Milites et nobiles: Ormianie a stan szlachecki Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego od XIV do XVI wieku
DOI:
https://doi.org/10.12797/LH.05.2018.05.02Keywords:
Armenians, nobility, social advancement, inter-religious marriages, Poland, LithuaniaAbstract
Armenians and Noble Status in Kingdom of Poland and Great Duchy of Lithuania, 14th-16th Centuries
Armenians living in Kingdom of Poland and Great Duchy of Lithuania were mostly burghers, however, cases of social advancement were noted on Ruthenian territory officially belonging to the Crown. Initially, the advancement was possible only for royal court-based Armenian translators, but later also for those with merits for the country’s defence. Another way to advance socially was to marry a Polish nobleman. In such marriages religious differences rarely posed a serious problem; generally, females did not need to convert from their Christian Armenian denomination. Nevertheless, ennoblement was rarely attractive for Polish Armenians at that time; trade and other typically burgher activities brought more profit than the landownership privilege. For this reason ennobled men and their descendants often took on those activities anyway and pleaded their noble status only to escape inconvenient legal consequences or town court. A few Polish noble families of Armenian origin are dated back to that time: the Tyszkiewicz, the Siekierzyński, the Balicki, the Zwartowski, the Sołtanowicz-Chalepski, the Lenkowicz-Ipohorski, the Iwaszkiewicz, the Makarowicz, the Domażyrski, the Pleszkowski.
References
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Archiwum Skarbu koronnego, 1, Rachunki królewskie, t. 40; Archiwum skarbowo-wojskowe, 85, t. 6, 7; Metryka koronna, 25, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 4676, 5612
Archiwum Narodowe w Krakowie: Acta advocatalia Casimiriensia, K 453; Acta advocatalia Cracoviensia, 95
Archiwum Państwowe w Lublinie: Acta Armenica Zamosciensia Biblioteka Mechitarystów w Wiedniu: rkps 440, Metrika kościoła ormiańskiego lwowskiego ab anno 1636; rkps 447, 452
Biblioteka Klasztoru św. Jakuba w Jerozolimie: rkps 418
Biblioteka Ossolińskich: rkps 1646/II , 1771/III
[Centralnyj] Centralʹnij deržavnij іstoričnij arhіv Ukraїni, m. Lʹvіv [Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie]: f. 52, op. 2, od. zb. 8-15, Acta consularia Leopoliensia, od. zb. 222-227, Acta scabinalia Leopoliensia, od. zb. 513-527, Acta iudicii civilis Armenorum
Zamek Królewski w W arszawie – Muzeum: Kolekcja dra Tomasza Niewodniczańskiego, depozyt Deutsch-Polnische Stiftung Kulturpflege und Denkmalschutz, Görlitz, sygn. A 33, 36, 38, 41, 43
Źródła drukowane
Acta Gregorii P.P. XI (1370-1378), wyd. A. L. Tăutu, Pontificia Commissio ad redigendum Codicem Iuris Canonici Orientalis. Fontes, series III , 12, Romae 1966
Acta Tomiciana, 7, 11, 13, Poznań 1857, 1901, 1915
Akta Aleksandra (1501-1506), wyd. F. Papée, Kraków 1927
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego
Bernardyńskiego we Lwowie, 2, Lwów 1870; 3, Lwów 1872; 5, Lwów 1875; 6, Lwów 1876; 9, Lwów 1883, 10, Lwów 1884; 11, Lwów 1886; 13, Lwów 1888; 14, Lwów 1889; 15, Lwów 1891;17, Lwów 1901; 18, Lwów 1903
[Akty] Akty, otnosâŝiesâ k istorii Zapadnoj Rossii, 1, 3, Sankt-Peterburg 1846, 1848
[Akty] Akty, otnosâŝiesâ k istorii Ûžnoj i Zapadnoj Rossii sobrannye i izdannye Arheografičeskoj komissiej, 1, 2, Sankt-Peterburg 1863, 1865
Album civium Leopoliensium. Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388-1783, 1-2, wyd. A. Janeczek, Poznań–Warszawa 2005
[Archiw] Arhiv Ûgo-Zapadnoj Rossii izdavaemyj vremennoj komissiej dlâ razbora drevnih aktov, 1/6, 8/2, 8/4, Kiev 1883, 1894, 1907
Archiwum Skarbu Koronnego. Rachunki poselstw: sumariusz, Warszawa 1999
Bielski M., Kronika, wyd. K. J. Turowski, Sanok 1856
Bielski M., Kronika wszytkyego swyata, Kraków 1551
Codex epistularis saeculi decimi quinti, w: Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia, 2-3, wyd. A Sokołowski, J. Szujski, A. Lewicki, Cracoviae 1876, 1894.
