Kawaleria samodzielna armii „Kraków” w kampanii 1939 r. na tle organizacyjno operacyjnych i technicznych przeobrażeń kawalerii polskiej w okresie międzywojennym
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstrakt
Brak abstraktu dla tego artykułu.
Bibliografia
1. CA W, MS Wojsk., Ogólna Instrukcja Walki cz. II, Działanie Kawalerii Samodzielnej, Warszawa 1933; Kawaleria cz. I i II, Wyższa Szkoła Wojenna 1930 r.; S. Feret, Polska sztuka wojenna 1818-1939, Warszawa 1972; L. Mitkie- wicz, Kawaleria samodzielna Rzeczypospolitej Polskiej w wojnie 1939 roku, Toronto 1964; W. Kucharski, Kawaleria i broń pancerna w doktrynach wojennych 1918-1939, Warszawa — Kraków 1984 r.
2. W. Kucharski, Kawaleria ... s. 53-91 i 118-119.
3. Referat Sztabu Głównego WP o stanie rozbudowy sił zbrojnych, Warszawa 1937 (kwiecień-maj), Wojna obronna Polski 1939. Wybór źródeł, Warszawa 1968, s. 119-135. Relacje: generała brygady Jana Sadowskiego i pułkownika dyplomowanego Karola Riedla w posiadaniu autora.
4. CAW, Dep. Kaw. MSWojsk. t. 103, L. dz. 61/38/tjn., Wytyczne szkolenia w półroczu letnim cz. II, a doskonalenie kadry zawodowej, opracowane przez dowódcę KBK gen. Przewłockiego, dn. 25.V.1937; CAW, Dep. Kaw. MS Wojsk. t. 175, L. dz. 61/tjn/28, Warszawa 21 II 1938 r. Sprawozdanie z ćwiczeń międzybrygadowych 1937., przedstawione przez dowódcę dyw. kaw. gen. bryg. dr Wieniawę-Długoszowskiego; Z protokołu drugiego posiedzenia polsko- brytyjskich rozmów sztabowych w sprawie sił lądowych, morskich i lotniczych, odbytego dn. 24 maja 1939 r. w Warszawie, w: Wojna obronna ... s. 271.
5. Regulamin Kawalerii, Warszawa 1931, s. 9-13.
6. Z. Szacherski, Wierni przysiędze, Warszawa 1966 r.3 s. 12; Relacja wachmistrza Edwarda Stolarskiego w posiadaniu autora.
7. Do momentu wprowadzenia szabli polskiej kawalerii wz. 34, panowała ogromna różnorodność typów i wzorów. I tak, obok szabel polskich wz. 1917 i wz. 1917/19 oraz wz. 1921/22, na uzbrojeniu znajdowały się niemieckie wz. 18963 austriackie wz. 1904, rosyjskie „szaszki”: oficerskie wz. 1909 i dragońskie wz. 1881, a także francuskie wz. 1822. A. Konstankiewicz, L. Kukawski, Uzbrojenie kawalerii polskiej 1918—1939, Studia i materiały do historii wojskowości, Warszawa 1983 r.3 t. 263 s. 296-297; W. Chrząszczewski, Szabla polska wzór 1934, Muzealnictwo wojskowe, Warszawa 1985; A. Konstankiewicz, Uwagi o genezie i historii szabli wz. 34, Muzealnictwo wojskowe, Warszawa 4/1989, s. 287-289. Relacja plutonowego Stanisława Kidawki w posiadaniu autora.
8. W latach 20. a zwłaszcza podczas wojny z Rosją Radzie- cką, na wyposażeniu polskiej kawalerii, znajdowały się także drewniane lance austriackie wz. 1864, bambusowe francuskie wz. 1890 i angielskie wz. 18893 a także kawaleryjskie piki rosyjskie wz. 1910. Waffen — Instruktion für die Kawallerie, Wien 1882, s. 124-126; W. Kucharski, Lance kawaleryjskie w zbiorach Muzeum Historycznego m. Krakowa, na tle rozwoju drzewcowej broni kolnej, „Krzysztofory”, Kraków 1987, s. 97; W. Kucharski, Komunikat w sprawie austriackiej lancy i kawaleryjskiej piki rosyjskiej, znajdujących się w zbiorach MHK, „Krzysztofory”, Kraków 19893 s. 124-127.
