Што то єст лемківска/русиньска штука і ци тото звіданя ма буд-якє значыня?
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.19.2023.19.02Słowa kluczowe:
sztuka, sztuka łemkowska/rusińska, sztuka tożsamościowa, tożsamość, pamięć, Andy Warhol, mechanizm kulturowyAbstrakt
CZYM JEST SZTUKA ŁEMKOWSKA/RUSIŃSKA I CZY TO PYTANIE MA JAKIEKOLWIEK ZNACZENIE?
W artykule poddane zostaje opiniowaniu i refleksji pojęcie sztuki łemkowskiej/ rusińskiej zmierzające do uzyskania ogólnego oglądu procesu włączania etnicznych wyobrażeń o swojej sztuce/kulturze w pole nowoczesności. Refleksja bazuje na autorskim doświadczeniu w wypełnianiu dziedzictwa kulturowego wspólnoty tekstami interpretowanymi w kodzie wartości rdzennych, którym nadaje się sensy i cele etniczne i ukazuje jako żywy proces budowania tożsamości w oparciu o ciągłość pamięci wspólnotowej. Na podstawie odpowiedzi na pytania z ankiety rozesłanej do osób opiniotwórczych oraz wywiadów, w których postawione zostały pytania o sens i treść pojęcia sztuki łemkowskiej/rusińskiej, a także o granice tego pojęcia, rozwijana jest w artykule refleksja o dylematach, wyzwaniach, funkcji, wykluczeniach, zawłaszczeniach w obrębie sztuki tożsamościowej wspólnot mniejszych, nie posiadających instytucjonalnego zabezpieczenia dla swych osiągnięć kulturowych. Ukazany jest też folklorowy mechanizm działający w oparciu o estetykę tożsamości, który zastępuje instytucje w wyznaczaniu granic swojego i obcego, w adaptowaniu elementów zewnętrznych do własnego, uspójniającego systemu wartości, bądź w wykraczaniu poza wspólnotowe granice na własnych zasadach, bez tracenia związku z rodzimym gruntem. Konkluzją z tych rozważań jest konstatacja o wciąż żywym mechanizmie kultury łemkowskiej/rusińskiej, który pozwala wspólnocie mierzyć się z wyzwaniami współczesności dzięki dysponowaniu wartościami i dobrami kulturowymi, które ją upodmiotawiają i reprezentują.
Bibliografia
Ducʹ-Fajfer, Olena. 1993. «O Ûrіû Novosіlʹskym v 70-tu rіčnicû narodin». Lemkіvskіj Kalendar: 77–85.
Malecka-Novak, Natalіâ. 2023. «”Besіdy” 21.11.2023: Bez powrotu». Dostup: 22.11.2023. https://www.lem.fm/bez-powrotu/.
Rusenko, Іvan. 2010. «Ne dajme sâ!». V: Rusenko, Vybrane. Red. Petro Trohanovskіj, 43. Krenicâ-Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Rusenko, Іvan. 2010. «Šanujme svoє». V: Rusenko, Vybrane. Red. Petro Trohanovskіj, 45. Krenicâ-Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Assmann, Jan. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. Per. Anna Kryczyńska-Pham. Warszawa: Wydawnictwo Warszawskiego.
Austin, John. L. 1993. «Jak działać słowami». V: John L. Austin. Mówienie i poznawanie: wykłady i rozprawy filozoficzne. Per. Bohdan Chwedeńczuk, 545–708. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Barth, Rolland. 1999. «Śmierć autora», per. Paweł Michał Markowski. Teksty Drugie, č. 1/ 2: 247–251.
Bennett, Tony. 2015. «Kompleks wystawienniczy», per. Małgorzata Szubartowska. Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej, č. 15. https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.942. DOI: https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.942
Bycko, Michal, red. 1991. Andy Warhol v kraji svojich rodičov. Medzilaborce: Múzeum moderného umenia rodiny Warholovcov.
Bycko, Michal. 2000. Engram a sugescia pri vnímaní umeleckého diela. Prešov: Vydavatel’stvo CUPER.
Bycko, Michal. 2004. Nebojte sa Varhola – Posmoderna nehryzie. Humenne: Vydavatel’stvo Balada.
Culler, Jonathan. 2011. «What is literature and does it matter?». V: Jonathan Culler, Literary Theory: A Very Short Introduction, 17–39. Oksford: Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/actrade/9780199691340.001.0001
Danto, Arthur C. 2014. After the End of Art. Contemporary Art and the Pale of History. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. DOI: https://doi.org/10.1515/9780691209302
Deleuze, Gilles, Guattari, Félix. 2016. Kafka. Ku literaturze mniejszej. Per. Anna Zofia Jaksender, Kajetan Maria Jaksender. Kraków: Wydawnictwo Eperons-Ostrogi.
Dion, Robert, Regard, Frédéric. 2020. «Śmierć autora i jego żywoty», per. Janusz Margański. Schulz/Forum, č. 16: 99–110. https://doi.org/10.26881/sf.2020.16.04. DOI: https://doi.org/10.26881/sf.2020.16.04
Duć-Fajfer, Helena. 2001. «Literatura łemkowska – zagadnienia metodologiczno-badawcze ». V: Helena Duć-Fajfer. Literatura łemkowska w drugiej połowie XIX i na początku XX w., 63–74. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Duć-Fajfer, Helena. 2005. «Nikifor a universum symboliczne Łemków». Dziennik Polski, č. 211, vkladka Nikifir/Nikyfor (Dziennik Nowosądecki): VIII.
