Dziennik malarski Andrzeja Radwańskiego malarza krakowskiego z XVIII wieku
Opracował Antoni Tomasz Piotrowski
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstrakt
Brak abstraktu dla tego artykułu.
Bibliografia
1. Por. J. Jóźkiewicz, Andrzej Radwański (1711— —62) malarz (dalej: Jóźkiewicz, Radwański), Polski Słownik Biograficzny tom XXX/1, z. 124, Ossolineum 1987 (dalej: PSB), s. 16—18.
2. Wydatki związane z wprowadzeniem nowego wystroju nie znajdują odbicia w archiwaliach kościoła: rkps 3352 — wydatki i wpływy za lata 1720—40, rkps 3353 „Rejestr percepty i expensy kościoła Najśw. Panny Maryi w Rynku Krakowskim ab anno 1732” prowadzony do r. 1755, rkps 3354 — wydatki z lat 1739— —43, rkps 3355 — wydatki z lat 1744—47, rkps 3356 „Rejestr dochodów i wydatków kościoła archiprezbi- terialnego Najświętszej Panny Maryi pod tytułem Wniebowzięcia w Rynku Krakowskim roku pańskiego 1756” doprowadzony do r. 1777. Potwierdzałoby to przypuszczenie, że Jacek Augustyn Łopacki jako archiprezbiter kościoła Mariackiego finansował te roboty z własnych funduszy, por. Jan Kuś, Działalność kulturalno-artystyczna ks. Jacka Augustyna Łopac- kiego (1690—1761), „Nasza Przeszłość” XL, s. 196—246, przypis 19 na s. 209.
3. Z. Gajda, J. Lepiarczyk, Jacek Augustyn Łopacki, Polski Słownik Biograficzny tom XVIII, Ossolineum 1973 (dalej: Gajda Lepiarczyk, Łopacki), s. 405—406.
J. Lepiarczyk, Architekt Franciszek Placidi, Rocznik Krakowski XXXVII, 1965 (dalej: Lepiarczyk, Placidi), s. 63—126.
4. Archiwum Państwowe w Krakowie (dalej: APK), Teki Ambrożego Grabowskiego (dalej: TAG), sygn. E 24 zatyt. „Kraków, zbiór pism tyczących się dziejów miasta Krakowa, jako też Akademii, szkół, burs, pobożnych zakładów itp. oraz opisu pomników, kościołów, gmachów i okolic jego”. Na s. 9—11 wstęp zakończony słowami: „Pisałem w Krakowie na końcu 1836 r. Ambroży Grabowski księgarz i obywatel miasta Krakowa”. Na s. 1581 tytuł: „Oddział 8my o malarzach polskich wiadomości”. Na s. 1583—1587 informacja Grabowskiego o Radwańskim. Dziennik na s. 1589—1602. Pierwszy wpis datowany na 10 stycznia 1745 ostatni na 14 czerwca 1760, po czym dziennik się urywa. Ze wspomnianego wstępu wynika, że Grabowski przepisał wybrane przez siebie wpisy stanowiące fragmenty znacznie większej całości. Część dziennika jest też przepisana w tece E 119 poczynając od daty 21 listopada 1759. Tu też pojedyncze wpisy z okresu wcześniejszego. Między oboma tekstami nie ma poważniejszych różnic treściowych, a tylko niewielkie różnice w pisowni. Grabowski nie tylko dokonał selekcji notatek Radwańskiego ale też wprowadzał własne uwagi lub skróty przypuszczalnie dłuższych wpisów Autora Dziennika, częściowo umieszczając je w nawiasach. Generalnie różnica pomiędzy oryginalnym tekstem a wstawkami i przeróbkami kopisty wyraża się w odmiennej formie gramatycznej — tekst Radwańskiego pisany jest w pierwszej osobie, a dodatki Grabowskiego w trzeciej osobie liczby pojedynczej. Za podstawę opracowania przyjęto tekst z teki E 24, jako pełniejszy.
5. Grabowski określa to następująco: „Porządniejszy od innych Radwański zostawił zapisy, z których się o mnogich jego pracach dowiedzieć można. Przez przeciąg lat kilkunastu (od r. 1745 do 1760) prowadził on dziennik, w którym zapisywał (żadnego dnia nie opuszczając) czy była pogoda, wiatr, mróz lub słota. W tym to dzienniku meteorologicznym mieszał on Bóg wie jakie wiadomości, jako to tyczące się sztuki malarskiej, wypadki znaczniejsze, lekarstwa praktyczne na różne słabości, treść słyszanych kazań, odprawione nabożeństwa, komu i wiele pieniędzy pożyczył, jakie suknie sprawił itp., notaty gospodarskie — nie zaniedbując zapisów o swoich zatrudnieniach malarskich. Co zatym malował?... wypisałem z pomienionego dziennika: — jak malował?... niech osądzą powołani?’ por. Teka E 24 s. 1583. Żałować należy, iż nie możemy poznać tego tekstu w oryginale.
