Przyczynek do ormiańsko-polskiego rodowodu Ajwazowskich. List arcybiskupa Gabriela Ajwazowskiego do ojca Sadoka Barącza z 1875 roku
DOI:
https://doi.org/10.12797/LH.08.2021.08.05Słowa kluczowe:
Gabriel Ajwazowski, Iwan Ajwazowski, Sadok Barącz, Ormianie polscy, Ormianie rosyjscy, mechitaryści, Galicja, Rosja, Kościół ormiański, wiek XIXAbstrakt
W korespondencji o. Sadoka Barącza OP, historyka Ormian polskich, przechowywanej w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, znajduje się list od ormiańskiego arcybiskupa Gabriela Ajwazowskiego, brata malarza Iwana. Pośrednikiem w kontaktach obu uczonych był ziemianin ormiański z Galicji – Robert Bogdanowicz. List dotyczy rodzinnej tradycji Ajwazowskich na temat ich pochodzenia ze społeczności polskich Ormian z miasta Stanisławów. Choć list był już w literaturze przedmiotu wykorzystywany, nigdy nie został w pełni przeanalizowany. Artykuł zawiera edycję listu w oryginalnym języku francuskim i w tłumaczeniu na język polski oraz próbę weryfikacji zawartych w nim danych na podstawie metryk parafii ormiańskokatolickich w Galicji na tle życiorysu jej autora.
Bibliografia
Opracowania:
[Abeghian M.] Abeġyan M., A Geworg D. Meçagorç Kat’oġikos Amenayn Hayoc’
[Gevorg IV Wielki Katolikos Wszystkich Ormian], Ēǰmiaçin [Eczmiadzyn] 2014
[Ajwazowskij] Ajvazovskіj Gavrіilʺ Konstantinovičʺ, w: Russkіj bіografičeskіj slovarʹ, 1, S.-Peterburgʺ 1896, s. 87-88
[Aradżioni M. A.] Aradžioni M. A., Formirovanie armânskih obŝin v vostočnom Krymu (konec XVIII – pervaâ polovina XIX vekov), „Issledovaniâ po armenistike v Ukraine”, 1, 2008, s. 79-93
[Arutiunian Gr. G.] Harowt’yownyan Gr. G., Hovhannes Ayvazovskow tohmi çagowmnabanowt’yownë ew azganvan p’op’oxowmë [Genealogia rodziny Owanesa Ajwazowskiego i modyfikacja nazwiska], „HSSṘ GA Teġekagir hasarakakan gitowt’yownneri” [Biuletyn Nauk Społecznych AN ASRS], 1965, 2, s. 89-94
[Arutiunian L. W.] Arutûnân L. V., Katoliki-armâne v Krymu i ih vklad v Mirovuû kulʹturu, „Pričernomorʹe. Istoriâ, politika, kulʹtura”, 2012, 9, s. 8-15
[Awietisjan W. R.] Avetisân V. R., Institut vostočnyh âzykov (Lazarevskij In-stitut) kak centr russko-armânskih vzaimootnošenij v XIX – pervoj čet-verti XX vv., Stavropolʹ 2018 (praca doktorska dostępna w wersji elektronicznej: https://www.ncfu.ru/science/dissertacionnye-sovety/obyavleniya-o-zaschitedissertaciy/avetisyan-vladimir-rudol_fovich/index.html)
[Bagdasarjan M.] Bagdasarân M., Semʹâ Ajvazovskih v Feodosii, [b.m.w.] 2019
[Bagdykow M. G.] Bagdykov M. G., Bagdykov T. M., Arutûn Halibân, Rostov-na-Donu 2011
[Baraszian Je. W.] Barašʹân E. V., Istoričeskij vzglâd na sudʹbu halibovskogo armânskogo učiliŝa v Feodosii, „Issledovaniâ po armenistike v Ukraine”, 2, 2010, s. 36-40
Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869
Barącz S., Żywoty sławnych Ormian w Polsce, Lwów 1856
[Barsamow N. S.] Barsamov N. S., Ivan Konstantinovič Ajvazovskij. 1817-1900, Moskva 1962
Beledian K., Cinquante ans de littérature arménienne en France. Du même à l’autre, Paris 2001
[Bezjakin W.] Bezâkіn V., Restavracіâ ta pristosuvannâ vіrmensʹkoї cerkvi v Černіvcâh, w: Z іstorії ukraїnsʹkoї restavracії, red. V. Timofієnko, Kiїv 1996, s. 139-142
[Błochin] Blohin V., Ètapy i soderžanie armâno-russkogo mežkonfessionalʹnogo dialoga: istoričeskij i sovremennyj opyt, „Banber Erewani hamalsarani: Miǰazgayin haraberowt’yownner, K’aġak’agitowt’yown”
[Biuletyn Uniwersytetu Erywańskiego], seria: Miǰazgayin haraberowt’yownner, K’aġak’agitowt’yown [Stosunki międzynarodowe i nauki polityczne], 2019, 1, s. 28-37
Bournoutian G. A., Russia and the Armenians of Transcaucasia 1797-1889, Costa Mesa 1998
[Bożko O. I.] Božko O. І., Dіâlʹnіstʹ Ґabrієla Ajvazovsʹkogo v kontekstі suspіlʹnih procesіv seredini HІH st., „Shіdnij svіt”, 2012, 4, s. 5-14
[Chaczatrian L.] Xačatryan L., «Bazmavepi» aṙaǰin xmbagirë.Gabriel Ayvazovski [Pierwszy redaktor „Bazmavep” Gabriel Ajwazowski], „Kant’eġ.
Gitakan hodvaçneri žoġovaçow” [Kantech. Zbiór Prac Naukowych], 2011, 2, s. 34-40
[Chaczatrian Sz.] Hačatrân Š., Apostol prosveŝeniâ, „Noev Kovčeg”, 2012, 11 (194)
[Chaczatrian Sz.] Hačatrân Š., Bratʹâ Ajvazovsʹkie, „Tretʹâkovskaâ Galereâ”, 2016, 4 (53), s. 148-161
[Czemczemian S.] Č̣emč̣emean S., “Bazmavēp”in çnowndë [Narodziny „Bazmavep”], „Bazmavēp/Bazmavep”, 150, 1994, s. 49-66
Dashkievych J., Matériaux pour l’histoire des colonies arméiennes en Ukraine, se trouvant dans les bibliothéques de Cracovie et de Wroclaw, „Revue des Études arméniennes”, 1970, 7, s. 451-465
[Daszkiewicz Ja. R.] Daškevič Â. R., Materialy po istorii armânskih kolonij na Ukraine v bibliotekah Krakova i Vroclava, „Vestnik Arhivov Armenii”, 1970, 3, s. 175-186
[Dawtian D. A.] Davtân D. A., Tvorčestvo armânskogo arhitektora Demosfena Grigorʹeviča Mazirova v Odesse, „Voroncovskij sbornik”, 4, 2011, s. 21-29
[Dawtian D. A.] Davtân D. A., Neizvestnye stranicy žizni arhimandrita Gavriila Ajvazovskogo (Gabrielâ Ajvazâna), „Issledovaniâ po armenistike v Ukraine”, 1, 2008, s. 106-111
[Dawtian K.] Davt’yan k., Hay Aṙak’elakan Ekeġec’ow Ṙowsastani ew Nor Naxiǰewani t’emi patmowt’yownn ëst Hayastani Azgayin arxivowm pahvaç p’astat’ġt’eri. Kirakos abġ. Davt’yan [Historia diecezji rosyjskiej i nowo-nachiczewańskiej Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego według dokumentów z Narodowego Archiwum Armenii], „Ēǰmiaçin” [Eczmiadzyn], 72, 2015, 7, s. 134-138