9. Wcześniej w użyciu pozostawały: austriackie karabiny Mannlicher-Mauser wz. 88 oraz Mannlicher wz. 90 i wz. 95 z bagnetem, rosyjskie Mosin wz. 91 („dragońskie”) i wz. 07 (w te ostatnie w latach 20. miała zostać uzbrojona cała kawaleria po uprzednim przewierceniu luf, celem dostosowania ich do amunicji mauserowskiej), francuskie Berthier wz. 92 i wz. 16. z bagnetem. Niekiedy występowały też egzemplarze całkiem egzotyczne jak: japońskie Arisaka wz. 97 i wz. 05 oraz amerykańskie Winchestery wz. 95, których produkcja rozpoczęła się w pięć lat po zakończeniu wojen indiańskich. J. Lugs3 Handfeuerwaffen, Praha 1956; A. Konstankiewicz. Broń strzelecka Wojska Polskiego 1918-39, Warszawa 1986 r.; R. Matuszewski, I. J. Wojciechowski, Karabin Mannlicher wz. 1895, Warszawa 1986 r.; R. Matuszewski, I. J. Wojciechowski, Karabin Mauser wz 1898, Warszawa 1983 r.; A Konstankiewicz, Karabinek wz. 29, Wojskowy Przegląd Techniczny, Warszawa 10/1977, s. 38.
10. Z. Gwóźć, Karabin przeciwpancerny wz. 35 UR, WPT, Warszawa 10/1977, s. 39—40; R. Matuszewski, M. Siciński, Najcenniejsze zabytki Muzeum Wojska Polskiego w latach 1965-1980, Muzealnictwo wojskowe, Warszawa 1985, s. 38.
11. Przed wprowadzeniem ciężkich karabinów maszynowych wz. 30, używano rosyjskich Maximów wz. 05 i wz. 10, francuskich Hotchkissów, chłodzonych powietrzem wz. 14, a nade wszystko austriackich Schwarzlose wz. 07/12, w które w 1921 roku, wyposażono wszystkie pułki kawalerii. CA W, Dep. Uzbr. MS Wojsk. I. 300.35.66, Fabrique Nationale dármes de Guerre, Mitrailleuses Browning; CA W, Dep. Uzbr. MSWojsk. I. 300.35.66, L. 959/Br. TRM, R.KM. Browning P.W.U. 25. III 1929 r.; CAW, Gab. Min., I. 300.1.622, MSW, Wniosek nagły Ministra Spraw Wojskowych na Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów (1925 r.); CAW, Dep. Uzbr. M. S. Wojsk, I. 300.35.66, Tymczasowa instrukcja służbowa oględzin (kontroli) ręcznego karabinu maszynowego Browning wz. 28, przez rusznikarzy jednostek administracyjnych; A. Konstankiewicz, Ręczny karabin maszynowy wz. 28, WPT, Warszawa 4/1977, s. 46; A. Konstankiewicz, Ciężki karabin maszynowy wz. 30, WPT, Warszawa 10/976, s. 41.
12. A. Konstankiewicz, Armata przeciwpancerna wz. 36, WPT, Warszawa 12/1977, s. 36-37; Wojsko Polskie, Warszawa 1975, s. 63-64; J. Magnuski, Prezentuj broń, Łódź 1972, s. 28-29.
13. Stan rozbudowy artylerii i możliwości wytwórcze przemysłu wojennego. Z memoriału Generała do prac artyleryjskich przy GISZ, gen. St. Millera, przedstawionego Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych, marsz. E. Rydzowi-Śmigłemu, o stanie i gotowości bojowej artylerii. Wojna obronna... s. 295 296. Relacje oficerów artylerii konnej: porucznika Jana Anioły i porucznika Wacława Leskiewicza w posiadaniu autora.