6. Pewnym wyrównaniem wspomnianego wyżej braku może być tzw. „Memoriał zawdzięczenia krótko zebrany, ab A° 1731 ad A° 1738 za pokazane dobrodziejstwa ab A° 1725 ad A. 1730” czyli własnoręczny spis prac Radwańskiego wykonanych dla krakowskich pijarów jako odwdzięczenie za pobyt i naukę w ich kolegium — APK, TAG, E 12,2, k. 80—81. Sposób prowadzenia prywatnych notatek przez Andrzeja Radwańskiego ilustruje tom zapisków rękopiśmiennych o charakterze Silva Rerum, zachowany w Muzeum Narodowym w Krakowie, oznaczony sygn. 316.174, ofiarowany tu w grudniu 1973 przez potomków Michała Stachowicza jako jego szkicownik, bowiem zawiera kilka rysunków tego artysty pochodzących z 1794 r., wykonanych na wolnych stronach notatnika, który znalazł się niewiadomym sposobem w jego posiadaniu. Charakter pisma porównywany z zachowanymi w tekach Grabowskiego oryginalnymi listami Radwańskiego nie pozostawia wątpliwości co do autorstwa notatnika. Także charakter stylowy zamieszczonych w tekście rysunków wskazuje na przynależność do sztuki późnego baroku i można je datować na połowę XVIII wieku, co potwierdzają daty, a mianowicie 26.12.1755 na s. 55, 14.01.1745, 25.VI.—26.VIII. 1745 i 1756 zamieszczone przy notatkach (s. 6, 22, 169). Na s. 22 zamieszczona jest wzmianka o wykonaniu przez autora zapisków malowideł ściennych w kościele wizytek w Krakowie w 1756, a na s. 169 informacja o pracach w Strzałkowie, gdzie Radwański działał w okresie pomiędzy 1739—1748 rokiem. Natomiast zamieszczone na końcu tomu (s. 189—230) ilustracje porządków architektonicznych wg Vignoli z opisami w języku niemieckim mają inny charakter stylowy i są zapewne autorstwa Michała Stachowicza (zm. 1825) lub jego syna Baltazara.
Notatnik liczy 230 stron, jest częściowo zdestruo- wany — na pierwszej stronie jest dalszy ciąg wcześniej rozpoczętego tekstu o kolorach. Na s. 6 (pomyłkowo oznaczonej jako s. 7 i ta błędna numeracja ciągnie się aż do s. 167) rozpoczyna się „Wykład olejków wybornych, pożytecznych i sposobnie destylowanych, jako też i innych loków z Węgier, z miasta Waradinu [zap. Warażdyn — przypis ATP1, ludziom postronnych państw do zażywania, z książeczki wypisane, które Węgrzyny z olejkami chodząc przy sobie noszą. Ja wypisał one roku 1745 d. 12 jannuarii.” Na s. 10 rozpoczyna się „Apteczka domowa, którą w niedostatku medyka snadno zdrowia człowiek poratować może” i ciągnie się do s. 21 włącznie, zawierając 159 pozycji. Na s. 22 jest opis treści malowideł wykonanych dla wizytek krakowskich. Strony 23—28 zajmują przedstawienia symboliczne (101 sztuk) w postaci rysunków owalnych, po 9 na każdej stronie z podpisami łacińskimi z ogólnym tytułem „Princepsis educatio”. Na dalszych stronach podobne przedstawienia lub ilustracje całostronnicowe, o charakterze projektów lub studiów większych malowideł. Strony 116— 139 zajmuje „Cosmographia seu de mundi systemate albo też informacja cosmograficzna o sferze świata”, strony 140—143 „Ordo et numerus Ecclesiarum Archi- dioecesis Gnesnensis”. Na stronach 144—151 znalazła się „Informacja geograficzna o sferze ziemnej świata”, po niej na s. 152,—154 wiadomości „O miarach geometrycznych”, a dalej na s. 157—158 „Informacja statyczna opisana o wagach i monecie” oraz na s. 159- 165 rozważania o pieniądzu w różnych krajach i o historii pieniądza w Polsce z podaniem dat aktów prawnych dotyczących spraw monetarnych z lat 1105— 1433.
Powyższy tom notatek jest cennym materiałem mogącym posłużyć do różnorodnych badań nad stanem umysłowości przedstawicieli polskiej inteligencji tamtej epoki, tworzących rodzaj prywatnych encyklopedii na własny użytek, będących wyrazem potrzeby zaspokojenia wielorakich aspiracji intelektualnych, zapewne praktycznie redukowanych koniecznością zapewnienia egzystencji własnej i swych najbliższych.
7. Por. Biblioteka Czartoryskich rkps 1131, „Aktorat kongregacji malarskiej od 1747 roku.” Są tu zamieszczone liczne, nie pozbawione akcentów humorystycznych, informacje o konfliktach między malarzami na tle zawodowym i obyczajowym, wśród których nigdy nie pojawia się nazwisko Radwańskiego.
