Między Rosją a Czechosłowacją: Ruś łemkowska w polityce międzynarodowej w dobie starań o podmiotowość polityczną, 1918-1921
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.14.2018.14.07Słowa kluczowe:
лемковина 1918-1921, галицкы Русины, карпатору-синьска дияспора в Америці, польско-росийскы реляциі, польско-чехословацкы реляциі,, лемківско-украіньскы реляциі, мирна конферен-ция 1919Abstrakt
МЕДЖЕ РОСИЙОМ А ЧЕХОСЛОВАЦИЙОМ. ЛЕМКІВСКА РУСЬ В МЕДЖЕНАРОД-НІЙ ПОЛІТЫЦІ В ПЕРІОД СТАРАНЬ О ПОЛІТЫЧНУ ПІДМЕТОВІСТ, 1918-1921
Подіі на лемківскій Руси, якы мали в роках 1918-1921 підметово-по-літычный характер, были ефектом власных ініциятыв і діянь єй жыте-ли, а не лем зовнішніх інспіраций і влиянь. Были свідоцтвом народо-вого дозріваня лемківской спільноты. Єднак тверджыня, же творены товды лемківскы рады стремили або аж і покликали власну лемківску державніст з центром в селі Фльоринка, не ма основаня. Формальні на справу смотрячы, то єст з перспектывы права і медженародных од-ношынь, лемковина найперше хотіла приналежати до росийской дер-жавы, а пак до Чехословациі, все рішучо одмітуючы приналежніст до одроджаючой ся Польщы і твореной од основ Украіны. Чехословация не была при тым для лемківскых політыків альтернатывом в однесі-ню до Росиі, але лем тактычном конечністю в ситуациі хвильовой, як думано, неможности довершыня первістной росийской опциі. Была вытвореным укладом обставин даного часу припадком. Росия явила ся як власна держава лемків в стисло народовым сенсі, то єст така, приналежніст до якой выполнят обі важны для іх соспільства крите-риі – політычну і культурову. Чехословацка опция покус вымусила, а радше уактуальнила другій вариянт, то єст стремліня до створіня локальной державности в шыршій як лем реґіон лемковины формулі, яка лучыла бы вшыткых жыючых в Австро-Мадярах Руснаків, то зна-чыт тіж східньогалицкых, буковиньскых і мадярскых. Така карпато-русиньска республика мала быти заступчым бытом, конечным з фор-мальных причын, як автономічный елемент в федеральній структурі чехословацкой державы, а тіж з політычных причын, як забезпечыня для народовых аспіраций Карпатскых Русинів і ґарант іх будучого зєднаня з демократычном Росийом. О кілько Росия, так царска, як і ліберальна, кєруючы ся свойом народовом доктрином, была охоча безусловні обняти своіма границями вшыткых австромадярскых Ру-синів, з найдале на захід высуненыма лемками включні, о тілько про-водирі Чехословациі хотіли взяти лем тілько, кілько – як думали – бу-дут в силі спожыткувати економічні і політычні, то єст реґіоны богаты в міста або земны засобы. Бідну і нерозвинену лемковину узнавали лем за выгідный в грі о границі з Польщом предмет.
Bibliografia
Źródła archiwalne:
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, sygn. 322/3294, Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, sygn. 1, Poselstwo RP w Tokio.
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, sygn. 104, Centralna Agencja Polska w Lozannie.
Biblioteka Naukowa PAN i PAU w Krakowie, Dział Zbiorów Specjalnych, sygn. 4078, 4105, 4174-4177, 4179, 4254.
Church of England Lambeth Palace Library w Londynie, Douglas Papers, vol. 58
Opracowania:
Address of President Woodrow Wilson to the U.S. Senate 22 January 1917. Dostęp: 20.12.2018. https://www.firstworldwar.com/source/peacewithoutvictory.htm.
Beskid, Anton, Sobyn, Dmytryj. 1919. The Origin of the Lems Slavs of Danubian Provenance. Memorandum to the Peace Conference Concerning their National Claims. Prešov [-Paris]: National Council of Carpathian Russian.
Cavaleri, Ottavio. 1990. L’Archivo di Mons. Achille Ratti Visitatore Apostolico e Nunzio a Varsovia 1918-1921. Inventario. A cura di Germano Gualdo. Città dell Vaticano: Archivio Vaticano. „Delegat amerykański w Krynicy”. 1919. Nowa Reforma, 11.06.1919.
G. 1919. „Agitacja na Łemkowszczyźnie (od spec. korespondenta wojennego)”. Kurier Polski, 29.03.1919.
Gąsiorowska-Grabowska, Natalia, et al. 1964. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 3: Kwiecień 1920-marzec 1921. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Pracownia Historii Stosunków Polsko-Radzieckich, Akademia Nauk ZSRR, Instytut Słowianoznawstwa.
[Habsburg-Lothringen] Karol. 1918. „Do moich wiernych austriackich ludów”. Gazeta Lwowska, 19.10.1918.
Hladick, P. Victor. 1919. The Brutal Polish Persecutions in Lemkowskaya Russia. Paris.
