Rekognicje celne jako źródło do dziejów Ormian kamienieckich w drugiej połowie XVI wieku
DOI:
https://doi.org/10.12797/LH.10.2023.10.01Keywords:
Polish Armenians, Kamieniec Podolski, Lublin, trade, customs, customs recognitionsAbstract
CUSTOMS RECOGNITIONS AS A SOURCE FOR STUDYING THE HISTORY OF KAMIENIEC ARMENIANS IN THE SECOND HALF OF THE 16TH CENTURY
Armenians were among the constituent ethnic groups in the society of the Kingdom of Poland and the Grand Duchy of Lithuania. Actively participating in trade, they were subject to legal regulations in as much as other urban citizens. Customs recognitions, or testimonies given by merchants enjoying customs freedom, serve as evidence of this process. The article analyzes the overall trade activities of Armenians from Kamieniec Podolski [Kamianets-Podilskyi] at Lublin fairs based on these recognitions. On their basis, it discusses the significance of customs exemptions as one of the privileges of Kamieniec residents, as well as the intensity of trade relations between this city and Lublin, and the range of goods exchanged. Additionally, it addresses the Armenians’ knowledge of legal practices and their ability to use the Polish and Ruthenian languages. An annex includes the edition of customs recognitions, which are an interesting source for studying economic history, diplomatics, and sigillography.
References
Album civium Leopoliensium. Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388-1783, oprac. A. Janeczek, 1, Poznań–Warszawa 2005
[Aliszan Gh.] Ալիշան Ղ., Կամենից. Տարեգիրք հայոց Լեհաստանի եւ Ռումենիոյ հաւաստչեայ յաւելուածովք [Kamieniec. Kronika Ormian polskich i kraju Olachów razem z wiarygodnymi aneksami], Վենետիկ [Wenecja] 1896
Braun G., Hogenberg A., Theatri praecipvarvm totivs mvndi vrbivm: liber sextvs, Köln 1618
[Bżyszkian M.], Բժշկեանց Մ., Ճանապարհորդութիւն ի Լեհաստան և յայլ կողմանս բնակեալս ի հայկազանց սերելոց ի նախնեաց Անի քաղաքին [Podróż do Polski, oraz do innych miejsc zamieszkiwanych przez Ormian pochodzących z miasta Ani], Վենետիկ [Wenecja] 1830
Catechismvs to iest Krotka a prosta starey wiary chrzescianskiey nauka powtore wydana przez Iana Seclvciana, ktemu przydana Krotka nauka czytania y pyssania. Item Oeconomia albo Nauka wszelkiego stanu ludziom potrzebna z Pisma Świętego, w: J. Seklucjan, Wybór pism, wyd. S. Rospond, Olsztyn 1979, s. 77-84
Cikowski S., W sprawach celnych część wtóra. To jest constituciae, privilegia, mandaty, decreta, commisiae składowe i celne krótko zebrane. Także i spiski rąk własnych kupieckich, jako towary im drogo do miejsca ze wszystkim nakładem przychodzą, a jako je zaś stanu wszelkiego ludziom przedawają, Kraków 1602
[Garkawiec A. N.] Гаркавец А. Н., Кыпчакское письменное наследие, 1, Каталог и тексты памятников армянским письмом, Алматы [Kypčakskoe pisʹmennoe nasledie, 1, Katalog i teksty pamâtnikov armânskim pisʹmom, Almaty] 2002
[Krypjakewycz I.] Крипякевич І., Матеріали до історії торгівлі Львова. Рахункова книжка Шольца і Боїма (1600-1604). Склепова книжка М. Гайдера (1617-34 р. і 1646 р.) „Записки Наукового Товариства Iменi Шевченка” [Materіali do іstorії torgіvlі Lʹvova. Rahunkova knižka Šolʹca і Boїma (1600-1604). Sklepova knižka M. Gajdera (1617-34 r. і 1646 r.) „Zapiski Naukovogo Tovaristva Imeni Ševčenka”,], 65, 1905, 3, s. 1-46
Księgi celne Korony z drugiej połowy XVI wieku, wyd. S. Kazusek, Kielce 2017
Lustracja ceł i myt małopolskich z 1565 roku, wyd. B. Wyrozumska, Kraków 2019
Lustracja województwa krakowskiego 1564, 2, wyd. J. Małecki, Kraków 1964
Lustracja województwa lubelskiego 1565, wyd. A. Wyczański, Wrocław–Warszawa 1959
Materiały do historii miasta Lublina 1317-1792, oprac. J. Riabinin, Lublin 1938
