„Kto czym się bawi i z czego żyje”
Profesje Ormian z Kut nad Czeremoszem na tle innych nacji w końcu XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.12797/LH.07.2020.07.03Słowa kluczowe:
Polish Armenians, Kuty, leather processing, crafts, tanning, inn-keeping, trade, ethinic relationsAbstrakt
Artykuł poświęcony jest profesjom i zajęciom Ormian w Kutach nadCzeremoszem na tle innych grup etnicznych w końcu XVIII wieku. Autor wykorzystałkilka dokumentów aktowych (głównie z lat 80. XVIII wieku) o charakterzefiskalnym, w których znajdowały się informacje na temat poszczególnych gospodarstwdomowych, takie jak: miejsce usytuowania domu, przynależność etnicznagospodarza oraz wykonywany przez niego zawód. Wykaz ten został skonfrontowanyz nieznanym dotąd szerzej planem miasteczka z 1781 roku. W przypadku społecznościormiańskiej obraz struktury rodzinnej dopełnił wykaz wiernych ormiańskokatolickiejparafii w Kutach z 1791 roku. Na podstawie wspomnianych dokumentówautor sporządził wykaz gospodarzy (publikowany w aneksie), który posłużył doopisu i analizy struktury zawodowej kuckiej społeczności i miejsca, jakie zajmowaliw niej Ormianie. W końcu XVIII wieku istniały w Kutach domeny zawodowezmonopolizowane przez poszczególne etniczności. Ormianie opanowali kilka z nich,szczególnie produkcję skór safianowych. Były to manufaktury, które absorbowałyzawodowo także inne wspólnoty etniczne jako pomocników, dostawców surowcaoraz odbiorców gotowego towaru na handel lub w celu dalszego przetwórstwa.Artykuł omawia także topografię etniczną, to jest miejsca koncentracji zasiedleniaormiańskiego i żydowskiego w miasteczku oraz przemieszane, wieloetniczne zasiedlenieprzedmieść.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka w Krakowie: sygn. AV-1, akta wizytacji arcybiskupa Jana Skarbka (1721)
Archiwum Główne Akt Dawnych: Metryka Koronna, Księgi Spraw Publicznych (Księgi Kanclerskie), sygn. 27, przywilej dla Żydów z Kut (1715)
Archiwum Narodowe w Krakowie: Zbiory kartograficzne, sygn. VI-135 (plan miasta Kuty, 1781); Teki Antoniego Schneidera, sygn. 848, 849
Centralʹnij Deržavnij Іstoričnij Arhіv Ukraїni y mіstі Lʹvovі: f. 19, op. 1, spr. 221 (józefińska metryka gruntowa Kut); f.146, op.18, spr. 127 (lustracja domów w Kutach, 1789); f. 166, op. 1, spr. 1751 (odpisy z kuckich ksiąg sądowych); f. 475, op. 1, spr. 291 (spis wiernych parafii ormiańskokatolickiej w Kutach, 1791)
Źródła drukowane
„Dodatek do Gazety Lwowskiej”, 1815, 57
Horn M., Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce 1697-1795, 2, Rządy Stanisława Augusta (1764-1795), 1, 1764-1779, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984
Iwański A., Pamiętniki 1832-1876, oprac. W. Zawadzki, Warszawa 1968
Jewish privileges in the Polish Commonwealth. Charters of rights granted to Jewish communites in Poland-Lithuania in the sixteenth to eighteenth centuries, wyd. J. Goldberg, Jerusalem 1985
Kawalweski K., Homilia na Niedzielę VIII po światkach. Tłomaczenie, w: tegoż, Rok V Kazań Niedzielnych, 2, Przemyśl 1831
Kitowicz J., Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, wyd. E. Raczyński, Poznań 1840-1841, 2
Kluk K., Roslin potrzebnych, pozytecznych, wygodnych, osobliwie kraiowych […] utrzymanie, rozmnozenie i zazycie, tom III z figurami, o rolnictwie, zbozach, łąkach, chmielnikach, winnicach y roslinach gospodarskich, Warszawa 1779
Rogalewicz A., Przewodnik dla garbarzy, Warszawa 1862
Rozmowy o Kutach: kuckie interesy dziadka, Jakuba Ciołka. Z Bronisławem Ciołkiem, urodzonym w Kutach, rozmawia Franciszek Wasyl, „Awedis”, 31, 2017, s. 8-9
Silva rerum księdza Szymona Krzysztofowicza, kanonika katedry kamienieckiej, oficjała podolskiego, proboszcza mohylowskiego (1763-1808), wyd. S. Krzyżanowski, Odessa 1864
Vincenz S., Na wysokiej połoninie, 3, Kraków 2005
Opracowania
Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, 2/6, Warszawa 1885
Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869
