Чловек, што остал президентом європской республикы
Григорий Игнатий Жаткович
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.16.2020.16.06Słowa kluczowe:
Grzegorz Ignacy Żatkowycz, proces inkorporacji 1918- 1919, konferencja pokojowa w Paryżu (1919-1920), Ugro-Rusynia/ Rusynia, Ugro-Rusini, Ruś Podkarpacka, karpackorusińscy amerykańscy imigranciAbstrakt
Człowiek, który został prezydentem republiki europejskiej. Grzegorz Ignacy Żatkowycz
Artykuł jest pierwszą obszerną biografią Grzegorza Ignacego Żatkowycza, prawnika z Pittsburgha, który w latach 1918-1919 brał udział w procesie powstania Czechosłowacji i włączenia do niej jej najbardziej wschodniego regionu, Rusi Podkarpackiej. Do tej pory informacje o Grzegorzu Żatkowyczu pochodziły przede wszystkim z obszernej literatury historycznej, opisującej włączenie Rusi Podkarpackiej do Czechosłowacji po zakończeniu I wojny światowej. Fakty, których dotyczy ta literatura, są mniej więcej takie same. Jednak ich ocena istotnie się różni, w zależności od orientacji ideologicznej autorów i / lub czasu, w którym pisali. W tej literaturze Grzegorz Żatkowycz zajmuje ważne miejsce, choć do niedawna był opisywany w skrajnych kategoriach. Przez niektórych autorów został okrzyknięty przyjacielem młodego demokratycznego państwa czechosłowackiego. Przez innych, zwłaszcza tych o przekonaniach marksistowskich, jest oczerniany jako przedstawiciel rusińsko-amerykańskich „burżuazyjnych organizacji nacjonalistycznych”, „lokaj” i „lojalny syn amerykańskiego kapitalizmu” oraz „agent amerykańskiego imperializmu”. Są wreszcie tacy, którzy uważają Żatkowycza za karpackorusińskiego patriotę, który dołożył wszelkich starań, choć ostatecznie bez powodzenia, żeby zapewnić spełnienie obietnic czechosłowackiego rządu dotyczących samorządności Rusi Podkarpackiej. Pomimo historycznego znaczenia Żatkowycza, do tej pory nie powstała jego biografia, poza kilkoma krótkimi notkami encyklopedycznymi. Notki te koncentrują się głównie na kilku latach tuż po I wojnie światowej, kiedy Żatkowycz był aktywny politycznie w Europie. Ale prowadził on życie zarówno przed, jak i po tych latach jako prawnik i działacz polityczny w Stanach Zjednoczonych, głównie w zachodniej Pensylwanii. Artykuł stanowi pierwsze studium, które na podstawie niedawno odkrytej korespondencji między Żatkowyczem i jego żoną oraz między jego żoną i jej siostrą, a także niepublikowanych danych biograficznych dostarczonych przez członków jego rodziny, niedawno opublikowanej korespondencji z prezydentem Masarykiem i kilku doniesień prasowych, zwłaszcza z prasy z zachodniej Pensylwanii, przedstawia obszerną biografię obejmującą karierę Grzegorza Żatkowycza przed, a zwłaszcza po I wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych, aż do jego śmierci w 1967 roku.
Bibliografia
Baženova, Nіna P. 1962. Naris іstorіі revolûcіjno-vizvolʹnogo ruhu trudâŝih Zakarpattâ v 1917-1923 rr. Užgorod: Užgorodsʹkij deržavnij unіversitet.
Vanat, Іvan. 1990. Narisi novіtnʹoї іstorії ukraїncіv shіdnoї Slovaččini, t. 1: 1918-1938, 2-ge vid. Bratіslava-Prâšіv: Slovacʹke pedagogіčne vidavnictvo; Vіddіl ukraїnsʹkoї lіteraturi.
Vіdnânsʹkij, Stepan V. 2005. «Žatkovič Grigorіj». V: Enciklopedіâ іstorії Ukraїni, t. 3. Red. Valerіj A. Smolіj, 140. Kiїv: Naukova dumka.
