Przemiany społeczności ormiańskiej w Polsce pod wpływem unii ze Stolicą Apostolską

Renata Król-Mazur

doi:10.12797/KPK.08.2016.08.02

Authors

Renata Król-Mazur Uniwersytet Jagielloński

DOI:

https://doi.org/10.12797/KPK.08.2016.08.02

Keywords:

Polish Armenians, Armenian Catholic Church, latinization

Abstract

Transformation of the Armenian Community in Poland under the Influence of the Union with the Holly See

The article is an outline of the problem and the introduction to further research on the process of Latinization of the rites of Polish Armenians. So far researchers have primarily underlined the influence of the Catholic Church on Polonization of Armenians. They indicated that the union between Armenian and Catholic churches accelerated the process of Catholization of Armenian settlers. However questions on what the Catholization process actually looked like, its course, and symptoms have remained mostly unanswered. The way the unification process was accomplished in 1630 by bishop Mikołaj Torosowicz, himself a rather controversial personality, accompanying conflicts and divisions in the initial period contributed to deepening the existing differences. The author is trying to find answers to several important questions, among the others of how the activity of the Papal College in Lvov and the convent of Armenian Benedictine nuns contributed to the rapproachement of both rites. How was Latinization reflected in Armenian rites (new services, prayers, and songs that emerged)? What were the new places of religious cult taken over or adopted by Armenians from the Roman Catholic Church? What role did the Armenian Synod in Lvov in 1689 play in the history of Armenian Catholic Church? How was the adoption of the church union by Armenians reflected in culture and arts (among the others in music, architecture, painting, miniature, and language)? Such information will enable to formulate initial conclusions of the influence of the Latin Church on religious and social life of Polish Armenians in the course of the 17th and 18th centuries. They will also allow to answer the question whether the adoption of the church union by Armenians really contributed to their Polonization, as indicated by historiography (particularly the Ukrainian one) or was the process easier due to acculturation which occurred much earlier.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Renata Król-Mazur, Uniwersytet Jagielloński

Dr, historyk, adiunkt w Katedrze Historii Polskiej Myśli Politycznej w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskie - go. Zajmuje się historią Polski, Ukrainy, Rosji, dziejami Kaukazu, stosunkami polsko-ukraiń - skimi oraz problematyką mniejszości narodowych i etnicznych, ze szczególnym uwzględnie - niem historii Ormian i Żydów.

References

Ars Armeniaca. Sztuka ormiańska ze zbiorów polskich i ukraińskich, [red. nauk. W. Deluga, aut. not katalogowych B. Biedrońska-Słota et al.], Zamość 2010.

Augustynowicz-Ciecierska H., Sczaniecki P., Kronika Benedyktynek Ormiańskich, „Nasza Przeszłość” 1984, t. 62, s. 104-117.

Augustynowicz-Ciecierska H., O wrastaniu Ormian w społeczeństwo polskie (na podstawie „Kroniki Benedyktynek ormiańskich we Lwowie”), „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” 2001, nr 24-25, s. 4-13.

Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869 [reprint: Kraków 1989].

Biedrońska-Słota B., Rola Ormian w kształtowaniu się obrazu sztuki polskiej i sztuki w Polsce, [w:] Orient w kulturze polskiej. Materiały z sesji jubileuszowej z okazji 25-lecia Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie, 15-16 października 1998, Warszawa 2000, s. 85-96.

Biedrońska-Słota B., Sztuka i kultura w Armenii i ormiańskiej diasporze, [w:] Ormianie polscy. Odrębność i asymilacja, [konc., oprac. katalogu i wybór il. B. Biedrońska-Słota, red. nauk. A. Małkiewicz], Kraków 1999.

Biedrońska-Słota B., Sztuka ormiańska. Charakterystyka przemian do XVIII wieku, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” 2000, nr 21-22, s. 44-65.

Bieńkowski L., Oświecenie i katastrofa rozbiorów (2 połowa XVIII w.), [w:] Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1979, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992, s. 275-373.

Blažejovskyj D., Ukrainian and Armenian Pontifical Seminaries of Lviv (1665-1784), Romae 1975.

