingus. Wł. Semkowicz w Kwart. Hist. t. XIII, s. 348, broni zdania, że Wierzynkowie są zniemczonymi Polakami, przypuszcza, że pochodzą ze wsi Warzegowa na Śląsku, gdzie byli szlachtą.
27. F. Piekosiński, Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, III, nr 657, gdzie sprostowana data na rok 1339 według St. Kutrzeby: Historia rodziny Wierzynków, op. cit. s. 9 niesłusznie, bo w roku 1336 Wierzynek występuje już jako wójt wielicki, por. Kod. Dyp. Małop. I, nr 202.
28. Pożyczył Karolowi 2333 grzywny i 16 groszy, por. Emler: Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, t. IV, nr 1255, 1273; F. Piekosiński, J. Szujski, Najstarsze księgi i rachunki m. Krakowa, Kraków 1878, s. XXX, tudzież St. Kutrzeba, Historia rodziny Wierzynków, op. cit., s. 41.
29. A. Grabowski, Kraków i jego okolice, Kraków 1844, s. 512.
30. O roli Wierzynka jako przedstawiciela miasta por. St. Kutrzeba: Historia rodziny Wierzynków, op. cit. s. 52–61.
31. Ibidem, s. 77–81.
32. F. Piekosiński, J. Szujski, op. cit. nr 1582, 1603. W wieku XV jeszcze tylko magnat Koziegłowski wyznacza córkom po 200 grzywien posagu.
33. F. Piekosiński, Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899, s. 189, 190 do czasów Kazimierza Wielkiego odnosi ten herb.
34. F. Piekosiński, J. Szujski, op. cit. nr 1648; St. Krzyżanowski, Acta Scabinalia Cracoviensia, Kraków 1904, nr 173, 300, 306, 539.
35. Po raz pierwszy jako „dapifer Sandomiriensis” występuje w roku 1360 (F. Piekosiński, Kodeks Dypl. Małop. I, nr 305).
36. A. Helcel, op. cit., t. II, s. 99, nr 566.
37. F. Piekosiński, J. Szujski, op. cit., nr 1428.
38. A. He1ce1, op. cit., t. II, nr 1807, 1808, 1809.
39. Ibidem, nr 978.
40. Ibidem, nr 1896.
41. St. Krzyżanowski, Morsztynowie w XV wieku, op. cit., s. 336.
42. J. Ptaśnik, Studia nad patrycjatem Krakowskim wieków średnich, op. cit., t. XV, s. 72.
43. Wł. Semkowicz, Zyndram z Maszkowic, Przegl. Hist. XI, s. 268.
44. A. Lewicki, J. Szujski, Codexeks epistolaris saeculi, Kraków 1882–1897, XV, t. II, s. 389.
45. F. Piekosiński, Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, IV, s. 413.
46. A. He1ce1, op. cit., t. II, nr 2556.
47. O Antonim z Florencji por. J. Ptaśnik, Kraków włoski za Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły, Rocz. Krak. 1911, t. XIII, s. 68–72.
48. Z. Kaczmarczyk, Libri iuris civilis, Kraków 1910, VII, s. 46.
49. A. He1ce1, op. cit., t. II, nr 2439.
50. Z. Kaczmarczyk, op. cit., I, nr 6156.
51. Consularia Cracoviensia, 429, s. 655.
51. Consularia Cracoviensia, 429, s. 655.
52. T. Wierzbowski, op. cit., I, nr 1445.
53. Pozostały po nim rachunki wielkorządowe krakowskie z lat 1461–2, 1471, wydane przez St. Krzyżanowskiego, Sprawozd. Kom. Hist. Szt. t. V, s. XXVIII–XXX, Arch. Kom. Hist. t. XI, s. 466–526.
54. J. Długosz, Liber Beneficiorum, II, s. 45.
55. St. Krzyżanowski, Morsztynowie w XV wieku, op. cit., s. 326–358.
56. W kościele NMP, w Bonerowskiej Kaplicy i w presbiterium znajdują się trzy nagrobne tablice, ze sławnej pracowni Vischerów w Norymberdze pochodzące. Jedna tablica nagrobna Piotra Salomona, druga Emerama Salomona. Na trzeciej brak napisu, bo otok został zniszczony, herb jednak Łabędź, który na niej się znajduje mówi, że również ona przynależy do rodziny Salomonów.