«Do vsѣhʺ ugro-rusinovʺ žiûŝihʺ vʺ Soed. Deržavahʺ Amerikѣ». 1918, 8 VIII. Amerikanskіj russkіj vѣstnikʺ.
Dutko, Vіktor. 2009. «Žatkovič Grigorіj (Gregory [Zatkovich] Zhatkovych)». V: Enciklopedіâ ukraїnʹkoї dіâspori, t. 1: Spolučenі štati Ameriki, kn. 1. Red. Vasilʹ Markusʹ, 286. NʹûJork–Čіkaґo: Naukove tovaristvo іm. T. Ševčenka v Americі.
Gabor, Vasilʹ. 2003. Ukraїnsʹkі časopisi Užgoroda (1867-1944 rr.). Lʹvіv: Lʹvіvsʹka naukova bіblіoteka іm. V. Stefanika.
Grančak, Іvan, red. 1955. Narisi іstoriії Zakarpattâ, t. 2: 1918-1945. Užgorod: Vidavnictvo «Zakarpattâ». Klipotûk, Mikola. 1952. Pіdstupi amerikansʹkih іmperіalіstіv na Zakarpattі. Užgorod : Kn.-žurn. Vidavnictvo.
Mazurok, Oleg. 2005. «Grigorіj Žatkovič». V: Kalendar kraєznavčih pam’âtnih dat na 2006 rіk, 349-351. Užgorod: Vidavnictvo V. Padâka.
Mazurok, Oleg. 2010. Najbіlʹš učenij і najbіlʹš kompetentnij v etnografіčnih spravah svâŝenik-rusin u cіlіj Ugorŝinі. Užgorod: Vidavnictvo «Karpatsʹka Veža».
Melʹnikova, Irina N. 1951a. «Kak byla vklûčena Zakarpatskaâ Ukraina v sostav Čehoslovakii v 1919 g.». Učenye zapiski Instituta slavânovedeniâ Akademii Nauk SSSR, t. 3: 104-135.
Melʹnikova, Irina N. 1951b. «Ustanovlenie diktatury češskoj imperialisti-českoj buržuazii v Zakarpatskoj Ukraine v 1919-1920 gg.». Učenye zapiski Instituta slavânovedeniâ Akademii Nauk SSSR, t. 4: 84-114.
Netočaєv, Vasilʹ І., Lelekač, Mihajlo M. 1954. «Z іstorії borotʹbi za vladu Rad і proti іntervencіі SŠA і Antanti na Zakarpattі 1918-1919 rokah». Naukovі zapiski Užgorodsʹkogo deržavnogo unіversitetu, t. 9: 261-322.
Ortoskop [Mihajlo Tvoridlo]. 1924. Deržavnі zmagannâ Prikarpatsʹkoї Ukraїni. Vіdenʹ: Vidavnictvo «Nova Gromada».
Pop, Dmitrij. 2006. Podkarpatskaâ Rusʹ: deâteli kulʹtury, nauki, іstorii. Užgorod : vydane vlasnym nakladom.
Pop, Ivan. 2006. Ènciklopediâ Podkarpatskoj Rusi. Užgorod: Karpato-russkij ètnologičeskij issledovatelʹskij centr SŠA.
«Protokoly obŝago sobranіâ podkarpatskihʺ russkihʺ radʺ i pervyhʺ 5-ti zasѣdanіâ Centralʹnoj Russkoj Narodnoj Rady». 1919, 17 VII. Amerikanskіj russkіj vѣstnikʺ.
«Proklamacіâ Prezidenta Rusinіj kʺ Centralʹnoj Rusʹkoj Radѣ i čerezʺ nû vsѣmʺ Ugro-Rusinamʺ». 1919, 4 IX. Amerikanskіj russkіj vѣstnikʺ, 2 [prokla-maciâ byla vidana v Prazі 12 VIII 1919].
Puškaš, Andrej. 2006. Civilizaciâ ili varvarstvo: Zakarpatʹe 1918-1945. Moskva: Izdatelʹstvo «Evropa».
Ševčenko, Kiril V. 2011. Slavânskaâ Atlantida: Karpatskaâ Rusʹ i rusiny v XIX-pervoj polovine HH vv. Moskva: Regnum.