Bogdanowicz R., Kwestya kościoła obrządku ormiańskiego i tegoż posłannictwo jako też kwestya armeńska na wschodzie w ich własnym kraju, Brzeżany 1884.

Budzyński Z., Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku, t. 1: Statystyka wyznaniowa i etniczna, Przemyśl–Rzeszów 2005; t. 3: Studia z dziejów społecznych, Przemyśl–Rzeszów 2008.

Chodubski A., Ormianie jako diasporalna wspólnota narodowa i etniczna, [w:] Tożsamość kulturowa. Szkice o mniejszościach narodowych na Pomorzu Gdańskim, red. A. Chodubski, A. K. Waśkiewicz, Gdańsk 2006, s. 63-78, t. 6.

Chodubski A., Swoistość diaspory ormiańskiej, [w:] Diaspory, red. J. E. Zamojski, Warszawa 2001, s. 61-77, Migracje i społeczeństwo, t. 6.

Chrząszczewski J., Kościoły Ormian polskich, Warszawa 2001.

Chynczewska-Hennel T., Unia z kościołem ormiańskim we Lwowie w pierwszej połowie XVII wieku, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 2003, z. 15, s. 478-484.

Dachkèvytch Ya., Sur la question des relations arméno-ukrainiennes Au XVII-e siècle, „Revue des études arméniennes” 1967, vol. 4, s. 261-296.

Dashkevych Ya., Armenia and Ukraine, Lviv–New York 2001.

Dawidowicz B., O czci Matki Boskiej u Ormian, „Posłaniec św. Grzegorza” 1927, nr 7, s. 1-4.

Deluga W., Przemiany w ikonografii Kościoła greckokatolickiego w XVIII wieku, [w:] Czterechsetlecie zawarcia unii brzeskiej 1596-1996. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniach 28-29 listopada 1996, red. S. Aleksandrowicz, T. Kempa, Toruń 1998, s. 147-155.

Dziedzic S., Czas próby i determinacji. O utrwalenie unii polskiego Kościoła ormiańskiego ze Stolicą Apostolską, [w:] Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, red. H. Żaliński, K. Karolczak, t. 2, Kraków 1998, s. 47-57.

Encyklopedia Katolicka, t. 6, Lublin 1993.

Gałustian D., Życie kulturalne osad ormiańskich w Polsce w XVI-XVIII wieku, [w:] Studia z dziejów kontaktów polsko-ormiańskich, red. M. Zakrzewska-Dubasowa, Lublin 1983, s. 27-44.

Gałwiaczek T., „Mundus admirabilis”. O wizji świata człowieka XVIII w. w kazaniach Jana Tomasza Bochdanowicza, [w:] Staropolski ogląd świata. Rzeczpospolita między okcydentalizmem a orientalizacją, t. 2: Przestrzeń wyobrażeń, red. F. Wolański, R. Kołodziej, Toruń 2009.

Gębarowicz M., Obrazy i rzeźby, „Posłaniec św. Grzegorza” R. 6, 1932, nr 64-66, s. 143-151.

Głembicka H., Ormianie w życiu kulturalnym i artystycznym Galicji, „Przegląd Wschodni” 1994, t. 3, z. 3 (11), s. 507-524.

Gierowski J. A., Korespondencja o reformach Wartana Hunaniana, [w:] Między Lwowem a Wrocławiem. Księga jubileuszowa profesora Krystyna Matwijowskiego, red. B. Rok, J. Maroń, Wrocław–Toruń 2006, s. 143-147.

Gromnicki T., Ormjanie w Polsce. Ich historja, prawa i przywileje, Warszawa 1889.

Hoszowski S., Ceny we Lwowie w latach 1701-1914, Lwów 1934.

Iszchanian R., Książka ormiańska w latach 1512-1920, przeł. A. Pisowicz, Wrocław 1994.

Janusz B., „Mons Pius” Ormian lwowskich, Lwów 1928.

Jeżowski L., O Ormianach i liturgii ormiańskiej, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” R. 12, 1959, nr 5, s. 493-510.