Murzynowski S., Ortografija polska. To jest nauka pisania i czytania języka polskie(go), ile Polakowi potrzeba, niewielem słów dostatecznie wypisana, w: Evangelia Swieta Pana Iesvsa Christvsa Vedle Matthoeusza Svietego z Greckiego Iezyka na Polski przelozona i wykladem krotkim a ku inszem evangelium potrzebnem w wielu miesach obiasniona. W czym wszystkiem dokładane sie łacińskiego i na kilka inszych ięzyków przełożenia i ktemu starych i nowych Pisma Świętego doktorów. Przytem iest przydana nauka czytania i pisania iezyka Polskiego, ku tym Księgam i inszem pozyteczna i regestr pilny potrzebny, Królewiec 1551
Ormianie w średniowiecznym Krakowie. Wypisy źródłowe, wyd. B. Wyrozumska, Kraków 2003
Pawiński A., Skarbowość w Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego 1576-1586, Oświęcim 2017
Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis saeculi XVI, wyd. F. Duda, S. Kutrzeba, Kraków 1915
Relacye nuncyuszów apostolskich i innych osób o Polsce od roku 1548 do 1690, 1, oprac. E. Rykaczewski, Poznań–Berlin 1864
Studia nad historią prawa polskiego, 4, red. O. Balzer, Lwów 1910
Volumina Constitutionum, 1, 1493-1549, vol. 1, 1493-1526, oprac. I. Dwornicka, S. Grodziski, W. Uruszczak, Warszawa 1996; 2, 1550-1609, vol. 1, 1550-1585, oprac. I. Dwornicka, S. Grodziski, W. Uruszczak, Warszawa 2005; 4, 1641-1668, vol. 1, 1641-1658, oprac. S. Grodziski et al., Warszawa 2015
Opracowania
Balzer O., Sądownictwo ormiańskie w średniowiecznym Lwowie, Lwów 1909
Baszanowski J., Z dziejów handlu polskiego w XVI-XVIII w. Handel wołami, Gdańsk 1977
Berkowski W., Handel Wołynia z Lubelszczyzną w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, „Res Historica”, 17, 2004, Z dziejów Lubelszczyzny w okresie od XVI do XVIII wieku, red. H. Gmiterek, s. 89-97
Białkowski L., Lublin na starych szlakach handlowych, „Pamiętnik Lubelski”, 3, 1935-1937, s. 288-293
Biedrońska-Słotowa B., Tkaniny tureckie i perskie w ubiorach polskich XVI-XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 34, 1986, 3, s. 491-498
Bogucka M., Jarmarki w Polsce w XVI-XVIII wieku, w: Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, 1, red. M. Bogucka, A. Czacharowski, Toruń 1996, s. 15-26
Charewiczowa Ł., Handel średniowiecznego Lwowa, Lwów 1925
Charewiczowa Ł., Ograniczenia gospodarcze nacyj schizmatyckich i Żydów we Lwowie w XV i XVI wieku, Lwów 1925
Chowaniec C., Ormianie w Stanisławowie w XVII i XVIII wieku, Stanisławów 1928
Chronologia polska, red. B. Włodarski, Warszawa 2007
Dembińska M., Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej, Wrocław 1963
Dziubiński A., Drogi handlowe polsko-tureckie w XVI stuleciu, „Przegląd Historyczny”, 56, 1965, 2, s. 232-269
Dziubiński A., Na szlakach Orientu. Handel między Polską a Imperium Osmańskim w XVI-XVIII wieku, Wrocław 1997
Encyklopedja powszechna, 5, Warszawa 1861
Follprecht K., Gmerki mieszczan krakowskich, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, 9, 2003, s. 46-62
[Garkawiec A. N.] Гаркавец А. Н., Кыпчакское письменное наследие, 3, Кыпчакский словарь, Алматы [Garkavec A. N., Kypčakskoe pisʹmennoe nasledie, 3, Kypčakskij slovarʹ, Almaty] 2010
Gierszewski S., Obywatele miast Polski przedrozbiorowej. Studium źródłoznawcze, Warszawa 1973
Gilewicz A., Przyjęcia do prawa miejskiego we Lwowie w latach 1405-1604, w: Studja z historji społecznej i gospodarczej poświęcone profesorowi dr. Franciszkowi Bujakowi, Lwów 1931, s. 375-414
Gliński A., Organizacja rzemiosła i handlu w gminie ormiańskiej w Stanisławowie w XVII i XVIII wieku, „Lehahayer”, 7, 2020, s. 43-69, https://doi.org/10.12797/LH.07.2020.07.02
Grigorian W., Piśmiennictwo w koloniach ormiańskich na Podolu, w: Studia z dziejów kontaktów polsko-ormiańskich, red. M. Zakrzewska-Dubasowa, Lublin 1983, s. 45-57
[Grunin T.] Грунин Т., Документы на половецком языке, XVI в. (Судебные акты Каменец-Подольской армянской общины), Москва [Dokumenty na poloveckom âzyke, XVI v. (Sudebnye akty Kamenec-Podolʹskoj armânskoj obŝiny), Moskva] 1967