Šlâhom Žovtnâ: zbіrnik dokumentіv, t. 1. 1957. Užgorod: Zakarpatsʹke oblasne vidavnictvo.
«An Open Letter from the First Governor of Carpathian Russia, dated Pittsburgh, 18 September 1941». 1941. The Carpathian 1, č. 1: 1.
«A Joint Declaration, 2 March 1942». 1943. The Carpathian, č. 7-8-9: 10.
Ash, Connie. 1992. Journal: Paris, Prague, Uzhhorod, October 23-November 10. Unpublished manuscript held in the Paul Robert Magocsi Carpato-Ruthenica Collection, Robarts Library, University of Toronto.
Ash, Connie Zatkovich. 1994. «Gregory I. Zatkovich. Remembered». Carpato-Rusyn American 17, č. 1: 7-8.
Ballreich, Hans. 1938. Karpathenrussland. Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung.
«Ban Red News Bureau/ U.S. Urged to Shut Down Commie News Agency». 1951, 22 VII. The Pittsburgh Press.
Bulletin Index. Pittsburgh’s Weekly Newsmagazine. 1939, 31 X.
«Carpatho-Russia, Clue to Soviet Policy?» 1943. Secret Memorandum by the Foreign Nationalities Branch to the Director of the Office of Strategic Services, № 154, 1943, 11 X.
Copy held in the Paul Robert Magocsi Carpato-Ruthenica Collection, Robarts Library, University of Toronto.
Danko, Joseph. 1964-1968. «Plebiscite of Carpatho-Ruthenians in the United States Recommending Union of Carpatho-Ruthenia with the Czechoslovak Republic». Annals of the Ukrainian Academy of Arts and Sciences in the United States 11, č. 1-2: 184-207.
«Ex-Rusinian Ruler to Give Talk Here on His Government». 1921, 23 X. The Pittsburgh Press.
«Former Governor of Rusinia Tells of Europe’s Condition». 1921, 18 XI. Pittsburgh Post-Gazette.
Greg, Ted Zatkovich. 1978. Dad. The Story of Gregory I. Zatkovich as told by his oldest son Greg, at a reunion of the family on the Oregon coast in August 1978. Unpublished manuscript held in the Paul Robert Magocsi Carpato-Ruthenica Collection, Robarts Library, University of Toronto.
«Gregory I. Zatkovich, Former City Solicitor». 1967, 28 III. Pittsburgh Post-Gazette.
«Gregory Zatkovich, Once Led Ruthenia». 1967, 29 III. The New York Times.
Hanak, Walter K. 1962. The Subcarpathian-Ruthenian Question. 1918-1945. Munhall, PA: Basil Bishop Takach Carpatho-Russian Historical Society.
Hatalák, Petr. 1935. Jak vznikla myšlenka připojiti Podkarpatskou Rus k Československu. Uzhhorod: Podkarpatské hlasy.
«Historical Document on Sub-Carpathian Ruthenia Presented to Library of Congress». 1962. V: Kalendar’ Greko Kaftoličeskaho Sojedinenija v S.Š.A. na rok 1962. Munhall, PA: Greek Catholic Union.
«Historical Pictures Depicting the Birth and Re-Birth of Carpathian Russia». 1943. The Carpathian, č. 7-8-9: 13.
Hořec, Jaromír, red. 1997. Dokumenty o Podkarpatské Rusi. Praha: Společnost přátel Podkarpatské Rusi.
Hungarian Frontier Readjustment League. 1927. «How Ruthenia was Severed». V: Publications, t. 4: Minority Grievances in Russinsko, 5-11. Budapest: Victor Hornyánszky.
Illés, Béla. 1963. Carpathian Rhapsody, 2 t. Budapest: Corvina Press.
«„Jerry” Zatkovich, Pittsburgh Attorney, Once Ruled „Little Russia”, Europe’s „Postage Stamp Kingdom”». 1933, 29 X. The Pittsburgh Press.
Kemény, Gábor. 1939. Verhovina feltámad: a ruszin sors könyve. Budapest: Mefhosz Könyvkiadó.
Kolář, Frantisek і іn. 1998. Politická elita meziválečného Československa, 1918-1938: kdo byl kdo. Praha: Pražska edice.