Karpiński A., Krakowskie bractwo Męki Pańskiej i jego rola w uwalnianiu więźniów w końcu XVII i na początku XVIII wieku, [w:] Kultura staropolska-kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. S. Bylina [et al.], Warszawa 1997, s. 235-242.

Kiryk F., Z dziejów późnośredniowiecznego Kamieńca Podolskiego, [w:] Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, red. F. Kiryk, t. 1, Kraków 2000.

Koczwara S., Dzieje kościoła ormiańskiego w Polsce na tle pasterskiej działalności jego arcybiskupów, „Vox Patrum” 2001, t. 40-41, s. 127-138.

Kondraciuk P., Obraz św. Kajetana z kościoła ormiańskiego w Zamościu, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne” 2003, t. 1, s. 197-202.

Kościów Z., Kultura muzyczna Ormian polskich, Wołomin 2011.

Kościów Z., Ożywianie Awedisów, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” 2008, nr 52/53.

Krętosz J., Wschodnie katolickie obrządki w Polsce, Katowice 2008.

Krikorian M. K., The formation of canon law of the Armenian Chuch in the IVth century, [w:] Die Christianisierung des Kaukasus. The Christianization of Caucasus (Armenia, Georgia, Albania), ed. W. Seibt, Wien 2002, s. 99-106.

Król-Mazur R., Kościelne bractwa ormiańskie w Kamieńcu Podolskim w wieku XVIII, „Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom Ormian polskich” R. 1, 2010, s. 103-122.

Król-Mazur R., Lwowskie ormiańskie Bractwo Męki Pańskiej pod wezwaniem św. Grzegorza w świetle XVIII-wiecznych źródeł, [w:] Lʹvіv. Mіsto, suspіlʹstvo, kulʹtura. Zbіrnik naukovih pracʹ, t. 10: Lʹvіv / Lwów / Lemberg âk mіsʹkі prostori. Uâvlennâ, dosvіdi, praktiki, č. 2, red. O. Arkuša, O. Vіnničenko, M. Mudrij, Lʹvіv 2017 [w druku].

Król-Mazur R., Miasto trzech nacji. Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Kraków 2008.

Król-Mazur R., Polscy Ormianie, Polacy ormiańskiego pochodzenia, Ormianie w Polsce – czyli o dylematach i problematyce integracji środowisk ormiańskich, [w:] Spis podróżny. Polscy Ormianie, Ormianie w Polsce, red. M. Maciejewska, L. Graczyk, Bydgoszcz 2010, s. 17-24.

Królak K., Synod ormiański we Lwowie w 1689 roku. Studium prawno-historyczne. Excerpta e dissertatione ad lauream, Romae 1976.

Kuligowska-Korzeniewska A., Sześciojęzyczny teatr lwowski, „Tygiel Kultury” 2005, nr 4-6, s. 138-147.

Lechicki C., Kościół ormiański w Polsce. Zarys historyczny, z przedm. D. Kajetanowicza, Lwów 1928.

Lechicki C., Nieznany opis pierwszej wolnej elekcji sufragana ormiańskiego we Lwowie 1711 roku, „Posłaniec św. Grzegorza” R. 2, 1928, nr 10-11, s. 44-50.

Lorens B., Bractwa religijne a relacje międzyobrządkowe w południowo-wschodniej Rzeczypospolitej w XVIII wieku, [w:] Bractwa religijne w średniowieczu i w okresie nowożytnym (do końca XVIII wieku), red. D. Burdzy, B. Wojciechowska, Kielce 2014, s. 309-320.

Łoziński W., Ormiański epilog lwowskiej sztuki złotniczej, Kraków 1901.

Łoziński W., Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku, Lwów 1892.

Mańkowski T., Archiwum lwowskiej katedry ormiańskiej, „Archeion” 1932, z. 10, s. 1-11.

Mańkowski T., Orient w polskiej kulturze artystycznej, Wrocław 1959.

Mańkowski T., Sztuka Ormian lwowskich, Kraków 1934.