Etmekjian J., The French Influence on the Western Armenian Renaissance 1843-1915, New York 1964
Ferrari A., Alla Frontiera dell’Impero. Gli armeni in Russia (1801-1917), Milano 2000
Ferrari A., I fratelli Ayvazean / Ajvazovskij tra la Crimea e Venezia, „Annuario dell’instituto Romeno di Cultura e Ricerca Umanistica di Venezia”, 14-15, 2017, s. 185-195
[Garibdżanian S.] Garibdžanân S., Deâteli Armânskoj Cerkvi (HIH-HH vv.). Biografičeskie očerki, Erevan 2005
[Ginzburg J.] Ginzburg I., Armânskie hudožniki pervoj poloviny XIX v., „” [Czasopismo Historyczno-Filologiczne], 1958, 3, s. 106-135
Gli Armeni e Venezia. Dagli Sceriman a Mechitar. Il momento culminante di una consuetudine millenaria, red. B. L. Zekiyan, A. Ferrari, Venezia 2004
[Grigorian W. R.] Grigorân V. R., Istoriâ armânskih kolonij Ukrainy i Polʹši (Armâne v Podolii), Erevan 1980
[Grigorianc W.] Grigorʹânc V., Iz istorii armânskoj školy v Krymu, „Surbhač”, 1998, 12, s. 5-8
[Grigorianc W. E.] Grigor’ʹânc V. Є., Vіrmeni Krimu: minule і sʹogodennâ (Problemi socіokulʹturnogo ta etpopolіtpčnogo rozvitku), Sіmferopolʹ 2005, seria: Serіâ dodatkіv do paukovogo žurnalu „Krimsʹkij Arhіv”
[Hajan L.] Haǰyan L., Gabriel ark’episkopos Ayvazyanë I.A. Kṙilovi aṙakneri t’argmanič [Arcybiskup Gabriel Ayvazyan tłumacz bajek Kryłowa], Ēǰmiaçin [Eczmiadzyn] 1976
[Hajuk I.] Gaûk І., Ajvazovskij, Grigorij Konstantinovič (1801-1881), w: Armâne Pričernomorʹâ: ènciklopediâ, red. I. V. Kuznecov, 1, Moskva 2020
[Hajuk I.] Gaûk І., Іlûstrovana enciklopedіâ vіrmensʹkoї kulʹturi v Ukraїnі: z katalogіzovanim dodatkom perelіku pam’âtok vіrmensʹkoї kulʹturi v muzeâh ta zapovіdnikah, 1, Lʹvіv 2012
Haroutyunian S., P. Gabriēl Ayvazean: l’editore e il traduttore, w: La Crimea tra Russia, Italia e Impero ottomano, red. A. Ferrari, E. Pupulin, Venezia 2017, seria: Eurasiatica, 8, s. 53-68
[Iricjan H.] Iritsʿean H., Kapriēl Vrt. Ayvazeaně miapan Mkhitʿarean miapanutʿean [Ks. Gabriel Aywazowski jako członek Kongregacji Mechitarystów], „Pazmavēb / Bazmavep”, 2017, 3-4, s. 140-162
[Iricjan H.] Iritsʿyan H., Kapriel Ayvazyani «Paṛaznnutʿiwn ashkharhig lezui» tseṛakir ergě՝ orbes ashkharhapari daradzmaně nbasdogh ashkhadutʿyun [Rękopis Gabriela Ajwazowskiego „Analiza słów języku świeckiego” jako dzieło promujące rozpowszechnianie się współczesnego języka ormiańskiego], „Panper Madenatarani” [Biuletyn Matenadaranu], 27, 2019, s. 371-387
[Karatygin P. P.] Karatygin P. P., Ivanʺ Konstantinovičʺ Ajvazovskіj i ego XLII-hʺ lѣtnââ hudožestvennaâ dѣâtelʹnostʹ 1836-1878, „Russkaâ Starina”, 9, 1878, 21, s. 649-674; 22, s. 423-444; 23, s. 55-74, 281-306, 1881; 31, s. 411-436