Budzyński Z., Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku, 1, Statystyka wyznaniowa i etniczna, Przemyśl–Rzeszów 2008, Studia z dziejów społecznych, 3
Bujak F., Studia historyczne i społeczne, Lwów 1924
[Daszkewycz] Daškevič Â., Vіrmenіâ i Ukraїna, Lʹvіv–Nʹû-Jork 2001
Gołębiowski Ł., Ubiory w Polszcze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, sposobem dykcjonarza, Warszawa 1830
[Grigorian] Grigorân V. R., Istoriâ armânskih kolonij Ukrainʹі i Polʹši (Armâne v Podolii), Erevan 2005
Grochulska B., Jarmarki w handlu polskim w drugiej połowie XVIII wieku, „Przegląd Historyczny”, 64, 1973, 4, s. 793-821
Horn M., Żydowskie bractwa rzemieślnicze na ziemiach polskich, litewskich, białoruskich i ukraińskich w latach 1613-1850, Warszawa 1998
Janeczek A., Segregacja wyznaniowa i podział przestrzeni w miastach Rusi Koronnej (XIV-XVI w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 63, 2015, 2, s. 259-280
Jewuła Ł., Galicyjskie miasta i miasteczka oraz ich mieszkańcy w latach 1772-1848, Kraków 2013
[Kapral] Капраль M., Lûdi korporacії: Lʹvіvsʹkij ševsʹkij ceh u XVII-XVIII st., Lʹvіv 2012
Kaźmierczyk A., Żydzi w dobrach prywatnych w świetle sądowniczej i administracyjnej praktyki dóbr magnackich w wiekach XVI-XVIII, Kraków 2002
Kulwicka-Kamińska J., Orientalizmy doby staropolskiej – adaptacja do języka polskiego (część I), „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, 2003, „Filologia Polska”, 58, „Językoznawstwo”, 359, s. 103-134
Lechicki C., Kościół Ormian w Polsce (zarys historyczny), Lwów 1928
Mojzesowicz M., O Ormianach w Kutach, „Posłaniec św. Grzegorza”, 1, 1927, 1, s. 6-11
Motylewicz J., Społeczność miejska a grupy narodowościowe w miastach czerwonoruskich w XV-XVIII w. Problem przemian w trwałości więzi społecznych, w: Miasto i kultura ludowa w dziejach Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy, red. J. Wyrozumski, Kraków 1996, s. 91-103
Motylewicz J., Społeczność unicka w miastach województwa ruskiego w XVII i XVIII wieku, w: Katolickie unie kościelne w Europie Środkowej i Wschodniej – idea a rzeczywistość, red. S. Stępień, Przemyśl 1998, s. 189-197
Motylewicz J., Ulice etniczne w miastach ziemi przemyskiej i sanockiej w XVII i XVIII, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 47, 1999, 1-2, s. 149-155
Petrovsky-Shtern Y., Sztetl. Rozkwit i upadek żydowskich miasteczek na Kresach Wschodnich, przeł. J. Gilewicz, Kraków 2014
Półćwiartek J., Miejsce religii w kształtowaniu oblicza etnicznego społeczności miast południowo-wschodnich obszarów Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, w: Miasto i kultura ludowa w dziejach Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy, red. J. Wyrozumski, Kraków 1996, s. 211-230
Rolle A. J., Zameczki podolskie na kresach multańskich, 3, Warszawa 1880
Rosman M., Żydzi pańscy. Stosunki magnacko-żydowskie w Rzeczypospolitej XVIII w., przeł. W. Tyszka, Warszawa 2005
Ruszczyk G., Kościół parafialny p. w. Najśw[iętszego] Serca Jezusa w Kutach, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, red. J. K. Ostrowski, 14, Kraków 2006
Schnür-Pepłowski S., Galiciana 1778-1812, Lwów 1896
Stoksikówna J., Galicyjski kataster gruntowy, jego geneza, dzieje i spuścizna aktowa, Archeion”, 63, 1975, s. 165-187
Stopka K., Zięba A. A., Ormiańska Polska, Warszawa 2018
Styś W., Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródła do historii gospodarczej Galicji, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 1932/1933, 2, s. 57-92
Turnau I., Polskie skórnictwo, Wrocław 1983
Wasyl F., Ormianie w przedautonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne, Kraków 2015
Wnęk K., Własność nieruchomości w Krakowie w połowie XIX w., Kraków 2011
Wodziński M., Chasydyzm. Wszystko, co najważniejsze, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2019
Wydro J., Kataster gruntowy austriacki i jego znaczenie dla Galicji, „Studia Historyczne”, 10, 1967, 1/2 (36/37), s. 145-157
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