57. Patrz przypis nr 4, o Jerzym Czarnym.
58. J. Ptaśnik, Obrazki z przeszłości Krakowa, Bibl. Krak. Nr 23, s. 3–15.
59. J. Ptaśnik, Studia nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, op. cit., t. XV, s. 78.
60. F. Piekosiński, Kodeks dyplomatyczny Małopolski, I, s. LVIII.
61. F. Piekosiński, Prawa przywileje i statuta m. Krakowa, 1885–1892, I, s. 2.
62. K. Niesiecki, Herbarz Polski, Lipsk 1939–1946, t. II, s. 111.
63. Ibidem, s. 222; B. Paprocki, Gniazdo cnoty, Kraków 1578, nr 1213.
64. F. Kopera, O emigracji Niemców do Polski w XV i XVI wieku etc., Kraków 1903, s. 237.
65. J. Ptaśnik, Obrazki z przeszłości Krakowa, Bibl. Krak. Nnr 23, s. 30–31.
66. A. Chmiel, Herby Cyrusów mieszczan krakowskich, Rocz. Krak. 1898, t. I, s. 271.
67. A. Helcel, op. cit., t. II, nr 2454.
68. Ibidem, nr 3465.
69. W.N. Trepka, Liber generationis plaebanorum, „Liber Chamorum”, Wrocław 1963.
70. Z zasady zamieszczał w swej księdze wszystkie rodziny mieszczańskie, które z początkiem XVII wieku uważały się już za szlachtę lub posiadłszy ziemię były na prostej drodze do szlacheckiej pozycji społecznej. Nad nobilitacjami mieszczan przechodził do porządku równie lekko, jak w wypadkach uszlachcania chłopów. Nie uznawał ich i koniec. Nawet najbogatszych patrycjuszy krakowskich, Morsztynów, Bonerów, Montelupich, Cetysów, Gutteterów, Szylingów, na równi z poddańczą ludnością wiejską ogarniał mianem „chłopstwa”. Robił jednak wśród tej Szlachty – mieszczan poważne różnice, kierując się zapewne pobudkami natury osobistej, jednym, dla których miał jakieś względy, poświęcał tylko krótkie nic nie mówiące wzmianki, o innych, szczególniej sobie nienawistnych, rozpisywał się obszernie z wyjątkową zjadliwością.
BIBLIOGRAFIA
Źródła:
1. J. Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regnis Poloniae, wyd. M. Friedberg, Klejnoty Długoszowe, Rocz. Tow. Herald. t. X, R: 1930, Kraków 1931.
2. J. Długosz, Liber Beneficiorum Dioecensis Cracoviensis, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1867, t. VII–IX.
3. A.Z. Helcel, Starodawne prawa polskiego pomniki, Warszawa 1856.
4. Z. Kaczmarczyk, Libri Iuris Civilis, Kraków 1910.
5. St. Krzyżanowski, Acta Scabinalia Cracoviensia, Kraków 1904.
6. K. Niesiecki, Herbarz Polski, Lipsk 1939–1946.
7. B. Paprocki, Gniazdo cnoty, Kraków 1578.
8. B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858.
9. F. Piekosiński, Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, w: Monumentia medii aevi historica, t. III, IX, X, XV, t. I–IV.
10. F. Piekosiński, Kodeks Dyplomatyczny m. Krakowa, 1256–1506, t. I–II, Kraków 1879–1882.
11. F. Piekosiński, J. Szujski, Najstarsze księgi i rachunki m. Krakowa, od 1300 do 1400, Kraków 1878.
12. F. Piekosiński, S. Krzyżanowski, Prawa, przywileje i statuta m. Krakowa 1507–1696, Kraków 1892, t. I–II.
13. J. Szujski, A. Lewicki, Codex Epistolaris Saeculi, Kraków 1882–1897, t. I–III.
14. W.N. Trepka, Liber generationis plebeanorum, „Liber Chamorum”, Wrocław 1963.
15. S. Uruski, Rodzina, Herbarz szlachty polskiej, Warszawa 1904–1938.
Opracowania:
