Właściwości językowe taks wojewodzińskich dla piekarzy krakowskich z lat 1573-1630
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.20.2025.40.12Słowa kluczowe:
taksy wojewodzińskie, fonetyka historyczna , fleksja historyczna, leksyka piekarskaAbstrakt
LINGUISTIC PROPERTIES OF LOCAL TAXES FOR KRAKÓW BAKERS FROM THE YEARS (1573–1630)
In the National Archives in Kraków, within the series Libri taxarum victualium et rerum mechanicarum, under reference number 29/667/115, there is a folder containing manuscript documents of exceptional value for historical and linguistic research: Voivodeship Price Regulations for Bakers from July 15, 1573 to August 16, 1630. These regulations are subjected to a linguistic analysis in the present article which is divided into four parts. The first part addresses the generic features of the price regulations, as the structure of these documents for bakers is relatively uniform. It can be captured within a certain compositional framework, allowing the hypothesis that the regulations represented a distinct genre of official text in the 16th and 17th centuries. The second part reviews selected characteristic phonetic features of these documents, namely: the realization of nasal vowels, closed vowels, the pronunciation of e before j in the ending -ej>ėj and in the suffix of the comparative degree of adverbs, vowel changes in dependent positions (i. e., the development of i, y before l, ł into e), the influence of other half-open vowels on preceding vowels, the pronunciation of l’, the anticipation of palatalization, and the unification of consonants in terms of voicing in medial position and at word boundaries. The third part, focused on inflection, examines the following forms of adjectives and nouns: instrumental singular of the pronominal-adjectival declension; genitive, dative, and locative singular as well as genitive plural of the feminine declension; accusative singular of vowel-stem feminine nouns; the expansive use of the -ow ending from the -ŭ- declension to other masculine nouns in this case; the locative singular of the -ŏ- stem declension; remnants of the dual number in the regulations. In the fourth part, an analysis of the superlative forms of adjectives and the puzzling form jemny/odjemny is presented.
Pobrania
Bibliografia
Bardel F., 1901, Cech Piekarzy Krakowskich w czasach Rzeczypospolitej polskiej. Na podstawie ksiąg i dokumentów tego cechu, Kraków.
Bargieł M., 1969, Cechy dialektyczne polskich zabytków rękopiśmiennych pierwszej połowy XVI wieku, „Prace Językoznawcze Komitetu Językoznawstwa PAN”, nr 55, Wrocław.
Bostel E. (wyd.), 1891, Taryfy cen dla województwa krakowskiego z roku 1565, „Archiwum Komisji Historycznej”, t. 6, Kraków, s. 298–316.
Chojnacki J., 2020, Zabytki rękopiśmienne z Pyzdr z drugiej połowy XVI wieku. Uwarunkowania historyczne. Właściwości językowe w kontekście tendencji rozwojowych i unifikacyjnych języka narodowego, „Językoznawstwo. Współczesne Badania, Problemy i Analizy Językoznawcze” 1 (14), s. 163–191. DOI: https://doi.org/10.25312/2391-5137.14/2020_11jch
Dunaj B., 1975, Język polski najstarszej doby piśmiennej (XII–XIII w.), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze”, z. 46, Kraków.
Dunaj B., 2021, Kształtowanie się polskiego języka literackiego, Kraków. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381382090
Falniowska-Gradowska A., 1993, Podwojewodowie województwa krakowskiego w XVI do XVIII wieku, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Historyczne” 16, z. 158, s. 143–202.
Frąś M., 2019, Taksa wojewodzińska Zbąszynia w XVIII w. jako źródło do badań nad historią gospodarczą miasta szlacheckiego, „Przegląd Archiwalno-Historyczny” t. 6, s. 125–131. DOI: https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.19.007.14936
Klemensiewicz Z., 1980, Historia języka polskiego, „Z Prac Instytutu Badań Literackich PAN”, Warszawa.
Knapski: G. Knapiusz, Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium linguae Latinae et Graecae […], t. I–II, Kraków 1621.
Kuraszkiewicz W., 1986, Pochodzenie polskiego języka literackiego w świetle wyników dialektologii historycznej, [w:] idem, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa–Poznań, s. 51–128.
Lepszy K., 1953, Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI w. do poł. XIX w., Wrocław.
Lindertówna B., 1957, Końcówka gen.-dat.-loc. sg -e i -ej w odmianie zaimkowo-przymiotnikowej rodzaju żeńskiego, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 2, s. 139–182.
Lisowski T., 2001, Grafia druków polskich z 1521 i 1522 roku. Problemy wariantywności i normalizacji, „Filologia Polska”, nr 68, Poznań.
Niemcewicz J.U., 1822, Taxa żywności etc. w Krakowie w r. 1573, [w:] Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze z rękopismów, tudzież dzieł w różnych językach o Polszcze wydanych oraz z listami oryginalnemi królów i znakomitych ludzi w kraju naszym, t. 3, Warszawa, s. 449–484.
Osiewicz M., 2020, Oznaczanie palatalności „l” w drukach polskich z XVI wieku, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” t. 27 (47), nr 2, s. 113–128. DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.2.7
Pelc J., 1935, Ceny w Krakowie w latach 1369–1600, „Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, nr 14, Lwów.
Piekosiński F. (wyd.), 1879, Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa 1257–1506, cz. 1, „Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia”, t. 5, „Wydawnictwa Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie”, nr 13, Kraków.
Rospond S., 1957, Dawność mazurzenia w świetle grafiki staropolskiej, „Prace Językoznawcze Komitetu Językoznawstwa PAN”, 15, Wrocław.
SJP XVII–XVIII: W. Gruszczyński (red.), Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, [on-line:] http://sxvii.pl (dostęp: 2–15 V 2025).
Skulina T., 1964, Rozwój grup spółgłosek zwarto-szczelinowych w języku polskim, „Prace Komisji Językoznawczej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”, t. 1, z. 3, Poznań.
SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I–VI, Warszawa 1807–1814.
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Mayenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, t. XXXVII, red. P. Potoniec, t. XXXVIII–XXXIX, red. K. Mrowcewicz, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966‒2021.
Stieber Z., 1966, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa.
Tomaszewski E., 1934, Ceny w Krakowie w latach 1601–1795, „Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, nr 15, Lwów.
Ulanowski B. (wyd.), 1892, Kilka zabytków ustawodawstwa królewskiego i wojewodzińskiego w przedmiocie handlu i ustanawiania cen, „Archiwum Komisji Prawniczej”, t. 1, Kraków, s. 37–144.
Wiśniewska H., 1975, Polszczyzna przemyska wieków XVII–XVIII, „Prace Językoznawcze Komitetu Językoznawstwa PAN”, 78, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Sylwia Przęczek-Kisielak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