[Karaułow G.] Karaulov G., Gavriil Ajvazovskij, arhiepiskop Armâno-Grigorianskij, „Zapiski Іmperatorskogo Odesskogo obŝestva istorii i drevnostej”, 1881, 12, s. 435-443
[Kazarow S. S.] Kazarov S. S., Ajvazovskij, Gavriil Konstantinovič (1812-80), w: Armâne Pričernomorʹâ: ènciklopediâ, red. I. V. Kuznecov, 1, Moskva 2020, s. 208-209
Kirmizi A., European Educational Backgrounds of Armenian Officials in the Ottoman Empire, w: Middle Eastern Christians and Europe: Historical Legacies and Present Challenges, red. A. Schmoller, [Zürich 2018], seria: Orientalia – Patristica – Oecumenia, 13, s. 59-77
[Małojan A.] Maloân A., Očerk o duhovno-prosvetitelʹskoj deâtelʹnosti NovoNahičevanskoj i Bessarabskoj eparhii (1830-1918), w: 300 let Rossijskoj i Novo-Nahičevanskoj eparhii Armânskoj Apostolʹskoj Cerkvi. Istoričeskij putʹ i sovremennostʹ. Materialy Meždunarodnoj naučnoj konferencii (Moskva, 24-25 oktâbrâ 2017 g.), red. B. Zulumân, Moskva 2018, s. 331-341
Marchand L., Perrier G., Turkey and the Armenian Ghost: on the Trail of the Genocide, tłum. D. Blythe, Motreal–London–Ithaca 2015
Mathorez J., Les Arméniens en France: de 1789 à nos jours, „Revue Études Arméniennes”, 2, 1922, s. 293-314
[Mazirian L.] Maziryanc’ L., Hayoc’ meç gaġt’akanowt’yownë ŽB darowm ew nora vič̣akë Lehastanowm [Wielka emigracja ormiańska w ХII w. i jej sytuacja w Polsce], „Arak’s” [Araks], 1889, 1/7, s. 126-136
[Mazurow L. J.] Mazirov L. E., Ivan Konstantinovič Ajvazovskij. Po povodu ego pâtidesâtiletnego ûbileâ, sbornik statej iz «Pravitelʹstvennogo vestnika», Sankt-Peterburg 1888
[Mikaelian W.] Mikaelân V., Gabriel Ajvazovskij (Ajvazân), „Golubʹ Masisa”, 1997, 12-14 DOI: https://doi.org/10.1055/s-2008-1057070
[Mikaelian W. A.] Mikaelân V. A., I. K. Ajvazovskij i ego sootečestvenniki, „Lraber Hasarakakan Gitowt’yownneri” [Biuletyn Nauk Społecznych], 1991, 1, s. 69-70
[Mikaelian W. A.] Mikaelân V. A., Na Krymskoj zemle. Istoriâ armânskih poselenij v Krymu, Erevan 1974
Miławicki M., „Dlaczegożbym tedy nie miał pisać o bazylianach?”. O. Sadoka Barącza OP zainteresowania historią zakonu św. Bazylego, w: Pro bibliothecarum et bibliothecariorum bono. Księga jubileuszowa z okazji 70. urodzin profesor Marii Pidłypczak-Majerowicz, red. J. Czyrek, B. Górna, Wrocław 2016, seria: Z problemów bibliotek naukowych Wrocławia, 12, s. 195-213
Miławicki M., „Świat ode mnie zawsze rzeczy nadzwyczajnych wymagał, a ponadto niesłusznie”. O. Sadok Wincenty Barącz OP (1814-1892) w świetle źródeł, „Lehahayer”, 2, 2013, s. 153-198
Miławicki M., „Zostaję raz na zawsze życzliwym przyjacielem”. Korespondencja pomiędzy historykami Augustem Bielowskim i dominikaninem Sadokiem Barączem, „Galicja. Studia i Materiały”, 3, 2017, s. 277-349 DOI: https://doi.org/10.15584/galisim.2017.3.14