Guldon Z., Stępkowski L., Handel Torunia z Wielkim Księstwem Litewskim w początkach XVII wieku, „Zapiski Historyczne”, 44, 1979, 2, s. 81-104
Hejnowicz L. C., Z dziejów Ormian poznańskich, „Kronika Miasta Poznania”, 14, 1936, 3, s. 394-399
Hoszowski S., Ceny we Lwowie w XVI i XVII wieku, Lwów 1928
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953, przedruk w: J. Tandecki, K. Kopiński, Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014, s. 259-284
Jureczko A., Dokument lokacyjny Kamieńca Podolskiego, w: Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, 1, red. F. Kiryk, Kraków 2000, s. 61-66
Karabowicz A., Prawodawstwo sejmowe i królewskie za panowania Stefana Batorego (1576-1586), Warszawa 2022
Karwasińska J., Archiwa skarbowe dawnej Rzeczypospolitej, w: Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmienych źródeł historycznych, 1, red. A. Stebelski, Warszawa 1957, s. 88-90
Kiryk F., Z dziejów późnośredniowiecznego Kamieńca Podolskiego, w: Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, 1, red. F. Kiryk, Kraków 2000, s. 67-110
Kizik E., Z działalności kupców ormiańskich w Gdańsku w XVII-XVIII wieku, „Lehahayer”, 1, 2010, s. 89-102
Kopczyński J., Struktura i finanse gminy ormiańskiej we Lwowie w świetle rękopisu „Dzieje Ormian lwowskich od r. 1649 – aż do r. 1713” (Ossolineum 1646/II), „Lehahayer”, 4, 2017, s. 5-69, https://doi.org/10.12797/LH.04.2017.04.01
Kurkowski J., Sieć jarmarczna województwa lubelskiego w XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 34, 1986, 2, s. 227-247
Kutrzeba S., Taryfy celne i polityka celna w Polsce od XIII do XV wieku, „Ekonomista”, 2, 1902, s. 189-211
Łoziński W., Patrycyat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku, Lwów 1902
Majda T., Nazwy tkanin wschodniego pochodzenia w języku polskim, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 34, 1986, 3, s. 499-503
Majewski M. Ł., Ormianie w Zamościu w pierwszych trzech dekadach istnienia miasta (1580-1610), „Lehahayer”, 7, 2020, s. 32-33, https://doi.org/10.12797/LH.07.2020.07.01
Małecki J., Krakowskie księgi celne i problem ich wydania, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 9, 1961, 2, s. 251-273
Małecki J., Związki handlowe miast polskich z Gdańskiem w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław 1968
Marynowski M., Kupcy z Polski na mołdawskich i siedmiogrodzkich szlakach handlowych w XV-XVIII wieku. Historiografia i źródła rumuńskojęzyczne, Przemyśl 2018
Matwijowski L., Prawo ormiańskie w dawnej Polsce, Lwów [1939]
Mikuła M., Prawodawstwo króla i sejmu dla małopolskich miast królewskich (1386-1572). Studium z dziejów rządów prawa w Polsce, Kraków 2014
Mnatsakanyan P., Kultura języka ormiańskiego w dawnej Polsce, Kraków 2015, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. K. Stopki
Mrozowska A. B., Nazwy ubiorów wschodniego pochodzenia w języku polskim, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 34, 1986, 3, s. 505-515
Muchliński A., Źródłosłownik wyrazów, które przeszły, wprost czy pośrednio, do naszej mowy z języków wschodnich, tudzież mających zobopólną analogję co do brzmienia lub znaczenia, z dołączeniem zbiorku wyrazów, przeniesionych z Polski do języka tureckiego, Petersburg 1858
Oganiesian M., Autonomia ormiańska w Rzeczpospolitej XVI-XVII w., w: Studia z dziejów kontaktów polsko-ormiańskich, red. M. Zakrzewska-Dubasowa, Lublin 1983, s. 68-89
Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Warszawa 1962
Pilarczyk F., Elementarze polskie od ich XVI-wiecznych początków do II wojny światowej. Próba monografii księgoznawczej, Zielona Góra 2003
Ptaśnik J., Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Kraków 1934