Krempa, Ivan. 1978. «Připojení Zakarpatské Ukrajiny k Československu». Československý časopis historicky, č. 5: 713-739.
Ladižinsky, Ivan. 1941. Karpatorossy v Amerike, Ostavte Hlubokij Son! Gary, Ind.: Amerikanskoje Karpatorusskoje Jedinstvo.
Magocsi, Paul Robert. 1975. «The Ruthenian Decision to Unite with Czechoslovakia». Slavic Review, č. 1: 360-381.
Magocsi, Paul Robert. 1976. «The Political Activity of Rusyn-American Immigrants in 1918». East European Quarterly, č. 3: 347-365.
Magocsi, Paul Robert. 1978. The Shaping of a National Identity. Subcarpathian Rus’, 1848-1948. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Magocsi, Paul Robert. 1993. The Rusyns of Slovakia. An Historical Survey. New York: Columbia University Press/ East European Monographs.
Magocsi, Paul Robert. 2005a. «Zhatkovych/ Žatkovič/ Zsatkovich, Gregory I.». V: Encyclopedia of Rusyn History and Culture, 2-gє vyd. Red. Paul Robert Magocsi, Ivan Pop, 548-549. Toronto: University of Toronto Press.
Magocsi, Paul Robert. 2005b. «Zhatkovych, Pavel/ Zatkovych, Paul J». V: Encyclopedia of Rusyn History and Culture, 2-gє vyd. Red. Paul Robert Magocsi, Ivan Pop, 549-550. Toronto: University of Toronto Press.
Magocsi, Paul Robert. 2015. With Their Backs to the Mountains. A History of Carpathian Rus’ and Carpatho-Rusyns. Budapest–New York: Central European University Press.
Magocsi, Paul Robert. 2018. The People from Nowhere. An Illustrated History of Carpatho-Rusyns, 2-ge vid. New York: Carpatho-Rusyn Research Center.
Mamatey, Victor S. 1967. «The Slovaks and Carpatho-Ruthenians». V: The Immigrants’ Influence on Wilson’s Peace Policies. Red. Joseph P. O’Grady, 224-249. Lexington, Ky.: University of Kentucky Press.
«Mass Slated for Former City Solicitor». 1967, 27 III. The Pittsburgh Press.
May, Arthur. 1967. «The Mid-European Union». V: The Immigrants Influence on Wilson’s Peace Policies. Red. Joseph P. O’Grady, 250-271. Lexington, Ky.: University of Kentucky Press.
Memorandum in Behalf of Podkarpatskaja Rus (Sub-Carpatho Rus’) to the State Department of the U.S.A. and U.S. Representatives to the World Security Conference. 1945.
Munhall, Pa. Mother. Collection of Letters [by Leona Zatkovich] written to her sister Coletta from Prague and Uzhhorod, Rusinia, Czechoslovakia, 1919-1921. Unpublished copy held in the Paul Robert Magocsi Carpato-Ruthenica Collection, Robarts Library, University of Toronto.
«New Mayor Fires M’Nair Advisor». 1936, 7 X. The Pittsburgh Press.
«New Patronage „Czar” of City Once Governed His Native Land». 1936, 16 VI. The Pittsburgh Press.
«Oakland „Czar” Dubs Knights». 1960, 4 XII. The Pittsburgh Press.
Okrytie-Exposé Dr. G.I. Žatkoviča, byvšoho gubernatora Podkarpatskoj Rusi o Podkarpatskoj Rusi. 1921. Druhoje izdanije. Homestead, PA: Rusin Information Bureau.
Pejša, Robert. 2016. Podkarpatská Rus v Československu 1919-1922. Praha: Univerzita Karlova/Karolinum.
Pop, Ivan. 2008. Podkarpatská Rus: osobnosti její historie, vědy a kultury. Praha: Nakladatelství Libri.
Protest to Honorable James F. Byrnes–United States State Department, Peace Conference–Paris, France (Europe) Re: Annexation of Podkarpatska Rus’ (Ruthenia) to the Soviet Union. 1946. Munhall, Pa: American Carpatho-Russian Congress.