8. Zdanie to pochodzi, jak i szereg dalszych, umieszczonych częściowo w nawiasach, od Grabowskiego, por. przypis 4.
9. Brzegi wieś w d. pow. jędrzejowskim w d. woj. kieleckim.
10. Był to dalszy ciąg prac Radwańskiego związanych z odnową kościoła cysterskiego p.w. św. Wojciecha po pożarze w 1726 r. przeprowadzona przez opata Wojciecha Ziemnickiego w 1. 1728—54, w wyniku której wystrój wnętrza gruntownie przekształcono, por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (dalej: KZS) tom III woj. kieleckie pod red. J. Łozińskiego i B. Wolff, z. 3 pow. jędrzejowski, Warszawa 1957, s. 8. Główne prace malarskie przypadły na lata 1734— 39, kiedy Radwański wykonał polichromię wnętrza, por. APK, TAG, E 122, k. 82. Polichromia ta została, po kolejnym pożarze, przemalowana częściowo przez Wojciecha Gutowskiego zm. 1812, por. A. Grabowski, Mozajka złożona z wiadomości starożytniczych (...), Biblioteka Warszawska, tom 4, Warszawa 1855, s. 62.
11. Strzałków, wieś w d. pow. Busko-Zdrój w d. woj. kieleckim.
12. Terminem tym określa się skrzyżowanie nawy głównej kościoła z transeptem czyli nawą poprzeczną.
13. Obrazy wykonane dla kościoła par. p.w. Ducha Świętego i Matki Boskiej Bolesnej budowanego w 1. 1716—20 z fundacji Michała Kępskiego podczaszego bracławskiego i jego żony Teresy, przypuszczalnie według projektu Kacpra Bażanki, wykończonego w 1740 r. konsekrowanego w 1769 r. Wszystkie pięć obrazów zachowanych in situ, por. KZS tom II woj. kieleckie pod red. J. Łozińskiego i B. Wolff, z. 9 pow. pińczowski, Warszawa 1961, s. 48.
14. Terminem tym określa się łuk tęczowy, czyli arkadę na przejściu z korpusu kościoła, a w przypadku kościołów wielonawowych z nawy głównej do prezbiterium.
15. Chodzi niewątpliwie o Pilicę, i kościół z klasztorem fundowany przez Marię Józefę z Wesslów So- bieską, żonę królewicza Konstantego, zbudowany w 1. 1743—46, formalnie konsekrowany przez bpa Andrzeja Załuskiego 14.05.1747. Pierwsza polichromia miała być, jak pisze F. Gruszczyński, wykonana dopiero w 1829 r. przez malarzy Kolasińskiego i Czajkowskiego — por. Fr. G. Gruszczyński, Kościół i klasztor oo. reformatów w Pilicy, Pilica 1946. Polichromia Radwańskiego zapewne nie zachowana lub w resztach pod wspomnianą malaturą.
16. Sobków, wieś w d. pow. jędrzejowskim w d. woj. kieleckim, kościół NM Panny zbudowany ok. 1560 i 1 poł. XVIII w. Polichromia przypuszczalnie nieza- chowana — por. K. Jóźkiewiczówna, Andrzej Radwański — malarz krakowski 1711—1762, Rys życia i twórczości, Biuletyn Krakowski tom III, Kraków 1961 (dalej: Jóźkiewiczówna, Radwański, BK), s. 173.
17. Niewątpliwie zdanie Grabowskiego zastępujące wpis Radwańskiego, może bardziej rozbudowany treściowo.
18. Ad Maiorem Dei Gloriam — Na większą chwałę bożą.
19. Wnętrze w pałacu biskupów krakowskich wzniesionym w 1. 1637—1641 z inicjatywy bpa Jakuba Za- dzika, przypuszczalnie według projektu Jana Trevano, zrealizowanym przez Tomasza Poncino — A. Miło- będzki, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980, s. 196.
20. Guido Antoni Longhi, architekt z Wenecji, zm. w Warszawie, czynny w Kielcach w 1748 r., skąd 20 stycznia napisał list do Radwańskiego. Wcześniej prowadził budowę kościoła jezuitów w Kobyłce (ukończonego po jego śmierci przez Jakuba Fontanę) w 1. 1740—71, będąc jego projektantem — St. Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 179, szp. 1; Lepiarczyk, Placidi, przypis 146 na s. 107; M. Karpowicz, Sztuka polska XVIII wieku, Warszawa 1985, s. 102.
21. Dmenin, wieś w d. pow. radomszczańskim w d. woj. kieleckim.
22. Tego miesiąca. Skrót ten powtarza się dalej.
23. Dźwiganie Krzyża.
24. Złożenie do Grobu.
25. Niech będzie pochwalone Imię Pańskie.
26. Jan Fryderyk Sapieha (1680'—051), kanclerz wielki litewski od 1735, autor wielu prac historycznych — Encyklopedia Powszechna Orgelbranda, tom 22, Warszawa 1866, s. 939—40.
27. Kaplica w przyziemiu pn wieży (hejnałowej) kościoła Mariackiego w Krakowie, zwana też kaplicą Złoczyńców. Polichromia zapewne nie zachowana — KZS, tom IV, Miasto Kraków, cz. II Kościoły i klasztory Śródmieścia 1, pod red. A. Bochnaka i J. Samka, Warszawa 1971 (dalej: KZS, K, II, 1), s. 25.
28. Powinny być Małogoszczy.
29. Zapewne Michał Kunicki, archodiakon i sufragan krakowski, biskup tyt. arsioneński, opat mogilski, zm. 1751 — L. Łętowski, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich (dalej: Łętowski, Katalog), tom 3, Kraków 1852, s. 217—218.
