Akcja „Wisła”: przyczyny i sprawcy, rezonans i konsekwencje
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.05Keywords:
Lemkos, Operation ‘Vistula’, Polish‑Ukrainian relationsAbstract
OPERATION ‘VISTULA’: CAUSES AND PERPETRATORS, RESONANCE AND CONSEQUENCES
Operation ‘Vistula’, conducted in Poland under Communist rule in 1947, was undertaken to displace a population, defined by the authorities as Ukrainian, from the south-eastern region, where it had lived for centuries, to the north and west. The author argues that the main reason for that was not the desire of Polish communists to assimilate this population and create a nationally homogeneous state, but the terrorist activity of the Ukrainian Insurgent Army, the armed forces of Western Ukrainian nationalists, who wanted to demonstrate Ukraine’s rights to own these lands. The decision to undertake resettlement as the most effective way to resolve the bloody conflict was announced by the authorities in Warsaw, but it was made in Moscow. Lemkos are considered the main victim of the Operation. For them, resettlement meant the loss of the entire native territory, which was one of the most important factors in shaping their identity. The communist regime not only identified them with Ukrainians in 1947, but even after withdrawing repression of Ukrainian cultural life in 1952-1956, refused to grant them national rights and imposed the status of a regional movement within the Ukrainian minority.
References
Akcja „Wisła”. Dokumenty, oprac. E. Misiło, Warszawa 1993.
Allison S., Popular Perception of the Ukrainian Insurgent Army and Operation Vistula in Contemporary Poland. A Regional Approach, University of Glasgow – Jagiellonian University in Cracow, 2012, praca magisterska napisana pod opieką prof. G. Swaina.
Buczyna J. [Łobodowski], Łemkowszczyna, „Dziennik Polski i Żołnierza Polskiego” 1945, 12 XII.
Chojnowska A., Operacja „Wisła”. Przesiedlenie ludności ukraińskiej na ziemie zachodnie i północne w 1947 r., „Zeszyty Historyczne” 1992, z. 102, s. 3-101.
Cześć ofiarom „akcji Wisła”, „Gazeta Wyborcza” 1997, 14 III, s. 9.
Czuchnowski W., Tu byli wszyscy. W Jaworznie wojna skończyła się w 1956 roku, „Czas Krakowski” 1991, 21 IV, s. 3.
Daniszewski W., Naród, narodowi… Może być inaczej, „Głos Szczeciński” 1992, 17 VII.
Dushnyk W., Death and Devastation on the Curzon Line. The Story of the Deportation from the Ukraine, New York 1948.
Frank M., Making Minorities History. Population Transfer in Twentieth-century Europe, Oxford 2017, [on-line:] http://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199639441.001.0001.
Fudżak J., Łzy karpackiej ziemi. Wspomnienia, [on-line:] http://lemko.org/pdf/Lzy.pdf, 20.04.2017.
Giertych J., In Defence of My Country, London 1981.
Horbal B., Ukraińska Powstańcza Armia na Łemkowszczyźnie, w: Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce, red. A. A. Zięba, Kraków 1997, s. 45-62, Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej, 5.
Howansky Reilly D., Scattered. The Forced Relocation of Poland’s Ukrainians after World War II, Madison, Wisc. 2013.
Kamieński P., Atak historii, „Nie” 2002, nr 48.
Kersten K., Kształtowanie się stosunków ludnościowych, w: Polska Ludowa 1944-1950.
Przemiany społeczne, red. F. Ryszka, Wrocław 1974, s. 74-176.
Kersten K., Pisma rozproszone, oprac. T. Szarota, D. Libionka, Toruń 2005.
Kersten K., Stulecie przesiedleńców, „Tygodnik Powszechny” 1994, 23 I, s. 1, 5-7.
Kwilecki A., Łemkowie. Zagadnienia migracji i asymilacji, Warszawa 1974.
Lipiński P., Czerwone dalie, „Gazeta Wyborcza” 1996, 10-11 II, s. 11-14.
Łemkowszczyzna, „Opoka” 1982, XII, s. 212.
Łobodowski J., Łemkowszczyzna, „Tydzień Polski” 1982, 19 VI, s. 12.
Malczyk J., W Moskwie o akcji „Wisła”, „Gazeta Wyborcza” 1992, 16 VIII.
Martin F. M., Polacy wyrzucili Łemków, „Dziennik Polski” 1987, 29 XII, s. 3, 13.
Moklak J., Łemkowszczyzna w Drugiej Rzeczypospolitej. Zagadnienia polityczne i wyznaniowe, Kraków 1997.