[Mocowkina O. W.] Mocovkіna O. V., Razvitie konfessionalʹnyh učebnyh zavedenij Kryma v HH – pervoj polovine HH veka, Âlta 2011 (rozprawa doktorska http://dspace.pdpu.edu.ua/handle/123456789/1133)
Mouradian C., La vitalité d’une presse en diaspora, w: Presse et mémoire. France des étrangers, France des libertés, Paris 1990, s. 35-45
Mouradian C., Kunth A., Les Arméniens en France. Du chaos à la reconnaissance, Toulouse 2010
[Polin S. W.] Polin S. V., Alekseev A. Û., Skifskij carskij Aleksandropolʹskij kurgan IV v. do n.è. v Nižnem Podneprovʹe, Kiev–Berlin 2018, seria: Kurgany Ukrainy, 6
[Sargsjan M.] Sargsyan M., Meç çovankarči kyank’ë [Życie wielkiego malarza], Erewan [Erywań] 1990 (wersja rosyjska: Sargsân M. S., Žiznʹ velikogo marinista: Ivan Konstantinovič Ajvazovskij, tłum. Е. Barašʹân, Feodosiâ-Moskva 2010, seria: Portret mastera, 3)
[Sargsjan M. S.] Sardsyan M. S., Hovhannes Ayvazovskin ew hay mšakowyt’ë
[Howhannes Ajwazowski i kultura ormiańska], „Patma-banasirakan handes” [Czasopismo Historyczno-Filologiczne], 1963, 4, s. 25-38
Sargsjan T., Minas Bżyszkian i jego relacja o Ormianach Lwowa, „Lehahayer”, 5, 2019, s. 159-193, https://doi.org/10.12797/LH.05.2018.05.07 DOI: https://doi.org/10.12797/LH.05.2018.05.07
[Semenow I. Ja.] Semenov I. Â., Russkie v istorii Armenii, red. M.D. Amirhanân, Erevan 2009
[Skorobogaczewa] Skorobogačeva E. A., Ajvazovskij, Moskva 2021
Szafrański A., Ajwazowski Gabriel, w: Encyklopedia katolicka, 1, Lublin 1973, kol. 206
[Szakarian S.] Šak’aryan S., Nor Naxiǰewani ew Besarabiayi Hayoc’ t’emë
[Dziecezja ormiańska Nowego Nachiczewanu i Bessarabii], Ēǰmiaçin [Eczmiadzyn] 2014
Szmurło Z. T., Gabriel Ajwazowski – duchowny, uczony i pedagog, „Kognitywistyka i Media w Edukacji”, 2013, 2, s. 156-185
[Szuszara T.] Šušara T., Razvitie obrazovaniâ armân v Krymu XIX – načala XX veka, „Gumanitarnye nauki”, 2015, 3(31), s. 76-79
[Szuszara T.] Šušara T., Stanovlenie i razvitie obrazovaniâ armân v tavričeskoj gubernii v XIX – načale XX v., „Banber Erewani hamalsarani, Hayagitowt’yown” [Biuletyn Uniwersytetu Erywańskiego], seria: Hayagitowt’yown [Armenistyka], 132, 2010, 1, s. 74-77
Şişman A., Egyptian and Armanian Schools Attended by Ottoman Students in Paris, „Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi”, 2, 2009, 1, s. 1-10, https://doi.org/10.12780/UUSBD37 DOI: https://doi.org/10.12780/UUSBD37
Ter-Minassian A., Aïvazovski (1817-1900) un peintre Armenien dans le grand siecle Russe, „Bazmavēp / Bazmavep”, 167, 2009, s. 486-515
[Ter-Sarkisjanc A,] Ter-Sarkisânc A., Iz istorii formirovaniâ armânskoj diaspory v Rossii (H-HH vv), „Iran and the Caucasus”, 3/4, 1999/2000, s. 325-336