30. Notatka pochodząca od Grabowskiego.
31. Obiekt przy ulicy Św. Jana 20. Według Grabowskiego „jest to dom narożny w ulicy S. Jana, z Rynku idąc na rogu drugiej ulicy poprzecznej po lewej ręce, teraz dom Popiela” — APK, TAG, E 19, s. 507. Radwański mieszkał tam w 1. 1753—54 — A. Chmiel, Domy Krakowskie, Ulica Św. Jana, cz. I, Biblioteka Krakowska nr 61, Kraków 1924, s. 50. Obiekt powstał z trzech jednopiętrowych kamienic średniowiecznych zakupionych w 1735 r. przez cystersów jędrzejowskich, którzy przebudowali je na swoją rezydencję w formie pałacu ukończonego w r. 1744, w formie późnobarokowej, zachowanej do dziś. W 1817 r. przeszedł on w ręce rodziny Popielów, o czym wspomina Grabowski, a następnie Rostworowskich. — J. L e- piarczyk, Kamienica Kołłątaja przy ulicy św. Jana, Rocznik Krakowski, tom XLVIII, 1977, s. 172—175.
32. Właściwie antependium, czyli frontale, tj. zasłona podstawy ołtarza.
33. Informacja Grabowskiego w formie przypisu na s. 1592 w tece E 24.
34. Architekt Franciszek Placidi, ur. 1710 lub 1715, zm. 1782 w Kozienicach, twórca m.in. kaplicy Lipskich ¡przy katedrze krakowskiej, kościoła parafialnego w Morawicy, pałacu w Grabkach Wielkich, pałacu w Kozienicach, kościoła trynitarzy na kr akowskim Kazimierzu, fasady kościoła pijarów w Krakowie. Ożeniony był z Katarzyną, córką Andrzeja Zucchiego, architekta i malarza, której bratem był Karol Zucchi, architekt teatralny i dekorator zmarły później w Rosji, a także Wawrzyniec zmarły w Dreźnie w 1779 r., autor miedziorytów. Była to rodzina artystów weneckich, działających w różnych krajach Europy. Po śmierci Katarzyny Placidi ożenił się z córką Andrzeja Radwańskiego, Zofią ur. w 1740 r. w Jędrzejowie, a na ślubie w 1756 r. świadkami byli malarze krakowscy Łukasz Orłowski i Józef Komoniecki. Po śmierci Placidiego Zofia wyszła za mąż za Wyczałkowskiego. — Lepiarczyk, Placidi, s. 70—72, 77, 79, 80.
35. Kaplica pierwsza od wschodu przy nawie bocznej pn — KZS, К, II, 1, s. 3, 13. Polichromia Radwańskiego zastąpiona na początku XX w. malaturą J. Bukowskiego — por. tamże.
36. Zapewne niezachowana — KZS, К, II, 1, s. 117— 129.
37. Prałatem tym był J. A. Łopacki, sprawujący tę godność od 12 maja 1723 roku. — Gajda, Lepiar- czуk, Łopacki, s. 405—406.
38. Zapewne kościół parafialny w Sieciechowicach, wsi położonej na pn od Krakowa, pochodzący z XIV w. — T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 82.
39. Zapewne w kamienicy nr 9 w Rynku Głównym w Krakowie zwanej Bonerowską, jak też Firlejowską i Opalińską od kolejnych właścicieli. W XVIII w. Maria Zofia z Sieniawskich Czartoryska, wojewodzina ruska, sprzedała ją w 1733 r. synom Samuela Mitma- na, który utrzymywał w niej handel „brabancki” — Przechadzka kronikarza po Rynku Krakowskim, Kraków 1890, s. 69, 207—208.
40. Kamienica nr 18, będąca pierwotną siedzibą zakonu prezentek w Krakowie, remontowana w pocz. lat 50-ych XVIII w., a następnie wynajmowana prywatnym lokatorom — Archiwum klasztoru prezentek w Krakowie, rkps А X, I, 1 Historia domowa Domu Panien Sierot (...) od r. 1621, k. 21. Obraz aktualnie usunięty z fasady w związku z trwającym od kilku lat remontem kamienicy.
41. Obraz nie zachowany lub przemalowany, por. KZS, tom II woj. kieleckie pod red. J. Łozińskiego i B. Wolff, z. 12 pow. włoszczowski, Warszawa 1966, s. 61, 62.