Matwijowski K. J., Szkice z dziejów Ormian, „Prace Historyczne Uniwersytetu Wrocławskiego” 2010, t. 42.

Matwijowski L., Prawo ormiańskie w dawnej Polsce, „Prace Historyczne Uniwersytetu Wrocławskiego” 2010, t. 42.

Miławicki M., „Świat ode mnie zawsze rzeczy nadzwyczajnych wymagał, a ponadto niesłusznie”. O. Sadok Wincenty Barącz OP (1814-1892) w świetle źródeł, „Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom Ormian polskich” R. 2, 2013, s. 153-198.

Mnacakanian P., Elementarz polskich Ormian, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” 2010, nr 60/61.

Pałubska Z., Elementy Maryjnej duchowości Ormian obrządku katolickiego w Polsce, „Roczniki Teologiczne” R. 53, 2006, z. 5, s. 93-116.

Pelczar R., Stowarzyszenia religijne Ormian polskich w XVI-XVIII w., „Nasza Przeszłość” 2006, t. 106, s. 163-196.

Pelczar R., Szkolnictwo ormiańskie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, [w:] W służbie historii nauki, kultury i edukacji. Księga pamiątkowa dedykowana prof. Lechowi Mokrzeckiemu z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy zawodowej, red. R. Grzybowski, T. Maliszewski, Gdańsk 2006, s. 127-139.

Petrowicz G., L’unione degli Armeni di Polonia con la Santa Sede (1626-1686), Roma 1950.

Petrowicz G., La chiesa Armena in Polonia e nei paesi limitrofi, parte 3: 1686-1954, Roma 1988.

Petrowicz G., Roszka Stefan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 32, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990, s. 255-256.

Petrus T., Archidiecezjalne Muzeum Ormiańskie we Lwowie, [w:] Ormianie polscy. Odrębność i asymilacja, konc., oprac. katalogu i wybór il. B. Biedrońska-Słota, red. nauk. A. Małkiewicz, Kraków 1999, s. 27-32.

Pigoń S., Z dziejów szkolnego teatru dla Ormian we Lwowie w XVII wieku, „Posłaniec św. Grzegorza” R. 12, 1938, nr 3(111), s. 54-56.

Piotrowski J., Katedra ormiańska we Lwowie w świetle restauracyi i ostatnich odkryć, Lwów 1925.

Pisowicz A., Ormianie polscy. Problem świadomości narodowej a kwestia języka, [w:] Język a tożsamość narodowa. Slavica, red. M. Bobrownicka, Kraków 2000, s. 135-142.

Pisowicz A., Czy polscy Ormianie mówili po tatarsku?, „Przegląd Tatarski” 2009, nr 1, s. 10-11.

Pomniki minionej chwały. Ormiański Lwów, opis K. Stopka, fot. A. Płachetko, Kraków 2002.

Rok B., Mentalność duchowieństwa polskiego w XVIII wieku, [w:] Studia z dziejów kultury i mentalności czasów nowożytnych, red. K. Matwijowski, B. Rok, Wrocław 1993, s. 41-57.

Rok B., Ormianie w kościele rzymskokatolickim w XVIII w., [w:] Rola mniejszości narodowych w kulturze i oświacie polskiej w latach 1700-1739, red. A. Bilewicz, S. Walasek, Wrocław 1998, s. 19-29.

Rok B., Ormianin Mikołaj Jaśkiewicz (1717-1779) i jego pouczenia duszpasterskie, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” R. 51, 1996, nr 1-3: Studia i szkice historyczne. Prace ofiarowane Krystynowi Matwijowskiemu w 60. rocznicę urodzin, s. 229-235.

Różycki E., Książka w środowisku Ormian lwowskich w XVI-XVII wieku, „Roczniki Biblioteczne” R. 44, 2000, s. 200-245.

Różycki E., Kultura książki we Lwowie w epoce baroku, [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, red. T. Hrankowska, Warszawa 1994, s. 93-102.