Protokol-Zapisnica iz zasidanija Narodnoho Kongressa Amerikanskich Rusinov […] v Homestead, Pa., dňa 15-16-ho Sept. 1919-ho roka. 1919. Homestead, Pa.: Amerikansky russky viestnik.
Raušer, Alois. 1936. «Připojení Podkarpatské Rusi k Československé republice». V: Podkarpatská Rus: sborník. Red. Jaroslav Zatloukal, 60-72. Bratislava: Klub přátel Podkarpatské Rusi.
Recollections of Michaylo Molnar from the opening day of the memorial board [sic] for Yuriy Zhatkovych in Holubinne village. 1996. Unpublished report, dated 10 X 1996, held in the Paul Robert Magocsi Carpato-Ruthenica Library, University of Toronto.
Roberts, Kenneth L. 1920, 29 V. «Handing It Back». The Saturday Evening Post, č. 48: 8-9, 112-122.
Rychlík, Jan. 2014. «Připojení Podkarpatské Rusi k Československu v letech 1919-1920». V: Život plny neklidu: sborník k devadesátinám historika Jaroslava Opata, 161-183. Praha: Masarykův ústav a Archív AV ČR.
Scrimali, Antoine. 1938. La Ruthénie subcarpathique et l’état tchécoslovaque. Paris: La Technique du livre.
Shandor, Vincent. 1997. Carpatho-Ukraine in the Twentieth Century. A Political and Legal History. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Sheridan, Leo W. 1938, 21 IX. «Both Sides of Pennsylvania Politics». Harrisburg Telegraph.
«Sister of Akron [Ohio] Priest is Wife of President of New Republic That’s Created in Europe». Unidentified newspaper source.
Stercho, Peter G. 1971. Diplomacy of Double Morality. Europe’s Crossroads in Carpatho-Ukraine, 1919-1939. New York: Carpathian Research Center.
Struk, Danylo Husar, red. 1993. Encyclopedia of Ukraine, t. 5. Toronto: University of Toronto Press.
Švorc, Peter. 1997. «Začlenenie Podkarpatskej Rusi do ČSR, 1918-1920». Česko-Slovenksa historická ročenka, 39-60.
Švorc, Peter. 2000. «Zápas o Podkarpatskú Rus v 20. rokach 20. storočia na pôde Spoločnosti Národov». V: Europa mezi Německem a Ruskem: sborník prací sedmdesátinám Jaroslava Valenty, 267-284. Praha: Historický ústav AV ČR.
Švorc, Peter. 2003. Krajinská hranica medzi Slovenskom a Podkarpatskou Rusou v medzivojnovom období, 1919-1939. Prešov: Universum.
The Carpathian. 1941-1943.
Tišliar, Pavol. 2014. «Introduction to the Problem of Population Censuses of Slovakia in 1919 and 1921». V: Studies in the Population of Slovakia, t. 2, 7-42. Kraków: Towarzystwo Słowaków w Polsce Zarząd Główny.
Traité entre les Principales Puissances Alliées et Associées et la Tchécoslovaquie. 1919. Paris.
«Uhro Russkis Leader [Paul J. Zsatkovich] Dies in Brooklyn». 1916, 18 X. Pittsburgh Daily Post.
«Ústavní listina Československé republiky». 1920. V: Sbírka zákonů a nařížení státu československého, 6 III 1920, č. 26. Praha.
Warzeski, Walter C. 1971. Byzantine Rite Rusins in Carpatho-Ruthenia and America. Pittsburgh, Pa.: Byzantine Seminary Press.
Wright, Milton. 1936. The Art of Conversation. New York–London.
Zatkovich, Connie. 1943. A Prophecy Fulfilled. Unpublished essay held in the Paul Robert Magocsi Carpato-Ruthenica Library, University of Toronto.
Zatkovich, Gregory. 1918-1919. Letters to his wife. Unpublished copies held in the Paul Robert Magocsi Carpato-Ruthenica Collection, Robarts Library, University of Toronto.
Zatkovich, Gregory. 1923. The Rusin Question in a Nut Shell. [Pittsburgh].
Zawadowski, Zygmunt. 1931. Ruś Podkarpacka i jej stanowisko prawno-polityczne. Warszawa: Zakłady Graficzne Straszewiczów.