42. Obecnie skrzydło pd klasztoru z refektarzem nie istnieje.
43. Zapewne chodzi o kościół franciszkański w Krakowie. Obraz nie wzmiankowany w KZS, К, II, 1, por. s. 108—139.
44. Por. przypis 38.
45. Zapewne do kaplicy pod tym wezwaniem.
46. W okresie międzywojennym jeszcze zachowany, por. J. Wiśniewski, Historyczny opis (...), Mary- jówka 1932, s. 275.
47. Rektorem tym był O. Domaradzki, a obiekt o którym mowa należał poprzednio do Karola Gonzagi Wielopolskiego, koniuszego wielkiego koronnego i został zakupiony przez Domaradzkiego w 1751 r. wraz z ogrodem, będącym własnością księcia Augusta Czartoryskiego, za kwotę 14.000 złp na „willę z ogrodem włoskim”. — St. Załęski, Jezuici w Polsce (dalej: Załęski, Jezuici), Kraków 1904, tom IV, cz. II, s. 770. Po kasacie zakonu jezuitów posiadłość przeszła na własność Akademii Krakowskiej i w 1783 założono tu, z inicjatywy profesora Jana Jaśkiewicza, ogród botaniczny — J. Dużуk, M. Francić, J. Lepiar- czyk, Kraków — trasy miejskie, Kraków 1966, s. 126. Natomiast w 1. 1788—90. willa przebudowana została na klasycystyczny budynek obserwatorium astronomicznego wg projektu warszawskiego architekta St. Zawadzkiego, a pod kierunkiem Feliksa Radwańskiego st., syna Andrzeja. Następna przebudowa miała miejsce w 1. 1858—59. — T. Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1964, s. 470.
48. Nie wzmiankowany w KZS.
49. Por. przypis 34.
50. Młyny w rejonie ob. ulic Łobzowskiej i Asnyka.
51. Nie potwierdzone archiwalnie — Archiwum Katedry krakowskiej, rkps 22, Akta z lat 1747—54 oraz rkps 23, „Regestrum Fabricae ecclesiae cathedralis cracoviensis, Expensa pro fabrica Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis a Hyacintho Łopacki canonico archi- prezbitero cracoviensis uti procuratore fabricae a die 8 9bris 1731”, s. 94—98, gdzie zamieszczone są wydatki z 1752 r.
52. Pierwsza kaplica w kościele Mariackim przylegająca od zachodu do nawy bocznej pn, zwana też Bonerowską.
53. Po tym wpisie w tekście zamieszczonym w tece E 119 jest nast. zapis: „7. sierpnia. Oddaliśmy Mar- cysię do Panien Wizytek na edukację i daliśmy (?) zł 100 dico sto zł. polskich. R. 1753 dali drugie 100 fp. od Marcysi u PP. Wizytek.”
54. Kanonik krakowski, doktór praw, wszedł do kapituły w 1749 r. — Łętowski, Katalog, tom 3, Kraków 1852, s. 335.
55. Przypuszczalnie wieś Palczowice, określane wcześniej jako Palcewicze, gdzie zmarł w 1776 r. Andrzej Lipiewicz dr praw, kanonik krakowski, pleban w Lu- borzycy i Igołomii, od 1775 prowizor Bractwa Męki Pańskiej przy kościele franciszkanów w Krakowie — Łętowski, Katalog, tom III, Kraków 1852, s. 253.
56. Prezbiterium kościoła.
57. W tece E 119 następuje teraz zapis: „12. marca. Dziś zgodziliśmy się o mieszkanie za zł. 70 w kamienicy XXży Jezuitów S. Piotra na Grodzkiej ulicy wedle bursy, zadaliśmy za to 3 flor.”
Wymieniona bursa jurisperitorum składała się z dworku starosty ostrzeszowskiego Męcińskiego i bursy starszej otwartej przed 1454 r., powiększonej w 1475 r. o tzw. dom i plac Warchałowski kupiony przez Długosza od Jana Całki z Niedźwiedzia. Zburzona w 1842 r. Oznaczona była w 1809 r. numerem 104 i 105 gmina I. Obok stała furta nr 106 też zburzona dla otwarcia wjazdu do sadów, a na tym miejscu założono ogród. Radwański mieszkał przypuszczalnie pod nr 103. Informacja ta uszła uwagi monografistki Radwańskiego, która w obu swych opracowaniach twierdzi, że przeniósł się on bezpośrednio z ulicy św. Jana na ulicę obecnie Franciszkańską, por. Józkiewicz, na ulicę obecnie Franciszkańską, por. Jóźkiewicz.
58. Terminem sufit Radwański wielokrotnie określa sklepienie malowanego obiektu.
59. Por. przypis 42.
60. Niezachowany. Św. Józef z Kupertynu (1603— 1663), beatyfikowany w 1753 r., kanonizowany w 1767 r. Postać godna zainteresowania przez historyków techniki, przypuszczalnie kontynuator lotniczych eksperymentów Leonarda da Vinci. — Encyklopedia kościelna wydana przez M. Nowodworskiego, tom IX, Warszawa 1876, s. 202—204.
61. Zapewne dekoracja okazjonalna.
62. Niewątpliwa pomyłka, zapewne Grabowskiego. Chodziło o podkład czyli zagruntowanie podobrazia.
63. Nie wzmiankowany, por. KZS, K, III, 2, s. 114— 201.
64. W tece E 119 zamiast słowa „zadałem” jest wyraz „zacząłem”.
es „Konkluzja modlitw nazywa się forma, jaką się modlitwy we Mszy, pacierzach kanonicznych lub gdzie indziej zakończyć zwykły” — Encyklopedia kościelna jw., tom XI, Warszawa 1878, s. 25.
66. Kościół i klasztor karmelitów trzewiczkowych usytuowany na dawnym przedmieściu Piasek, zwanym też Garbary, u zbiegu ob. ulic Karmelickiej i Garbarskiej.
