Problem kondycji Polaków i Polski w myśli Romana Dmowskiego
Abstract
Problem of the Condition of Poles and Poland in the Thought of Roman Dmowski
The authors present opinions of Roman Dmowski – the leader of National Democrats – about character traits of his contemporary Poles and about the level of civilizational advancement of Poland during his lifetime. The authors highlight the development of his opinions, starting from the end of the 19th/beginning of the 20th century, when Dmowski criticised the Poles’ unrealistic political stances and the lack of character traits required to resist the occupants. In the next period the National Democrats entered the process of “merging nationalism with Catholicism into a single ideological entity”, which resulted in a shift in Dmowski’s perception of his compatriots. Dmowski started to notice more of their positive traits. He noted their idealism and religiousness, which were to be lacking among many Western societies. At the same time, discussing the political system, Dmowski criticised certain maladjustment of Polish masses to parliamentary democracy, leaning towards a vision of a system of elitist character. This quickly created the need, in Dmowski’s opinion, to identify “leadership”, which he described as “nation in the moral sense” or “national elite” and to entrust the real power to them.
References
Biblioteka Naukowa PAU, sygn. 7787, S. Kozicki, Historia Ligi Narodowej w pierwszym dwudziestoleciu istnienia 1887-1906.
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, Dział Rkps., sygn. 1887, T. Tyc, Założenia i ideologia niemieckiej polityki antypolskiej.
Balicki Z., Egoizm narodowy wobec etyki, Lwów 1902.
Brzozowski S., Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej, Lwów 1919.
Dmowski R., Deklaracja Obozu Wielkiej Polski, [w:] tegoż, Pisma, t. 10, Częstochowa 1939.
Dmowski R., Kościół, naród i państwo, Krzeszowice 2002.
Dmowski R., Myśli nowoczesnego Polaka, Wrocław 2002.
Dmowski R., Nacjonalizm i faszyzm. I Charakter i przyszłość nacjonalizmu włoskiego, „Kurier Poznański” 1926, 21 VII.
Dmowski R., Nacjonalizm i faszyzm. II Kryzys cywilizacji europejskiej, „Kurier Poznański” 1926, 27 VII.
Dmowski R., Nacjonalizm i faszyzm. IV Nowe zadania nacjonalizmu, „Kurier Poznański” 1926, 24 VII.
Dmowski R., Po przewrocie. VI Rozproszkowanie narodu, [w:] tegoż, Pisma, t. 10, Częstochowa 1939.
Dmowski R., Półpolacy, [w:] tegoż, Pisma, t. 3, Częstochowa 1938.
Dmowski R., Sny i rzeczywistość, „Kurier Poznański” 1925, 24 XII.
Dmowski R., Zagadnienie rządu. Bankructwo zasad rewolucji francuskiej, [w:] tegoż, Pisma, t. 9, Częstochowa 1939.
Dmowski R., Zagadnienie rządu. II Poczucie narodowe podstawą bytu społecznego, [w:] tegoż, Pisma, t. 9, Częstochowa 1939.
Dmowski R., Zagadnienie rządu. III Naród zorganizowany – źródłem władzy, [w:] tegoż, Pisma, t. 9, Częstochowa 1939.
Doboszyński A., Dramat 3-go maja w świetle najnowszych badań, „Prosto z Mostu” 1939, nr 31.
Doboszyński A., Gospodarka narodowa, Warszawa 1934.
Doboszyński A., W pół drogi, Warszawa 1993.
Frycz K.S., Ideał cywilizacyjny dworu polskiego, „Myśl Narodowa” 1935.
Geiss I., Tzw. polski pas graniczny 1914-1918. Przyczynek do niemieckiej polityki wojennej w czasie I wojny światowej, przeł. J. Krasuski, Warszawa 1964.
Gluziński T., Cele i drogi propagandy wywrotowej, Warszawa 1927.
Górski K., Wychowanie personalistyczne, Poznań 1936.
Grott B., [rec.] Dmytro Doncow, „Nacjonalizm”, „Politeja” 2009, nr 2 (12).
Grott B., Dylematy polskiego nacjonalizmu. Powrót do tradycji czy przebudowa narodowego ducha, Warszawa 2015.
Grott B., Jan Stachniuk a Max Weber i Stanisław Brzozowski. Wokół intelektualnych korzeni ruchu Zadruga, „Nomos” 2002, nr 37/38.
Grott B., Katolicyzm w doktrynach ugrupowań narodowo-radykalnych do roku 1939, Kraków 1987.
Grott B., Na manowcach pozornej komparatystyki. Z powodu książki Romana Wysockiego „W kręgu integralnego nacjonalizmu. Czynny nacjonalizm Dmytra Doncowa na tle myśli nowoczesnych Romana Dmowskiego. Studium porównawcze”, Lublin 2014, „Dzieje Najnowsze” 2017, vol. 49, nr 1, http://dx.doi.org/10.12775/DN.2017.1.13. DOI: https://doi.org/10.12775/DN.2017.1.13
Grott B., Nacjonalizm i religia. Proces zespalania nacjonalizmu z katolicyzmem w jedną całość ideową w myśli Narodowej Demokracji 1926-1939, Kraków 1983.
Grott B., Nacjonalizm ukraiński w cerkwi greckokatolickiej i jego praktyka dyskryminacji Polaków i polskości w latach II Rzeczypospolitej, [w:] Różne oblicza nacjonalizmów. Polityka – religia – etos, red. tenże, Kraków 2010.