Różycki E., Problematyka książki w wielonarodowościowym Lwowie w okresie renesansu i baroku, [w:] Kultura książki ziem wschodniego i południowego pogranicza Polski (XVI-XX wiek). Paralele i różnice, red. J. Gwioździk, E. Różycki, Katowice 2004, s. 58-69.

Różycki E., W kręgu zainteresowań czytelniczych Ormian lwowskich. Szkic do dziejów księgozbioru XVI-XX w., [w:] Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, red. H. Żaliński, K. Karolczak, t. 2, Kraków 1998, s. 339-352.

Rydzkowska J., Ormiańskie malarstwo miniaturowe w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI-XVIII wieku, [w:] Ars Armeniaca. Sztuka ormiańska ze zbiorów polskich i ukraińskich, [red. nauk. W. Deluga, aut. not katalogowych B. Biedrońska-Słota et al.], Zamość 2010, s. 77-83.

Rydzkowska J., Zbiór hymnów brewiarzowych nr inw. 2406. Ormiański rękopis ze zbiorów fundacji XX Czartoryskich w Krakowie, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” 2009, nr 56/57, s. 16-62.

Rydzkowska-Kozak J., Ormiańskie malarstwo miniaturowe w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Warszawa–Toruń 2014.

Smirnow J., Historia działalności seminarium duchownego we Lwowie w XVII-XVIII wieku, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” 2004, nr 36/37, s. 51-66.

Smirnow J., Katedra Ormiańska we Lwowie. Dzieje Archidiecezji Ormiańskiej Lwowskiej, Lwów 2002.

Smorąg-Różycka M., Problem adaptacji wzorów bizantyńskich w skryptoriach Armenii Cylicyjskiej na przykładzie lwowskiego Ewangeliarza ze Skewry (1198/1199), „Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom polskich Ormian” R. 1, 2010, s. 13-29.

Staniecki K., Kult Bogarodzicy w obrządku ormiańskim, [w:] Nosicielka ducha. Pneumatofora. Materiały z Kongresu Mariologicznego, Jasna Góra, 18-23 sierpnia 1996, red. J. Wojtkowski, S. C. Napiórkowski, Lublin 1998, s. 161-168.

Stopka K., Armenia Christiana. Unionistyczna polityka Konstantynopola i Rzymu a tożsamość chrześcijaństwa ormiańskiego (IV-XV w.), Kraków 2002.

Stopka K., Interakcje etniczne w mieście staropolskim. Kamieniec Podolski w ujęciu źródeł ormiańskich od połowy XV do połowy XVII wieku, [w:] Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej PAU, t. 11, Kraków 2010, s. 85-124.

Stopka K., Języki oswajane pismem. Alografia kipczacko-ormiańska i polsko-ormiańska w kulturze dawnej Polski, Kraków 2013.

Stopka K., Kultura religijna Ormian polskich (struktury i stosunki kościelno-publiczne), [w:] Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1: Struktury kościelno-publiczne, red. H. Manikowska, W. Brojer, Warszawa 2008, s. 229-270.

Stopka K., Lwowscy właściciele ewangeliarza ormiańskiego z XII wieku, „Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom polskich Ormian” R. 1, 2010, s. 31-60.

Stopka K., Nieznane karty z dziejów szkolnictwa Ormian polskich. Szkoła kościelna (tybradun) do XVII wieku, [w:] Virtuti et ingenio. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Julianowi Dybcowi, red. A. K. Banach, Kraków 2013, s. 477-498.

Stopka K., Ormianie polscy – początki, [w:] Ormianie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2014.

Stopka K., Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Kraków 2000.

Stopka K., Słowo od redaktora, „Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom Ormian Polskich” R. 1, 2010, s. 7-9.

Stopka K., Śladami kopisty Awedyka. Portret rodziny Derszymonowiców, czyli mikrohistoria przemian kultuowych Ormian polskich w XVII wieku, „Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom polskich Ormian” R. 2, 2013, s. 81-121.

Tryjarski E., Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim, Kraków 2010.

Tryjarski E., Ze studiów nad rękopisami i dialektem kipczackim Ormian polskich. III. Katalogi alumnów Kolegium teatyńskiego we Lwowie, „Rocznik Orientalistyczny” R. 24, 1961, z. 1, s. 43-96.