67. Wg Lepiarczyka Placidi od 1747 r. przebywał na stałe w Polsce.
68. Legnica.
69. Bolesławiec.
70. Budziszyn.
71. Był to teatr przy Zwingerze wzniesiony w 1. 1718/ /19 przez M. D. Poppelmanna przy udziale A. i R. Manzo (wyposażenie wnętrz) oraz B. Permosera (rzeźby) kosztem 150.000 talarów, mieszczący 2.000 widzów i będący wówczas największym budynkiem teatralnym w Niemczech. W 1738 r. został przebudowany przez A. Zucchiego, a następnie w 1. 1749/50 powtórnie przebudowany i powiększony przez G. G. Bibienę i z tą przebudową wiązały się niewątpliwie prace nad nowym wystrojem wnętrz, w którym krótki udział miał Radwański. W teatrze drezdeńskim w okresie od panowania Augusta III do 1832 r. występowała opera włoska, w związku z czym określany był jako ,;Opernbau”. Przebudowany jeszcze raz w 1782 r., a następnie przekształcony na salę redutową spłonął w czasie powstania majowego w 1849 r., po czym został rozebrany. — Kl. Hoffmannowa, Drezno i jego okolice, Warszawa 1858,s. 163; F. Löff- 1er, Das alte Dresden, Dresden 1955, s. 125, 354.
72. Archiwum UJ, rkps 367, Album wpisujących się studentów i innych z lat 1721—1780. Na s. 206 pod datą 15 marca 1754 jest wpis: „Nobilis ac Virtuosgue Andreas Adalberti Radwański Polonus Magister Artis Pictoriae.”
73
Zapewne Nowe Miasto nad Pilicą, w którym kościół parafialny p.w. Opieki Matki Boskiej, fundowany w XV w. drewniany, w 1856 r. został zastąpiony przez nowy. — KZS tom II, woj. łódzkie pod red. J. Łozińskiego, z. 9 pow. rawsko-mazowiecki, орг. B. Kopydłowski, Warszawa 1953, s. 11. Brak informacji o obrazie.
74. Nawa główna.
75. Nawy boczne kościoła określone w ten sposób od znajdujących się w ich wschodnim zamknięciu ołtarzy św. Stanisława w północnej i Krucyfiksu Wita Stwosza w południowej. Loret czyli Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej utworzona przez wydzielenie zachodniej części nawy północnej.
76. Zapewne Kazimierz Łubieński, syn Bolesława generała majora wojsk polskich i saskich (1660—1740), kasztelana sandomierskiego, zm. 1765 starosta lelow- ski, poseł na sejm z ziemi krakowskiej. — J. Staszewski, PSB, tom XVIII, s. 474—475.
77. Urząd. Powinno być „officii”.
78. Stanisław Wincenty Jabłonowski (1694—1754), syn Jana Stanisława, wojewoda rawski od 1735 r., autor wierszowanego opisu kampanii bukowińskiej za panowania Jana III Sobieskiego. — Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, tom V, Warszawa 1965, s. 169, szp. 1.
79. „Różne wycięcia boków tarczy na herbie rodu podniesionego z mieszczaństwa do godności szlacheckiej” — Słownik Języka Polskiego tom II, szp. 1.
80. Według Jóźkiewiczówny tzw. dom „Przy wrotkach” stał obok wejścia do kościoła franciszkanów, naprzeciw pałacu biskupiego (nie zachowany) — Jóź- kiewicz, Radwański, BK, s. 166. Określenie to jest nieprecyzyjne, a nawet błędne. Pierwotne, jedyne wejście do tegoż kościoła prowadzi przez północne ramię nawy poprzecznej, wychodzącej dokładnie na wylot ulicy Brackiej, a nie na pałac biskupi. Nie może wchodzić tu w rachubę obecne wejście zachodnie do kościoła przebite dopiero po restauracji kościoła po pożarze w 1850 r. Z kolei z analizy Planu Koł- łątajowskiego wynika, co potwierdza zachowana ikonografia, że przed północnym ramieniem transeptu stała wówczas wieża. Natomiast na zachód od kościoła, w miejscu gdzie obecnie znajduje się obszar zazieleniony, stał szereg zabudowań, faktycznie naprzeciw pałacu biskupiego, i Radwański zamieszkał przypuszczalnie w jednym z nich.
81. Chodzi zapewne o bibliotekę klasztoru kanoników regularnych laterańskich, gdzie zachował się napis odnoszący się do ozdobienia jej wnętrza malowidłami w 1755 r., obecnie zatynkowanymi. — KZS, tom VI, d. woj. krakowskie, pod red. I. J. Samków, z. 4, d. pow. częstochowski, Warszawa 1979, s. 17.
82. Określenie niejasne, termin ten oznacza bowiem nawę obiegającą prezbiterium, której tu nigdy nie było.
83. Zapewne kruchta południowa mieszcząca nagrobek rodziny Pernusów.
84. Powinno być „kupfer sztychy”. Zapewne błąd Grabowskiego, bowiem Radwański znał niemiecki. — APK, TAG, E 119, s. 372. Grabowski twierdzi, że część notatek, zapewne tych pominiętych, była w języku niemieckim i po łacinie.