14. Wojsko Polskie... s. 71-72.
15. J. Magnuski, Polskie tankietki TKS, WPT 9/1973, Warszawa, s. 39-41; J. Magnuski, Wozy bojowe, Warszawa 1970, s. 62-63; M. Żebrowski, Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947, Londyn 1971; A. Jońca, R. Szu- bański, M. Tarczyński, Wrzesień 1939. Pojazdy Wojska Polskiego. Barwa i broń. Warszawa 1990, s. 47-89; CAW, Dowództwo Broni Pancernych MSWojsk., L. dz. 740/31/tjn., Org. z dn. 7 VIII 1931, Rozkaz wykonawczy I Wiceministra gen. bryg. T. Kasprzyckiego, o organizacji 1- go, 2-go i 3-go pułku pancernego.
16. J. Fuller, The Reformation of War, London 1923; J. Fuller, The Mechanised War, London 1919; J. Fuller, On Future Warfare, London 1928; B.H. Liddel — Hart, The British Way in Warfare, London 1927.
17. Ritter von L. Eimensberger, Der Kampfwagenkrieg, München 1934.
18. Ch. de Gaulle, Vers l'armée de métier, Paris 1934.
19. H. Guderian, Achtung Panzer! Die Entwicklung der Panzerwaffe, ihre Kampftaktik und ihre operativen Möglichkeiten, Stuttgart 1937. W. Kucharski, Kawaleria... s. 603 70, 82, 89, 98. Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom Kutrzeby i Mossora, W-wa, 1987, s. 46—47.
20. CAW, Dep. Kaw. M.S.Wojsk.3 t. 165, L. dz. 870/tjn. 37, Użycie i działanie kawalerii zmotoryzowanej., s. 7-8; CAW, Oddz. III SG, t. 61, L.dz. 2260/III, Mechanizacja kawalerii — informacja dla attaché Stanów Zjednoczonych, Szef Oddz. III SG Bardel; S. Maczek, Od podwody do czołga, Edinburgh 1961, s. 54-55; S. Rowecki, Wspomnienia i notatki (czerwiec — wrzesień 1939), Warszawa 1957, s. 25; F. Skibiński, Pierwsza pancerna, Warszawa 1966, s. 11; W. Kozaczuk, Wehrmacht 1933-1939, Warszawa 19 71, s. 34-36; J. Magnuski, Prezentuj broń, Warszawa 1972, s. 30.
21. A. Jońca, R. Szubański,M. Tarczyński, Wrzesień 1939 ... s. 90-122. S. Maczek, Od podwody... s. 55; Relacje: Generała brygady Franciszka Skibińskiego i kapitana Kazimierza Wendy w posiadaniu autora.
22. A. Rogoziński, Szwadrony łączności 10 brygady kawalerii, Przegląd kawalerii i broni pancernej, Londyn 1979, t. XII, s. 327-329; Relacje: porucznika Stanisława Senisona, porucznika Ludwika Guzdka i plutonowego Henryka Dyrdy, w posiadaniu autora.
23. Również odwodowa armia „Prusy”, miała w swym składzie brygadę konną i zmotoryzowaną. Ta ostatnia jednak była w trakcie organizacji, nie była więc jednostką pełnosprawną.
24. W. Steblik, Armia „Kraków” w przededniu wojny 1939 r., WPH 1/58, s. 154-170; J. Rzepecki, Wspomnienia i przyczynki historyczne, Warszawa 1956, s. 62-63; W. Iwanowski, Kampania wrześniowa 1939, Warszawa 1961, s. 111-116; L. Moczulski, Wojna polska 1939, Poznań 1972, s. 106.
25. Skład Krakowskiej Brygady Kawalerii: Dowódca brygady Gen. bryg. Zygmunt Piasecki
3 pułk ułanów Śląskich — dowódca płk. Czesław Chmielewski
8 pułk ułanów im. Ks.