Mokry W., Dzisiejsza droga Rusina do Polski, „Tygodnik Powszechny” 1981, nr 46-47.
Montadon G., Frontieres nationales. Determination objective de la condition primordiale necessaire a I’obtention d’une paix durable, Lausanne 1915.
Mordawski H., Operacja wojskowa. Czy akcję „Wisła” należy w całości potępić?, „Polityka” 1990, nr 41, s. 13.
Motyka G., Nic, tylko wstyd, „Gazeta Wyborcza 2002, 27-28 IV, s. 7-9.
Nowe Lidice, „Annali Lemkivŝini” 1979, nr 2, s. 166-231.
Olszański T. A., Wokół akcji „Wisła”, w: Ukraina i Polska po I wojnie światowej. Religie II Rzeczypospolitej. Materiały z sesji naukowych sekcji historii najnowszej Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1987, s. 189-200.
OUN, UPA i zagłada Żydów, red. A. A. Zięba, Kraków 2017.
Pisuliński J., Akcja specjalna „Wisła”, Rzeszów 2017.
Pisuliński J., Polacy pomagający Ukraińcom na ziemiach dzisiejszej polski w latach 1945-1947, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, R. 15, nr 1, s. 283-296.
Potichnyj P. J., “Akcja Wisła” – the Forcible Relocation of Ukrainian Population in Poland, prepared for the conference on Forcible Repatriation after WW II, March 20-22 1987, Oxford University, U.K.
Prezydenci Polski i Ukrainy wspólnie o akcji „Wisła”, [on-line:] https://www.wp.pl/, 27.04.2007.
Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946, t. 1: Dokumenty 1944-1946, pod red. E. Misiły, Warszawa 1996.
Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946, t. 2: Dokumenty 1946, oprac. E. Misiło, Warszawa 1999.
Siemaszko E., Siemaszko W., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1-2, Warszawa 2000.
Sław A., O kwestii ukraińskiej w Polsce, „Nowe Drogi” 1958, nr 8, s. 46-63.
Steinhaus H., Wspomnienia i zapiski, oprac. A. Zgorzelska, Wrocław 2002.
Suchorowska D., Wielka edukacja. Wspomnienia więźniów politycznych PRL (1945-1956), Warszawa 1990.
Tarnowycz J., Before a Tribunal of History, w: “Ad maiorem Poloniae gloriam”. A Tribute to 1000 Years of Chrstianity in Poland, [Kanada, b.m.w.] 1966, s. 3-12.
Teczka specjalna J. W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944-1946, oprac. T. Cariewskaja i inni, przekł. E. Rosowska, Warszawa 1998.
Torzecki R., Wisła zaczęła się w Moskwie, „Gazeta Wyborcza” 1997, 20 V, s. 22-23.
Turlejska M., Zapis pierwszej dekady 1945-1954, Warszawa 1972.
Wojciechowski M., Krwawa przeszłość, odważni prezydenci, „Gazeta Wyborcza” 2007, 28‑29 IV, s. 3.
Wojciechowski M., Niesprawiedliwa akcja „Wisła”, „Gazeta Wyborcza” 2007, 28-29 IV, s. 3.
Zięba A. A., Lobbing dla Ukrainy w Europie międzywojennej Ukraińskie Biuro Prasowe w Londynie oraz jego konkurenci polityczni (do roku 1932), Kraków 2010.
Zięba A. A., Ukraińcy, Polacy i niemiecka zagłada Żydów, w: OUN, UPA i zagłada Żydów, s. XIX-LII.
Zięba A. A., Mifologizirovannâ «vojna», „Ab Imperio” 2012, nr 1, s. 403-429.
Zwoliński S., Steca Ostap, w: Polski słownik biograficzny, t. 43, Warszawa-Kraków 2004, s. 57-59.
V-ga [Veriga] B., Tragedâ sela Zavadka na Lemkivŝiŝi, w: Kalendar Alʹmanah Novogo šlâhu, Toronto 1988, s. 61-64.
V’âtrovič B. M., Druga polʹsʹko-ukraїnsʹka vіjna. 1942-1947, Kiїv 2012.
„Golos Lemkіvŝini” 1987, 4 IV.
Putâmi istoriii, red. O. A. Grabar, t. 2, New York 1979.
Tarnovič Û., Na zgariŝah Zakerzonnâ, Toronto 1954.
Terefenko I., Tragedâ Zakerzonnâ, „Lemkіvŝina” 1992, nr 4, s. 5.
Ukraїnsʹkі dokumenti, „Annali Lemkivŝini” 1982, nr 3, s. 121-165.