Corpus iuris Polonici, 3, wyd. O. Balzer, Kraków 1906
[Gramoty] Gramoty velikih knâzej litovskih s 1390 po 1569 god, red. V. Antonovič, K. Kozlovskij, Kiev 1868
Jana Długosza Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, 11, Warszawa 1985
[Jarłyk] Ârlyk hana Zolotoj Ordy Tohtamyša k polʹskomu korolû Âgajlo 1392-1393 godov, wyd. M. A Obolenskij, Kazanʹ 1850
Księgi podskarbińskie z czasów Stefana Batorego, 1576-1582, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1881
Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku, wyd. A. Prochaska, Lwów 1890
Liber quitantiarum Alexandri Regis ab a. 1502 ad 1506, w: Teki A. Pawińskiego, 1, Warszawa 1897
Liber quitantiarum Casimiri Regis ab a. 1484 ad 1488, w: Teki A. Pawińskiego, 2, Warszawa 1897
[Litowskaja] Litovskaâ metrika, 1, Russkaâ istoričeskaâ biblioteka, izdavaemaâ Imperatorskoj Arheografičeskoj komissiej, 20, Peterburg 1903
Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego: 1564-1565, 2, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, Warszawa 2001
Lustracya starostwa lwowskiego z r. 1570, wyd. J. Heck, Pomniejsze źródła do dziejów literatury i cywilizacji polskiej w XVI i XVII stuleciu, 2, Stryj 1890 (odbitka z: Sprawozdania dyrekcji c.k. wyższego gimnazyum realnego w Stryju za rok szkolny 1890)
Materyały historyczno-genealogiczne do monografii domu Tyszkiewiczów, 1, Wieki XV i XVI. 1413-1599, wyd. M. Tyszkiewicz, Warszawa 1911
Matricularum Regni Poloniae summaria, wyd. T. Wierzbowski, 1, 1447-1492, Varsoviae 1905; 2, 1492-1501, Varsoviae 1907; 3, 1501-1506, Varsoviae 1908; 4/1, 1507-1548, Varsoviae 1910; 4/2, 1507-1535, Varsoviae 1912; 4/3, 1533-1548, Varsoviae 1915; 5/1, 1548-1572, Varsoviae 1919; 5/2, wyd. T. Wierzbowski, J. Sawicki, Warszawa 1961.
Metryka ruska (wołyńska). Regesty dokumentów Kancelarii Koronnej dla ziem ukraińskich (województw wołyńskiego, bracławskiego, kijowskiego i czernihowskiego. 1569-1673), Kijów 2002
Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400-1508, 1, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska przy współpracy R. Grzesika, Kraków 2004
Pelczar M., Miscellanea archiwalne z drugiej połowy XV wieku, „Rocznik Gdański” 12, 1938, nr 1-6, s. 185
Pomniki dziejowe Lwowa z archiwum miasta, 1, Najstarsza księga miejska, 1382-1389, wyd. A. Czołowski, Lwów 1892; 2, Księga przychodów i rozchodów miasta 1404-1414, wyd. A. Czołowski, Lwów 1896; 3, Księga przychodów i rozchodów miasta, 1414-1426, wyd. A. Czołowski, Lwów 1905; 4, Księga ławnicza miejska 1441-1448, wyd. A. Czołowski, F. Jaworski, Lwów 1921
Pomniki dziejowe Przemyśla, 1, Księga ławnicza, 1402-1445, 2, Księga ławnicza, 1445-1452, wyd. J. Smołka, Z. Tymińska, Przemyśl 1936
Poseł w drodze. Stosunki turecko-polskie od czasów osmańskich do dnia dzisiejszego, Stambuł 2014
Rachunki królewskie z lat 1471-1472 i 1476-1478, red. S. Gawęda, Z. Perzanowski, A. Strzelecka, Wrocław 1960
Rachwał S., Jan Alnpek i jego „Opis miasta Lwowa” z początku XVII wieku, Lwów 1930
Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, red. S. Inglot, wyd. W. Domin [et al.], Wrocław 1956