85. Palet — wykaz należności podatkowych, zlecenie wybrania podatku lub kontrybucji. — J. Gierow- ski, Rzeczpospolita w dobie upadku 1700—1740, Wrocław 1955, przypis 21 na s. 22.
Serwisgeld — podatek uchwalony w XVIII w. przez radę miejską Krakowa, gdy zabrakło pieniędzy z opłat targowego i bramnego na utrzymanie piechoty miejskiej. — APK, TAG, E 19, s. 142.
86. Kościół jeden z czterech najstarszych parafialnych w Krakowie, zburzony w 1. 1835—38. — J. Klepacka, Kościół WW. Świętych w Krakowie, Kronika Miasta Krakowa 1959—69, Muzeum Hist. M. Krakowa 1962, s. 56—57.
87. Kościół romański na Rynku Głównym w Krakowie, przebudowany w XVII i XVIII w.
88. Archiwum SS. Wizytek w Krakowie, ulica Krowoderska 16. Sygn. B-II, nr C, lp. 87 „Kontrakt z Panem Andrzejem Radwańskim kunsztu malarskie względem malowania kościoła roku 1756 dnia 1 marca” Umowa została zawarta pomiędzy przełożoną klasztoru Konstancją Urszulą Lubomirską i Radwańskim „względem odmalowania suffitu kościelnego”. Po „konflagracji” całego klasztoru i kościoła 23.07. 1755, w wyniku której zniszczona została dekoracja sklepienia, postanowiono na nowo wymalować. Treścią malowideł miały być sceny z życia .„dzieła, cnoty, cuda” św. Franciszka Salezego, księcia i biskupa genueńskiego, założyciela zakonu oraz bł. Joanny Franciszki Freniot de Chantal. Roboty miały być zaczęte na wiosnę „po ociepleniu” i Radwański przyrzekł zakończyć je 21 sierpnia tegoż roku własnymi farbami. Za pracę miał otrzymać 100 czerwonych złotych, z tego 30 przy zawieraniu umowy, a 70 po zakończeniu robót. Przełożona deklaruje wikt dla Radwańskiego i jego dwu ludzi w czasie pracy, zobowiązuje się zapewnić rusztowanie, wapno i mularza. Zgadza się też przyjąć na edukację dwie córki malarza, to jest starszą Martynę za opłatą za 1 rok, a młodszą na trzy lata bezpłatnie, tzn. bez opłaty za wikt i mieszkanie. Gdyby Radwański chciał je tu dłużej kształcić miał się umówić o zapłatę. Umowa przypuszczalnie spisana własnoręcznie przez Radwańskiego i przezeń podpisana z dopiskiem na końcu, że otrzymał 30 czerwonych złotych.
89. Przypuszczalnie Józef Lubomirski zm. 1755 r., podstoli koronny, syn Jerzego Aleksandra wojewody sandomierskiego. — J. Gierowski, PSB, tom XVIII, s. 21—23.
Po powyższej notatce następuje linijka tekstu nieczytelna.
90. Wawrzyniec Titiani de Vecelli, rysownik i malarz, profesor Akademii Sztuk w Wiedniu, czynny w 1. 1730—65. — E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich (...) (dalej: Rastawieoki, Słownik), tom II, Warszawa 1851, s. 259.
91. Powinno być „9bri” czyli „novembri”.
92. Świadectwo, zaświadczenie.
93. Na ten rok.
94. Por. przypis 34.
95. Był to Jan Piotr Molitor, malarz zwany też w Niemczech Müller, ur. w 1702 r. w hrabstwie Westerburg pod Koblencją. Kształcił się w Bonn, Berlinie i Dreźnie. W 1734 r. osiadł -w Pradze, gdzie zyskał wielką sławę malując olejno i al fresco obrazy historyczne, kościelne, portrety, martwe natury, krajobrazy. W 1756 planował wyjazd do Wiednia. — Rasta- wiecki, Słownik, tom II, Warszawa 1851, s. 54.
96. Przypuszczalnie wieś Drugnia w d. pow. buskim w d. woj. kieleckim.
97. Kaplica w kościele Mariackim, pierwsza od zachodu przy nawie pd.
98. Powinno być Imbramowice. W tece E 119 poprawna forma.
99. Zapewne nie zachowane — por. KZS tom I, woj. krakowskie pod red. J. Szabłowskiego, z. 12 pow. olkuski opr. K. Kutrzebianka, Warszawa 1953, s. 7—40.
100. Sklepienie nad schodami prowadzącymi do kaplicy św. Jacka.
101. Północna nawa kościoła. Skrót „Sen.” oznacza Sieneńska.
102. Wpis ten oraz kilka sąsiednich pozostawia wątpliwości czy chodzi o kościół św. Krzyża, czy o sąsiedni, obecnie niezachowany, kościół klasztoru Św. Ducha.
103. Pierwotnie pn ramię krużganku klasztornego, zamienione na kaplicę już w 1438 r., od 1879 r. wydzieloną z krużganków. — KZS, K, II, 1, s. 113.