Józefa Poniatowskiego — dowódca ppłk. dypl. Włodzimierz Dunin-Żuchowski
5 pułk strzelców konnych — dowódca płk. Kazimierz Kosiarski 5 dywizjon artylerii
konnej (12 armat) — dowódca ppłk. J. Witowski
51 dywizjon pancerny
(21 wozów bojowych) — dowódca mjr. H. Świetlicki
26. Skład 10 Brygady Kawalerii (zmotr.).
Dowódca brygady Płk. dypl. Stanisław Maczek
24 pułk ułanów im. Hetmana
Wielkiego Koronnego
Stanisława Żółkiewskiego — dowódca płk. dypl. Kazimierz Dworak
10 pułk strzelców konnych — dowódca ppłk. dypl. Janusz Bokszczanin
dywizjon przeciwpancerny
(18 armat ppanc. cal. 37 mm) dywizjon rozpoznawczy
(10 tankietek TK i 3 armaty cal. 37 mm)
16 dywizjon artylerii motorowej
(4 armaty 75 mm
i 4 haubice 100 mm) — dowódca mjr. K. Żmudziński
batalion czołgów w składzie:
kompania czołgów rozpoznawczych
(7 czołgów)
(10 TKS) i kompania czołgów lekkich
Vickers-Armstrong — dowódca ppłk. Z Moszczeński
27. L. Mitkiewicz, Kawaleria samodzielna Rzeczypospolitej Polskiej w wojnie 1939 roku, Toronto 1964, s. 69-77; M. Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Warszawa 1983, s. 148; W. Steblik, Armia „Kraków”... s. 189.
28. J. Rzepecki, Przygotowania do wojny 1939 r. w armii „Kraków”, Bellona z. 9-10, Łódź 1947, s. 741; T. Kot, Piąty Pułk Strzelców Konnych. Rodowód — dzieje 1866-1845 (maszynopis) s. 88-91; Walki 5 Pułku Strzelców Konnych w kampanii wrześniowej 1939 (maszynopis) s. 2-7; W. Leskie-wicz, Wspomnienia z drugiej wojny światowej z września 1939 r. (maszynopis) s. 37-38; W. Gorecki, Historia 5-go dywizjonu artylerii konnej (maszynopis); Relacja rotmistrza Romana Medwicza w posiadaniu autora.
29. S. Maczek, Od podwody do czołga, Edinburgh 1961, s. 51-55; F. Skibiński, Pierwsza pancerna, Warszawa 1966, s. 9-17; W. Steblik, Armia „Kraków”... s. 169-170; J. Rzepecki, Wspomnienia... s. 88; J. Nowakowski, A. Położyński, M. Kowalski, Z dziejów 10 pułku strzelców konnych, Warszawa 1982, s. 14.
30. W. Steblik, Bitwa armii „Kraków” na Śląsku i na przedpolu Krakowa 1-5.9 1 939 r. WPH 4/1958, s. 185-214; L. Mitkiewicz, Kawaleria .... s. 125-127; M. Porwit, Komentarze ... s. 151; Relacje: rotmistrza Bronisława Piotrowskiego, rotmistrza Tadeusza Kota, kapitana Kazimierza Wendy, porucznika Jana Anioły i porucznika Wacława Leskiewicza w posiadaniu autora.
31. W. Steblik, Bitwa armii „Kraków”, na Śląsku i na przedpolu Krakowa, WPH, Warszawa 4/1958, s. 190-191.
32. F. Skibiński, Pierwsza pancerna... s. 17; J. Rzepecki... Wspomnienia... s. 101-102.
33. M. Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939, Warszawa 1983, s. 153; Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I, Kampania wrześniowa 1939 r., cz. II, Londyn 1959, s. 239-240; F. Skibiński, Pierwsza pancerna... s. 21-33; J. Rzepecki, Wspomnienia... s. 102— 105.
34. F. Skibiński, Pierwsza pancerna... s. 34-35; S. Maczek, Od podwody do czołga, Edinburgh 1961, s. 67; M. Porwit, Komentarze... s. 157.