Urkunden zur Geschichte der Armenier in Lemberg, wyd. F. Bischoff, w: Archiv für Kunde Österreichischer Geschichts-Quellen, 32, Wien 1865
Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia, wyd. A. Theiner, 2, Romae 1860
[Wypis] Vypisʹ sʺ knigʺ gorodskihʺ voєvodstʹa kiєvskago, „Čteniâ v Imperatorskom Obŝestve Istorii i Drevnostej Rossijskih pri Moskovskom Universitete”, 2/2, 1846
Zbiór dokumentów małopolskich, 8, Dokumenty z lat 1435-1450, uzupełnienie: dokumenty z lat 1286-1442, wyd. I. Sułkowska-Kuraś i S. Kuraś, Wrocław 1962
Zbiór dokumentów znajdujących się w Bibliotece hr. Przezdzieckich w Warszawie, wyd. A. Chmiel, Kraków 1890
[Żereła] Žerela do іstorії Ukraїni-Rusi, 7, Opisi korolіvŝin v zemlâh rusʹkih XVI vіku, 4, Lûstracіâ 1570 r., wyd. M. Gruševsʹkij, Lʹvіv 1903
Źródła dziejowe, wyd. A. Jabłonowski, 10, 18, 20, 21, 22, Warszawa 1878, 1894, 1897, 1902
Opracowania
Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869
Barącz S., Żywoty sławnych Ormian w Polsce, Lwów 1856
Białkowski L., Podole w XVI w. Rysy społeczne i gospodarcze, Warszawa 1920
Białkowski L., Urzędnicy ziemscy podolscy wieku XVI i początku XVII, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 8, 1926/1927 [druk 1928], s. 174-180
Biesiadecki F., Herb królewskiego miasta Rohatyna, Lwów 1936
Biskup M., Spisy jeńców polskich z bitwy pod Chojnicami, „Przegląd Historyczny” 56, 1965, s. 92-103
Boniecki A., Herbarz polski, 4, 9, 12, Warszawa 1901, 1908, 1909
Budka W., Dembiński Samuel Andrzej, w: Polski słownik biograficzny, 5, Kraków 1939-1946, s. 73-74
Budka W., Dembiński Stanisław, w: Polski słownik biograficzny, 5, Kraków 1939-1946, s. 74
Chrząszczewski J., Kościoły Ormian polskich, Warszawa 2001
Dembińska A., Dembiński Walenty, w: Polski słownik biograficzny, 5, Kraków 1939-1946, s. 78-79
Deruga A., Biskup Józef Szumlański (1667-1708), „Collectanea Theologica”, 16/3, 1935
[Garkavec] Гаркавец A. Н., Kypčakskoe pisʹmennoe nasledie, 3, Kypčakskij slovarʹ po armânopisʹmennym pamâtnikam XVI-XVII vekov, Almaty 2010
Górski K., Historia piechoty polskiej, Kraków 1893
[Grigorjew] Grigorʹev V. V., Berezin I. N., Issledovaniâ o hanskih ârlykah, Moskva–Kazanʹ–Sankt Peterburg 1842-1852
Historia dyplomacji polskiej, red. M. Biskup, 1, Połowa X wieku – 1572, Warszawa 1982
Jabłonowski A., Pisma, 1, Ziemie ruskie Rzeczypospolitej, Warszawa 1910
Janeczek A., Listy dobrego urodzenia i dobrej sławy w procedurze nadawania prawa miejskiego Lwowa w XV wieku, „Clio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, 23, 2012, s. 89-116
Janeczek A., Segregacja wyznaniowa i podział przestrzeni w miastach Rusi Koronnej (XIV–XVI w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 63, 2015, s. 259-282
Jasnowski J., Chodkiewicz Iwan, w: Polski słownik biograficzny, 3, Kraków 1937, s. 307-308
Jaworski F., Dzehan, w: idem, O szarym Lwowie, Lwów 1916
Kalicki B., Nobilitacje króla Stefana na wyprawie moskiewskiej 1579-1581, w: Album lwowskie, red. H. Nowakowski, Lwów 1862, s. 79-90
Kapral M., Urzędnicy miasta Lwowa w XIII-XVIII wieku, Toruń 2008
Katalog dokumentów i listów królów polskich, wyd. M. Grulkowski, B. Możejko, S. Szybkowski, Gdańsk 2015