Grott B., Nacjonalizm ukraiński: teoria i praktyka, „Społeczeństwo i Polityka” 2018, nr 2.
Grott B., Obóz narodowy a katolicyzm, „Kultura i Społeczeństwo” 1979, vol. 23, nr 3.
Grott B., Przedmowa, [w:] D. Doncow, Nacjonalizm, przeł. W. Poliszczuk, Kraków 2008.
Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2002.
Grott B., Rola katolicyzmu w ideologii obozu narodowego w świetle pism jego ideologów i krytyki katolickiej (zarys problematyki badawczej), „Dzieje Najnowsze” 1980, vol. 12, nr 1.
Grott B., Stachniuk Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 41, 2002.
Grott B., Zygmunt Balicki: ideolog Narodowej Demokracji, Kraków 1995.
Hrabyk K., Ideologia „Przeglądu Wszechpolskiego” (1895-1905), Poznań 1937.
Italicus, Ewolucja faszyzmu, „Szczerbiec” 1931, nr 23.
Kosicki P.H., Co to jest personalizm?, [w:] tegoż, Personalizm po polsku. Francuskie korzenie polskiej inteligencji katolickiej, przeł. J. Giebułtowski, Warszawa 2016.
Kühnen H.-J., Das Regierungssystem Oliveira Salazars, Köln 1967.
Lewandowski E., Charakter narodowy Polaków i innych, Londyn–Warszawa 1995.
Łempicki Z., Oblicze duchowe wieku dziewiętnastego, Warszawa 1933.
Łużyca B., Nacjonalizm polski na przełomie XIX i XX wieku, „Zadruga. Pismo Nacjonalistów Polskich” 1939, nr 3.
Mendlewitsch D., Volk und Heil. Vordenker der Nationalsozialismus im 19. Jahrhundert, Rheda-Wiedenbrück 1988.
Mosdorf J., Romantyzm kopca termitów, „Prosto z Mostu” 1935, nr 29.
Nowosad W., O jednolity pogląd na świat, Lwów 1939.
Ochorowicz J.L., O polskim charakterze narodowym, wstęp i wybór L. Gawor, Lublin 1986.
Potrzebowski S., Zadruga: eine völkische Bewegung in Polen, Bonn 1982.
Przedhitlerowskie korzenie nazizmu, czyli dusza niemiecka w świetle filozofii i religioznawstwa, red. B. Grott, O. Grott, Warszawa 2018.
Reimer I.L., Grundzüge deutscher Wiedergeburt! Ein auf wissenschaftlicher Basis ruhendes neudeutsches Lebensprogramm für die Gebiete der Rassenpflege, Staats- und Sozialpolitik, Religion und Kultur, Leipzig 1909.
Roman Dmowski o ustroju politycznym państwa, wstęp, wybór i oprac. K. Kawalec, Warszawa 1996.
Rybarski R., Idee przewodnie gospodarstwa Polski, Warszawa 1939.
Rybarski R., Program gospodarczy, Warszawa 1937.
Sardà y Salvany F., Liberalizm jest grzechem, przeł. Z. Bereszyński, Poznań 1995.
Sepczyńska D., Katolicyzm a liberalizm. Szkic z filozofii społecznej, Kraków 2008.
Siedliński R., Człowiek, mit, kultura. Filozofia społeczna i historiozofia Jana Stachniuka, Toruń 2008.
Skoczyński J., Neognoza polska, Kraków 2004.
Słomka J., Pamiętniki włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983.
Stachniuk J., Heroiczna wspólnota narodu. Kapitalizm epoki imperializmu a Polska, Poznań 1935.
Stahl Z., Wobec zagadnień gospodarczych, Warszawa 1932.
Stern F., Kulturpessimismus als politische Gefahr. Eine Analyse nationaler Ideologie in Deutschland, Bern 1963.
Suchodolski B., Stanisław Brzozowski. Rozwój ideologii, Warszawa 1933.
Świętochowski A., Historia chłopów polskich, Lwów 1928.
Terej J.J., Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, Warszawa 1971.
Trevor-Roper H., Zjawisko faszyzmu, [w:] Faszyzmy europejskie (1922-1945) w oczach współczesnych i historyków, wybór J.W. Borejsza, Warszawa 1979.
Trzaska-Chrząszczewski A., Przypływy i odpływy demokracji, Warszawa 1939.
Wapiński R., Ruchy nacjonalistyczne a formowanie się tendencji faszystowskich i parafaszystowskich, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1971, nr 366.
Wasiutyński W., Micewskiego szkice węglem, „Polemiki” 1966, z. 5.
Weber M., Etyka protestancka i duch kapitalizmu, przeł. J. Miziński, Lublin 1994.
Wichmanowski M., Miejsce chłopów w narodzie i kształtowanie ich świadomości, [w:] Idee w procesie kształtowania współczesnej rzeczywistości polskiej. Nacjonalizm, red. E. Maj, M. Mikołajczyk, M. Śliwa, Kraków 2010.
Wielomski A., Hiszpania Franco – źródła i istota doktryny politycznej, Biała Podlaska 2006.
Witos W., Moje wspomnienia, Warszawa 1978.
Zaleski W., Polska bez proletariatu, Warszawa 1937.
Zdybel L., Polski charakter narodowy – nacjonalistyczna analiza problemu, [w:] Charakter narodowy i religia, red. K. Wiliński, Lublin 1997.