[Ter-Sarkisjanc A. Je.] Ter-Sarkisânc A. E., Kulʹturnoe nasledie armân v Krymu, w: Armâne Ûga Rossii: istoriâ, kulʹtura, obŝee buduŝee: materialy III Meždunarodnoj naučnoj konferencii (g. Rostov-na-Donu, 30-31 maâ 2018 g.), red. G. G. Matišov, Rostov-na-Donu 2018, s. 193-197
[Timigrazin A. D.] Timirgazin A. D., Člen armâno-katoličeskoj Kongregacii Mhitaristov na ostrove Sv. Lazarâ v Venecii Minas Bžškânc (Minas Medici), „Issledovaniâ po armenistike v Ukraine”, 1, 2008, s. 112-116
Tournebize F., Aïvazovsguy ou Aïvazovski (Gabriel), w: Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastiques, 1, red. A. Baudrillart et al., Paris 1912, s. 1234-1235
[Tunjan W. G.] Tunân V. G., „Položenie” Armânskoj cerkvi 1836-1875, Erevan 2001
[Wagner Ł. A.] Vagner L. A., Grigorovič N.S., Ajvazovskij, Moskva 1970.
[Wartanian W. G.] Vartanân V. G., Arhiepiskop G. Ajvazovskij i osnovanie Halibovskogo učiliŝa v Feodosii, w: Armâne ûga rossii: Istoriâ, kulʹtura, ob-ŝee buduŝee. Materialy vserossijskoj naučnoj konferencii 30 maâ – 2 iûnâ 2012 g. Rostov-na-Donu, Rostov-na-Donu 2012, s. 334-340
[Wartanian W. G.] Vartanân V. G., Kazarov S. S., Istoriâ Armânskoj Apostolʹskoj cerkvi na Donu (XVIII-HH v.v.), Rostov-na-Donu 2004
Wasyl F., Ormianie w świetle zapowiedzi przedmałżeńskich rodzimej parafii w Kutach, „Krakowskie Pismo Kresowe”, 8, 2016, s. 93-267, https://doi.org/10.12797/KPK.08.2016.08.04 DOI: https://doi.org/10.12797/KPK.08.2016.08.04
[Wołobujew O. W.] Volobuev O. V., Armâne v Krymu: osnovnye vehi istorii, w: Armâne v istorii i kulʹture Rossii XVIII-XX vv.: materialy meždunarodnoj naučnoj konferencii (Moskva–Puškino, 26-28 oktâbrâ 2016 g.), red. P. M. Petrov, T. I. Lûbina, Rostov-na-Donu 2016, s. 198-205
[Zacharowa Ju. W.] Zaharova Û. V., Religioznaâ i prosvetitelʹskaâ deâtelʹnostʹ Gabrièla (Gavriila) Konstantinoviča Ajvazovskogo, „Pričernomorʹe. Istoriâ, politika, kulʹtura”, seria: B, 1, 2009, s. 175-178
Zaleski T., Słownik biograficzny duchownych ormiańskokatolickich oraz duchownych rzymskokatolickich pochodzenia ormiańskiego w Polsce w latach 1750-2000, Kraków 2001
Zięba A. A., Idea powrotu Ormian z rozproszenia do narodowej ojczyzny w świetle memoriałów Roberta Bogdanowicza z 1877 i 1884 roku, „Lehahayer”, 7, 2020, s. 191-231, https://doi.org/10.12797/LH.07.2020.07.04 DOI: https://doi.org/10.12797/LH.07.2020.07.04
Zięba A. A., Przemiany tożsamości narodowej Ormian w dobie walk o niepodległość Polski, schyłek XVIII – początek XXI wieku, w: Polscy Ormianie w drodze do niepodległej Polski. Materiały z konferencji naukowej. Kraków, 9-10 października 2018 r., red. S. Dziedzic, J. Paluch, Kraków 2018, s. 13-36
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