Dziemidok, Bohdan, red. 2001. Integracyjna i dezintegracyjna rola artystycznych środków przekazu w kształtowaniu tożsamości narodowej i jednoczeniu Europy. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Eco, Umberto. 1972. Pejzaż semiotyczny. Per. Adam Weinsberg. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Foster, Hal, Krauss, Rosalind, Bois, Yve-Alain, Buchloh, Benjamin H.D, Joselit, David. 2023. «Kłopotliwe położenie sztuki współczesnej/ Dyskusja przy okrągłym stole». V: Hal Foster і іn., Sztuka po 1900 roku. Modernizm. Antymodernizm. Postmodernizm. Per. Małgorzata Szubert, Dorota Skalska-Stefańska, Anna Cichowicz, 843–854. Warszawa: Arkady.
Franckiewicz-Olczak, Izabela. 2018. «Odbiór i społeczny obieg sztuki współczesnej a demokratyzacja kultury». Pogranicze. Studia społeczne, t. 34: 85–99. https://doi.org/10.15290/pss.2018.34.05. DOI: https://doi.org/10.15290/pss.2018.34.05
Hutter Michael, Throsby David, red. 2008. Beyond Price: Value in Culture, Economics, and the Arts. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511793820
Kataria, Shyamal. 2018. «Eksplaning Ethnicity: Primordialism vs. Instrumentalism». Advances in Social Sciences Research Journal, t. 5, č. 4: 130–135. https://doi.org/10.14738/assrj.54.4394. DOI: https://doi.org/10.14738/assrj.54.4394
Kłoskowska, Antonina. 1992. «Tożsamość i identyfikacja narodowa w perspektywie historycznej i psychologicznej». Kultura i Społeczeństwo, č. 1: 131–143.
Kłoskowska, Antonina. 1996. Kultury narodowe u korzeni. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Łapski, Ostap. [b.r.v]. «Usiłowano». V: Polscy poeci ukraińscy, 5. Kraków: Willa Decjusza.
Magosci, Paul Robert. 2006. The People From Nowhere: An Illustrated History of Carpatho-Rusyns. Uzhorod: V. Padiak Publishers.
Murianka, Petro. 1989. «Humanitas». V: Petro Murianka, Jak sokół wodę z kamienia / Âk sokіl vody na kameni, 6–7. Warszawa: Iskry.
Murianka, Petro. 2007. A Wisła dalej płynie. Krynica-Legnica: Stowarzyszenie Łemków.
Podgórzec, Zbigniew. 2009. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wokół ikony – Mój Chrystus – Mój Judasz. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Przeczarowując świat. Małgorzata Mirga-Tas. Dostup: 25.11.2023. https://labiennale.art.pl/wystawy/przeczarowujac-swiat/.
Renan, Ernest. 2005. «Co to jest naród?», per. Michał Warchala. Res Publica, č. 1: 135–144.
Rusinko, Elaine. 2012. «“We Are All Warhol’s Children”: Andy and the Rusyns». The Carl Beck Papers in Russian and East European Studies, č. 2204, Pittsburgh: Center for Russian and East European Studies. https://doi.org/10.5195/cbp.2012.188. DOI: https://doi.org/10.5195/CBP.2012.190
Siatkowski, Zbigniew. 1997. «Antonycz i klasyfikatorzy». V: Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce. Red. Andrzej A. Zięba, 99–111. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Spotkanie: «Wizualna siła Romów». Dostup: 25.11.2023. https://mck.krakow.pl/aktualnosci/spotkanie-wizualna-sila-romow.
Sulima, Roch. 1985. Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Sztabińska, Paulina. 2010. «Zmiany relacji między artystą, dziełem i odbiorcą w sztuce współczesnej». Sztuka i filozofia, č. 36: 81–90.
Tatarkiewicz, Władysław. 1988. Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycia estetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tatarkiewicz, Władysław. 1989. Historia estetyki, t. 2. Estetyka średniowieczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tuan, Yi-Fu. 1987. Przestrzeń i miejsce. Per. Agnieszka Morawińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Watral, Marta. 2023. «Paradygmaty budzicielstwa w literaturze łemkowskiej. Konstrukty, realizacje, perspektywy» (komputerovyj vydruk).
Winnicka-Gburek, Joanna. 2005/2006. «O problemach z tożsamością narodową i sztuką». Estetyka i Krytyka, t. 9/10, č. 2/2005–1/2006: 255–266.
Fіlʹmy
Høgel, Jakob, Trier, Tom, rež. 1997. The Warhol Nation. Copenhahen: IC Films. https://drive.google.com/file/d/19nV_AymGimosirtdOVw45SakzhF_GNjE/view
Krzyżanowski, Krzysztof, rež. 2001. Andy czy Andrej. Kraków: TVP S.A. Oddział w Krakowie. https://www.youtube.com/watch?app=desktop