Katalog dokumentów pergaminowych ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu, oprac. J. Tomaszewicz, M. Zdanek, red. W. Bukowski, Kraków 2004
Kiryk F., Związki Lwowa z Krakowem w późnym średniowieczu, w: Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, red. H. W. Żaliński i K. Karolczak, Kraków 1998
Kolankowski L., Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego, 1, Warszawa 1930
Kolankowski L., Roty koronne na Rusi i Podolu 1492-1572, „Ziemia Czerwieńska”, 2, 1935, s. 157-159
Kołodziejczyk D., The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th – 18th Century), Leiden–Boston 2011
Kołodziejczyk D., Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th- 18th). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden–Boston–Köln 2000
Koneczny F., Sprawy z Mengli-Girejem 1473-1504, „Ateneum Wileńskie”, 4, 1927, s. 138-189, 287-348
Kopczyński J., Struktura i finanse gminy ormiańskiej we Lwowie w świetle rękopisu „Dzieje Ormian lwowskich od r. 1649 – aż do r. 1713” (Ossolineum, nr 1646/II), „Lehahayer”, 4, 2017, s. 5-69, http://doi.org/10.12797/LH.04.2017.04.01.
Korwin [Piotrowski] L., Ormiańskie rody szlacheckie w Polsce, Kraków 1934
Krasny P., Kościół parafialny w Hodowicy, w: Sztuka Kresów Wschodnich, red. J. K. Ostrowski, Kraków 1994, s. 39-61
Krochmal J., Ormianie przemyscy w XV wieku, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 10, 1995, s. 3-20
Kurtyka J., Podole w czasach jagiellońskich, red. M. Wilamowski, Kraków 2011
Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956
Litwin H., Napływ szlachty polskiej na Ukrainę, 1569-1648, Warszawa 2000
[Łabenskij] Labenskij F., Russkie cerkvi i bratstva na predgradiâh Lʹvovskih. Materialy po istorii goroda Lʹvova, Lʹvov 1911
Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352-1783, Lwów 1938
Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, red. A. Wajs, Warszawa 2001
Margasz W., W sprawie sądownictwa czerwonoruskiego przed r. 1435, „Przegląd Powszechny”, 6, 1889, 21, s. 39-54
Nagrodzka-Majchrzyk T., Czarni Kłobucy, Warszawa 1985
Narbutt T., Dzieje starożytne narodu litewskiego, 9, Wilno 1840
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1841
[Osipian] Osіpân O., Vіrmensʹka dіaspora u serednʹovіčnomu Kiєvі, „Kiїvsʹka starovina”, 2002, 6
Ostrowski J. K., Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych w Hodowicy, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, 1, Kraków 1993, s. 29-37
Ostrowski J. K., Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, 19, Kraków 2011, s. 13-33.
Papée F., Polska i Litwa na przełomie wieków, Kraków 1904
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858
Piotrowicz K., Charbinowski Bartosz, w: Polski słownik biograficzny, 3, Kraków 1937, s. 263
Plewczyński M., Armia koronna 1506-1572. Zagadnienie struktury narodowościowej, Warszawa 1991
Plewczyński M., Ludzie Wschodu w wojsku ostatnich Jagiellonów, Warszawa 1995
Plewczyński M., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1506-1572, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 31, 1988, s. 317-318.