1. K. Bąkowski, Dzieje Krakowa, Kraków 1911.
2. J. Bieniarzówna, Z dawnego Krakowa, Kraków 1957.
3. L. Białkowski, Prawdziwe i fałszywe tradycje, Lublin 1936.
4. A. Chmiel, Herby Cyrusów mieszczan krakowskich, Rocz. Krak. 1898, t. I.
5. A. Chmiel, Z herbarza mieszczańskiego, Rocz. Krak. 1899, t. II.
6. A. Chmiel, Z herbarza mieszczańskiego, Rocz. Krak. 1900, t. III.
7. W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959.
8. W. Dworzaczek, Leliwici Tarnowscy, Warszawa 1971.
9. W. Dworzaczek, Szlichtingowie w Polsce, Poznań 1938.
10. A. Grabowski, Kraków i jego okolice, Kraków 1844.
11. A. Grabowski, Starożytnicze wiadomości o Krakowie, Kraków 1852.
12. A. Je1icz, Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie, Warszawa 1966.
13. F. Kapera, O emigracji Niemców do Polski w XV i XVI wieku, Kraków 1903.
14. A. Kłodziński, Tęczyńscy. Genealogia rodu oraz pogląd na jego rozwój, zamożność i znaczenie, w: Spraw. Kom. do Badań Hist. Szt. w Polsce, IX, 1914.
15. Sz. Konarski, O heraldyce i heraldycznym snobizmie, Paryż 1967.
16. S. Krzyżanowski, Morsztynowie w XV wieku, Rocz. Krak. 1889, t. I.
17. S. Kutrzeba, J. Ptaśnik, Dzieje handlu i kupiectwa krakowskiego, Rocz. Krak. 1911, t. XIV.
18. S. Kutrzeba, Historia rodziny Wierzynków, Rocz. Krak. 1899, t. II.
19. L. Lepszy, Turzonowie w Polsce, Przegl. Pol. 1890.
20. W. Łoziński, Prawem i lewem, Lwów 1912.
21. W. Łoziński, Życie polskie w dawnych wiekach, Lwów 1912.
22. A. Małecki, Godła mieszczan i innej nieszlachty w Polsce, w: Studia Herald., Lwów 1890.
23. T. Manteuffel, Życie miejskie w wiekach średnich, Warszawa 1930.
24. J. Muczkowski, Kraków jego kultura i sztuka, Rocz. Krak. 1904, t. VI.
25. M. Niwiński, Wójtostwo krakowskie w wiekach średnich, Bibl. Krak. Nr 95, Kraków 1938.
26. M. Niwiński, Z dziejów rodziny Cypserów, Rocz. Krak. 1938, t. XXX.
27. F. Papee, Studia i szkice z czasów Kazimierza Jagiełły, Warszawa 1907.
28. M. Patkański, Krakowska rada miejska w wiekach średnich, Bibl. Krak. Nr 82, Kraków 1934.
29. F. Piekosiński, Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899.
30. F. Piekosiński, O dynastycznym szlachty polskiej pochodzeniu, Kraków 1888.
31. J. Ptaśnik, Bonerowie, Rocz. Krak. 1905, t. VII.
32. J. Ptaśnik, Do rodziny Salomonów, genealogicznych szczegółów kilka. Studia ku czci W. Zakrzewskiego, Kraków 1908.
33. J. Ptaśnik, Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Warszawa 1949.
34. J. Ptaśnik, Obrazki z przeszłości Krakowa, Bibl. Krak. Nr 23, Kraków 1903.
35. J. Ptaśnik, Studia nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, Rocz. Krak. 1913, t. XV i 1914, t. XVI.
36. J. Ptaśnik, Turzonowie w Polsce ich stosunki z Buggerami, Przegl. Nauk. Lit. 1905. 37. J. Ptaśnik, Z dziejów kultury włoskiego Krakowa, Rocz. Krak. 1907, t. IX.
38. W. Semkowicz, Nagana i oczyszczenie szlachectwa w Polsce w XIV i XV wieku, Lwów 1899.
39. W. Semkowicz, Wywody szlachectwa w Polsce XIV–XVII wieku, Rocz. Heraldyczny, t. III, R: 1911/1912, Lwów 1913.
40. J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, Warszawa 1978.
41. S. Tomkowicz, Włoscy kupcy w Krakowie w XVII i XVIII wieku, Rocz. Krak. 1900, t. III.
42. Z. Wdowiszewski, Z zagadnień prawa szlachectwa w dawnej Polsce, Miesięcznik Herald, t. X, R: 1931.
43. A. Wyczański, Polska w Europie w XVI stuleciu, Warszawa 1973.
Pobrania
Wersja elektroniczna opublikowana
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