Ptaśnik J., Obywatelstwo miejskie w dawnej Polsce, „Przegląd Warszawski”, 1-2, 1921, s. 145-165
Rospond S., Studia nad językiem polskim XVI wieku (Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski, Jan Sandecki-Malecki, Grzegorz Orszak), Wrocław 1949
Rybarski R., Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu, 1, Poznań 1928
Rychlewska M., Kobiernictwo, w: Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku, red. J. Kamińska, I. Turnau, Wrocław 1966, s. 433-443
Sargsjan T. E., Z historii Ormian na Krymie, w: Ormianie polscy. Kultura i dziedzictwo. Studia i materiały źródłowe zebrane dla uczczenia jubileuszu dziesięciolecia Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich, red. A. A. Zięba, Warszawa–Kraków 2016, s. 31-44, Biblioteka „Lehahayer”, 1
Siniarska-Czaplicka J., Filigrany papierni położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od początku XVI do połowy XVIII wieku, Wrocław 1969
Słowniczek terminologiczny narzędzi i wyrobów włókienniczych, oprac. E. Kowecka, A. Nahlik, I. Turnau, w: Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku, red. J. Kamińska, I. Turnau, Wrocław 1966, s. 437-446
Słownik polszczyzny XVI wieku, 3, red. S. Bąk, M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław 1968; 4, red. S. Bąk, M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław 1969; 7, red. S. Bąk, M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław 1973; 10, red. S. Bąk, M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław 1976; 12, red. S. Bąk, M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław 1979; 15, red. S. Bąk, M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław 1984; 18, red. S. Bąk, M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław 1988; 23, red. K. Wilczewska, M. R. Mayenowa, Warszawa 1995
Stopka K., Interakcje etniczne w mieście staropolskim. Kamieniec Podolski w ujęciu źródeł ormiańskich od XV do połowy XVII wieku, „Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej”, 11, 2010, red. A. A. Zięba, s. 85-126
Stopka K., Języki oswajane pismem. Alografia kipczacko-ormiańska i polsko-ormiańska w kulturze dawnej Polski, Kraków 2013
Stopka K., Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Kraków 2000
Stopka K., Zięba A. A., Ormiańska Polska, Warszawa 2018
Taszycka M., Włoskie jedwabne tkaniny odzieżowe w Polsce w pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław 1971
Tablice odmian herbowych Chrząńskiego, wyd. J. Ostrowski, Warszawa 1909
Turnau I., Moda i technika włókiennicza w Europie od XVI do XVIII wieku, Wrocław 1984
Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999
Tworek S., Rozkwit miasta. Renesans, w: Dzieje Lublina. Prób syntezy, 1, red. J. Mazurkiewicz, Lublin 1965, s. 80-112
Wagner A., Handel dawnego Jarosławia, Lwów 1929
Walkowicz M., Diaspora grecka we Lwowie w XVI i XVII wieku na podstawie ksiąg przyjęć do prawa miejskiego, „Studia Leopoliensia”, 15, 2022, s. 207-223
Winiarska-Górska I., „Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego” Jana Seklucjana, „Poradnik Językowy”, 6, 2014, s. 100-107
Wittyg W., Pieczęcie miast dawnej Polski, Kraków–Warszawa 1905
Wittyg W., Znaki pieczętne (gmerki) mieszczan w Polsce w XVI i zaraniu XVII wieku, Kraków 1906
Wojtowicz J., Toruńskie przedsiębiorstwo handlowe Samuela Edwardsa w XVII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 14, 1952, s. 201-241
Wyrobisz A., Uwagi o kalendarzu jarmarków w miastach Korony w XVI wieku, w: Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, 1, red. M. Bogucka, A. Czacharowski, Toruń 1996, s. 27-32
Zakrzewska-Dubasowa M., Ormianie w dawnej Polsce, Lublin 1982
Zakrzewska-Dubasowa M., Ormianie zamojscy i ich rola w wymianie handlowej i kulturalnej między Polską a Wschodem, Lublin 1965
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