Plewczyński M., Naczelnie dowództwo Armii Koronnej w latach 1501-1572, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 34, 1992, s. 35-66
Pociecha W., Balicki Stanisław, w: Polski słownik biograficzny, 1, Kraków 1935, s. 232-233
Podhorodecki L., Dzieje Kijowa, Warszawa 1982
Polska encyklopedia szlachecka, red. S. J. Starykoń Kasprzycki, 11, Warszawa 1936
Pułaski K., Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, 1, Brody 1911
Pułaski K., Stare osady w ziemi kamienieckiej i dziedziczące na nich rody podolskiej szlachty historycznej, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, 30, 1902, s. 1025-1029
Pułaski K., Stosunki z Mendli-Girejem, chanem Tatarów perekopskich (1469-1515). Akta i listy, Kraków–Warszawa 1881
Rulikowski E., Opis powiatu kijowskiego, Kijów–Warszawa 1913
Semkowicz A., Wywody szlachectwa w Polsce XIV-XVII wieku, „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, 3, 1911-1912, nr 152, s. 50
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 4, 6, Warszawa 1883, 1885
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu (wersja internetowa)
Sochacka A., Skarbek Jakub z Góry h. Awdaniec, w: Polski słownik biograficzny, 38, Warszawa–Kraków 1997, s. 14-15.
Sochaniewicz K., Rozwody na Rusi halickiej w XV i XVI wieku, Lwów 1929
Spieralski Z., Geneza i początki hetmaństwa w Polsce, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 5, 1960, s. 323-330
Spieralski Z., Z dziejów wojen polsko-mołdawskich, „Studia i Materiały z Dziejów Wojskowości”, 11/2, 1965, s. 62-121
Stachoń B., Polityka Polski wobec Turcji i akcji antytureckiej w XV wieku do upadku Kilii i Białogrodu (1484), Lwów 1930
Stopka K., Genealogia Torosowiców, czyli o przodkach i rodzinie twórcy unii Ormian polskich z Kościołem katolickim, „Lehahayer”, 3, 2015, s. 11-13
Stopka K., „Jako ojczyc prawdziwy ojczyzną swą miłą chcąc tym lepiej przyozdobić”: historia dział michnowskich niegdyś Kamieniec Podolski broniących, w: Amicissima. Studia Magdalenae Piwocka oblata, Kraków 2010, s. 245-255
Stopka K., Ormianie polscy – początki, w: Ormianie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2014, s. 13-44.
Stopka K., Serebkowicz Krzysztof (Serobjan Chaczatur), w: Polski słownik biograficzny, 36, Warszawa-Kraków 1995, s. 296-299
Stopka K., Siekierzyński Ambroży, zw. Ormiańczykiem h. Zadora, w: Polski słownik biograficzny, 36, Warszawa–Kraków 1996, s. 575-576
Stopka K., Stefan (Stefanos, Stepanos) V Salmastecy, zwany też Kostandnupolsecy, w: Polski słownik biograficzny, 43, Kraków–Warszawa 2004, s. 152-154
Szczygielski W., Lenkiewicz Adam h. Kotwicz, w: Polski słownik biograficzny, 17, Warszawa–Wrocław–Kraków 1972, s. 54-55
[Sześćset] 600 lat kontaktów polsko-tureckich 1414-2014, Katalog wystawy. Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa 2014
Szweda A., Jurkowscy herbu Grzymała. Przyczynek do dziejów osadnictwa polskiego na Rusi Czerwonej, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Toruń 1997
Tęgowski J., Skarga społeczności Ormian lwowskich z powodu raptus puellae (przyczynek źródłowy do poznania Sulimów małopolskich), w: Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, Toruń 1996, s. 285-294
Thumenówna J., Rodzina X. Stanisława Orzechowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, 31, 1917, s. 15-46
Trajdos T., Dobroczyńcy mendykantów średniowiecznego Lwowa, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, 8, Warszawa 1999
Trelińska B., Album armorum Nobilium Regni Poloniae XV-XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV-XVIII w., Lublin 2001
Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, 8, Warszawa 1911; 10, Warszawa 1913; 14, Warszawa 1917
Urzędnicy województwa podolskiego XV-XVIII wieku, wyd. K. Przyboś, Kraków 1994
Urzędnicy województwa ruskiego XIV-XVIII wieku. Spisy, wyd. K. Przyboś, Wrocław 1987
Wroniszewski J., Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, Poznań–Wrocław 2001
Wyczański A., Polska służba dyplomatyczna 1506-1530, w: Polska służba dyplomatyczna XVI-XVIII w., red. Z. Wójcik, Warszawa 1965
Wyrozumska B., Kancelaria miasta Krakowa w średniowieczu, Kraków 1995
Netografia
Wielka genealogia Minakowskiego, [online], http://wielcy.pl/wgm/?m=NG&t=PN &n=sw.756136
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2019 Krzysztof Stopka
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