Turnau I., Źródła do ubioru polskich Ormian 1572-1728, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” R. 35, 1987, nr 4, s. 601-610.

Wasyl F., Dziwna etniczność. Kształty tożsamości Ormian galicyjskich, „Krakowskie Pismo Kresowe” R. 4, 2012, s. 69-90.

Wasyl F., Ormianie w przedautonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne, Kraków 2015, Studia Galicyjskie, t. 4.

Wolańska J., Katedra ormiańska we Lwowie w latach 1902-1938. Przemiany architektoniczne i dekoracja wnętrza, Warszawa 2010.

Wolański F., Postawa Ormian lwowskich wobec śmierci w świetle ich testamentów, [w:] Rola mniejszości narodowych w kulturze i oświacie polskiej w latach 1700-1939, red. A. Bilewicz, S. Walasek, Wrocław 1998, s. 31-38.

Wróblewski A., Obraz św. Grzegorza w katedrze ormiańskiej, „Posłaniec św. Grzegorza” R. 2, 1928, nr 10-11, s. 29-34.

Wszystkie modlitwy Rzeczypospolitej. Katalog wystawy 3 lipca – 30 sierpnia 2009, [oprac. K. Sidorowicz, red. D. Demidowicz-Domanasiewicz], Wrocław 2009.

Zakrzewska-Dubasowa M., Ormianie w dawnej Polsce, Lublin 1982.

Zaleski T., Słownik biograficzny duchownych ormiańskich w Polsce, Kraków 2001.

Ziętek D., Tożsamość i religia. Ormianie w krakowskiej i lwowskiej diasporze, Kraków 2008.

Zwiercan A., Bractwo Męki Pańskiej w Krakowie (1595-1795), „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik prawno-historyczny” R. 26, 1983, nr 1-2, s. 83-201.

Vіnničenko O., „Porâtunok dušі” u svіtlі testamentіv lʹvіvsʹkih vіrmen XVII–XVIII stolіtʹ, [w:] Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura, t. 9: Życie codzienne miasta, red. K. Karolczak, Ł. T. Sroka, Kraków 2014, s. 73-83 [Вінниченко О., „Порятунок душі” у світлі тестаментів львівських вірмен XVII–XVIII століть,[w:] Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura, t. 9: Życie codzienne miasta,red. K. Karolczak, Ł. T. Sroka, Kraków 2014, s. 73-83].

Galustân Dž., Kulʹturnaâ žiznʹ armânskih kolonij srednevekovoj Polʹši (XVI-XVII vv.), Erevan 1981 [Галустян Дж., Культурная жизнь армянских колоний средне вековой Польши (XVI-XVII вв.), Ереван 1981].

Gaûk I., Vіrmenska cerkva v Ukraїnі, Lʹvіv 2002 [Гаюк I., Вірменска церква в Україні, Львів 2002].

Daškevič Â., Sluškevič È., Dva armânskih dokumentav iz Llʹvovskih kollekcij, [w:] Â. Daškevič, Vіrmeni v Ukraїnі. Dorogami tisâčolіtʹ. Zbіrnik naukovih pracʹ, Lʹvіv 2012, s. 589-606 [Дашкевич Я., Слушкевич Э., Два армянских документав из Лльвовских коллекций, [w:] Я. Дашкевич, Вірмени в Україні. Дорогами тисячоліть. Збірник наукових праць, Львів 2012, s. 589-606].

Kapralʹ M., Nacіonalʹnі gromadi Lʹvoba XVI-XVIII st. (socіalʹno-pravovі vzaєmini), Lʹvіv 2003 [Капраль M., Національні громади Львоба XVI-XVIII ст. (соціально-правові взаємини), Львів 2003].

Rydzkowska J., „Twórczość ormiańskich miniaturzystów we Lwowie po unii w 1630 r.” – wystąpienie na konferencji „Ormianie we Lwowie. Historia, kultura, sztuka”, która odbyła się w Warszawie w dniach 9-10 grudnia 2011 r.