104. Fejstmantel, kupiec galanteryjny, ławnik od 1747 r., rajca od 1749.
105. Por. przypis 100.
106. Michał Jan Nepomucen Awedyk, rajca krakowski, autor pracy „Hospes in urbe metropolitana Cra- coviensi S. Onufrius (...)”, Kraków 1741, wyd. w drukarni Uniwersyteckiej.
107. Tymczasem.
108. Kaplica Małachowskich przy kościele dominikanów w Krakowie, przylegająca do nawy pn, środkowa, od 1884 p.w. św. Marii Magdaleny. — KZS, K, III, 2, s. 123.
109. Osiem błogosławieństw.
110. Być może wieś w d. pow. mieleckim w d. woj. rzeszowskim.
111. Terminem tym określano zewnętrzny, ruchomy obraz w ołtarzu.
112. Zapewne zniszczony wraz z wyposażeniem kościoła w czasie pożaru w 1944 r., por. KZS tom III, woj. kieleckie pod red. J. Łozińskiego i B. Wolff, z. 11 pow. sandomierski, Warszawa 1962, s. 122.
113. Muzeum Narodowe w Krakowie, rkps 316.174, s. 22: „Malowałem te symbole u WWPP Wizytek w Krakowie nad obrazami Błogosławionej Franciszki Joanny Freniot roku 1756 junii alfresco na suficie kościelnym (...) Rysuję na sercu imię Jezus (...) w obłoku P. Jezus, od którego boku płomień jasny z płomieniem ognistym ku sercu Bł. godzi. Symbolum: z obłoku ręka z łukiem nad świecą gorejącą trzyma pieczęć na stole, na której imię Jezus (...)”
114. „Dawniejsze opisy świadczą, że wnętrze kościoła było pokryte malowaniami ściennymi dokonanymi przez malarza krakowskiego Andrzeja Radwańskiego w r. 1758 (...). Z tego jeszcze około r. 1850 było znać pięć obrazów wielce zniszczonych (...)”. — Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, tom II, Kraków 1906, s. 269.
115. Chodzi zapewne o pd ramię transeptu przylegające od wschodu do kaplicy MB Bolesnej. Por. przypis 103.
116. Być może nad ołtarzem z przedstawieniem tego świętego.
117. Polichromia nie zachowana.
118. Obecnie plac Wiosny Ludów 8.
119. Zapewne przedstawienie alegoryczne.
120. Przypuszczalnie malowidła w kopule.
121. Malowidło na ścianie szczytowej pn ramienia transeptu.
122. Popularne w tym okresie konstrukcje drewniane służące do zawieszania wot, ustawione też przy ołtarzach.
123. Chodzi zapewne o mieszkanie Kazimierza Stęp- lowskiego zajmującego po 1728 r. w Collegium Maius (najstarszym obiekcie Uniwersytetu Jagiellońskiego, usytuowanym u zbiegu ulic św. Anny i Jagiellońskiej) mieszkanie „obok skarbca małe, na tymczasem”. Malowidła Radwańskiego w Izbie Wspólnej (Stuba Communis) zostały zniszczone w 1806. — K. Estreicher, Collegium Maius. Dzieje gmachu. Zeszyty Naukowe UJ, CLXX, Prace z Historii Sztuki, z. 6, Kraków 1968, s. 140.190.
124. W kaplicy bł. Bronisławy przy Kopcu Kościuszki miały być dwa obrazy przedstawiające sceny z życia bł. Bronisławy pędzla Radwańskiego. — Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, tom II, Kraków 1906, s. 317.
125. Nie zachowane, lub w reszkach pod tynkiem.
126. Nie zachowane wobec rozbiórki obiektu w XIX w.
127. Archiwum klasztoru benedyktynek w Staniąt- kach, rkps 27, „Kronika klasztoru staniątkowskiego za rządów P.X.Z.L. Baryszewskiej 1865 1882 tom II” spisana przez kronikarkę siostrę Antoninę Scholastykę Kaładulską. s. 264
„Umieszczamy tu notatkę z dawnych czasów znalezioną teraz: Jędrzej Radwański malujący tę bazylikę roku 1760 poleca się świętym modlitwom teraz i po śmierci, który ofiaruje za to dziesiąte pędzlem ruszenie (...)”. Tamże rkps nr 19 „Regestr sióstr zakonu św. Ojca Benedykta klasztoru staniątkowskiego” rok 1766, poz. 202: „Malowanie kościoła kosztuje sześć tysięcy, z których zostało na posag córki tegoż pana Jędrzeja Radwańskiego, co kościół malował, cztery tysiące i dwieście złotych, a on reszty odebrał tysiąc osiemset złotych”. Polichromia Radwańskiego odnawiana w 1792 r. przez M. Pochwalskiego, w 1880 r. przez K. Stoplera, w 1907—8 przez Preczka. — KZS, tom I woj. krakowskie pod red. J. Szabłowskiego, z. 2 pow. bocheński, oprac, miejscowości Staniątki Z. Boczkowska, s. 18.
Aktualnie polichromia silnie zniekształcona, zwłaszcza sceny figuralne w prezbiterium.
Pobrania
Wersja elektroniczna opublikowana
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