35. F. Skibiński, Pierwsza pancerna... s. 37.
36. M. Porwit, Komentarze... s. 160; PSZ... s. 250-251; F. Skibiński, Pierwsza pancerna... s. 46-52; Z. Markowiak, Osłona południowego skrzydła Armii „Kraków” we wrześniu 1939 r. Komisja Historyczna ZW ZBoWiD w Krakowie, Zeszyty historyczne, z. 1 Kraków 1988, s. 39-42.
37. M. Żebrowski. Zarys hisztorii polskiej broni pancernej 1918-1947, Londyn 1971, s. 353-355; W. Steblik, Bitwa Armii „Kraków”... s. 247-148; PSZ ... s. 268; S. Maczek, Od podwody... s. 73.
38. W. Steblik, Armia „Kraków” 1939, Warszawa 1989, s. 157-165.
39. K. Krzeczunowicz, Ułani księcia Józefa. Historia 8 pułku ułanów Kś. Józefa Poniatowskiego 1784—1945, Londyn 1960, s. 246-248; S. Sołtysik, Boje wrześniowe pułku 3 ułanów Śląskich, w: Żołnierze września, Warszawa 1971, s. 242; W. Porczyński, Kronika działań Krakowskiej Brygady Kawalerii w kampanii 1939 roku „Materiały i Dokumenty”, Wojskowy Instytut Historyczny, syg. II/3/163, s. 16; T. Kot, 5 pułk strzelców konnych... s. 104—105; Walki 5 pułku strzelców konnych... s. 20-21; W. Leskiewicz, Wspomnienia... s. 39.
40. Polskie Siły Zbrojne... t. 1, cz. 2, s. 230-231; L. Mitkiewicz, Kawaleria Samodzielna... s. 127; W. Porczyński, Kronika działań... s. 17.
41. W. Steblik, Bitwa Armii „Kraków”... s. 223; J. Przemsza-Zieliński, Księga wrześniowej chwały pułków śląskich, Katowice 1989, t. I, s. 49.
42. S. Sołtysik, Boje wrześniowe... s. 244; K. Krzeczunowicz, Ułani księcia Józefa... s. 246-248; Relacje: rotmistrza Tadeusza Kota, plutonowego Stanisława Barana, plutonowego Bazylego Gacka i plutonowego Henryka Ciszewskiego w posiadaniu autora.
43. T. Kot, Rodowód... s. 107-108; Relacja rotmistrza Bronisława Piotrowskiego w posiadaniu autora.
44. W. Steblik, Bitwa Armii „Kraków”,... s. 224 i 236- 237; K. Krzczunowicz, Ułani księcia Józefa... s. 248- 252; J. Przemsza-Zieliński, Księga... s. 50-51; M. Porwit, Komentarze... s. 157; T. Kot, Rodowód... s. 108- 110; Relacja plutonowego Stanisława Barana w posiadaniu autora.
45. L. Mitkiewicz, Kawaleria Samodzielna... s. 127— 130; Polskie Siły Zbrojne... T. 1, cz. 2, s. 262 (w powołaniu na relację gen. Z. Piaseckiego znajdującą się w zbiorach Instytutu Gen. W. Sikorskiego w Londynie); W. Porczyński, Kronika działań... s. 30.
46. Relacja rotmistrza Tadeusza Kota w posiadaniu autora.
47. Polskie Siły Zbrojne... t. 1, cz. 2, s. 262; L. Mitkiewicz, Kawaleria Samodzielna... s. 127-130; W. Porczyński, Kronika działań... s. 130.
48. W. Steblik, Armia „Kraków”... s. 222; J. Przemsza-Zieliński, Księga wrześniowej chwały... s. 57-58; L. Mitkiewicz, Kawaleria Samodzielna... s. 127-130.
49. F. Skibiński, Pierwsza pancerna... s. 63-73; S. Maczek, Od podwody do czołga... s. 74-77; M. Porwit, Komentarze s. 400-401.
50. PSZ... s. 680; W. Steblik. Armia ,, Kraków”... s. 238- 247.
Pobrania
Wersja elektroniczna opublikowana
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