Horbal, Bogdan. 1997. Działalność polityczna Łemków na Łemkowszczyźnie 1918-1921. Wrocław: Wydawnictwo Arboretum.
Janusz, Bohdan. 1915. 293 dni rządów rosyjskich we Lwowie (3 IX 1914 – 29 VI 1915). Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego.
Kedryn, Iwan. 1937. „W poszukiwaniu metryki. Kilka dat i faktów z dziejów powojennego moskalofilstwa galicyjskiego”. Biuletyn Polsko-Ukraiński 6, nr 45: 3-4.
Koutaïssoff, A. 1918. Ukraina. Copenhagen.
Kutina, Zdeněk, Saizu, Ioan. 1969. Cesta T. G. Masaryka do Jasŭ. „Slovenský přehled”, 4l.
Lasocki, Zygmunt. 1931. Wspomnienia szefa administracji P. K. L. i K. Rz. Kraków: nakładem autora.
Lewandowski, Krzysztof. 1974. Sprawa ukraińska w polityce zagranicznej Czechosłowacji w latach 1918-1932. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
„Machinacje na Łemkowszczyźnie”. 1919. Głos Narodu, 27.02.1919.
Magocsi, Paul Robert. 1976. “The Political Activity of Rusyn-American Immigrants in 1918”. East European Quarterly 10, no 3: 147-165.
Magocsi, Paul Robert. 1978. The Shaping of a National Identity. Subcarpathian Rus’ 1848‑1948. Cambridge, Mass. – London: Harvard University Press.
Magocsi, Paul Robert. 1993. “The Ukrainian Question Between Poland and Czechoslovakia: The Lemko Rusyn Republic (1918-1920) and Political Thought in Western Rus’‐Ukraine”. Nationalities Papers 21, no 2: 95-105. https://doi.org/10.1080/00905999308408278.
Markoff, Dmitrij. 1919. Mémoire sur les aspirations nationales des Petits-Russiens de l’ancient emire austro-hongrois. [Paris].
Markoff, Dymitry. 1920. “The Ruthenians in Bukovina. Letter from the «Comité Carpatho‑Russe»”. Document du Conseil, vol. 4.
Martynowych, T. Orest. 1991. Ukrainians in Canada. The Formative Period, 1891-1924. Edmonton: Canadian Institute of Ukrainian Studies Press.
Memorandum of the Carpatho-Russian Council in America Concerning Eastern Galicia with Lemkowschina and Bukowina. 1921. New York: Carpatho-Rusyn Council in America. [Mostowicz, Arnold] Rybak, Józef. 1954. Pamiętniki generała Rybaka. Warszawa: „Czytelnik” Spółdzielnia Wydawnicza.
Mroczka, Ludwik. 1990. Galicji rozstanie z Austrią. Zarys monograficzny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Neck, Rudolf, wyd. 1968. Österreich im Jahre 1918. Berichte und Dokumente. Wien: Verlag für Geschichte und Politik.
Niebezpieczeństwo korytarza czesko-rosyjskiego. Konieczność granicy polsko-węgierskiej. Co mówi o tym prasa polska?. 1920. Warszawa: Drukarnia W. Piekarniaka.
„L’Occupation de la Galicie Orientale et de Lemkovchtchchina per les troupes polonaises”. 1921. Communiqué aux Membres de la Société des Nations, M 20/4/103/1, M 24/4/71/1.
Pankowicz, Andrzej. 1996. Analiza funkcjonowania miasta powiatowego. Studium Grybowa 1866-1932. Kraków: Wyższa Szkoła Biznesu – Księgarnia Akademicka.
(r). 1919. „Łemkowszczyzna”. Goniec Krakowski, 17.01.1919.
Regina-Zacharski, Jacek. 2004. Sprawa ukraińska w polityce Wielkiej Brytanii w latach 1917-1923. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Romer, Eugeniusz. 1989. Pamiętnik paryski 1918-1919. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
„Rusini”. 1918. Gazeta Podhalańska, 24.11.1918.
Ruszała, Kamil. 2015. Wielka wojna w małym mieście. Gorlice w latach 1914-1918. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.
Sierpowski, Stanisław. 1989. Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 1: 1917-1926. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Sladek, Zdenek, Valenta, Jaroslav. 1968. „Sprawy ukraińskie w czechosłowackiej polityce wschodniej w latach 1918-1922”. W: Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały 3. Warszawa: Zakład Historii Stosunków Polsko-Radzieckich, Polska Akademia Nauk.
Text of the Treaty, Treaty of Peace Between The Allied and Associated Powers and Hungary And Protocol and Declaration, Signed at Trianon June 4, 1920. Dostęp: 20.12.2018. https://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Trianon.
Volkonsky, Alexandre. 1920. The Ukrainian Question. The Historic Truth Versus the Separatist Propaganda. Rome.
Wilk, Stanisław, wyd. 2000. Acta Nuntiaturae Polonae, LVII, Achiles Ratti (1918-1921), cz. 6: 1 VIII 1919 – 31 X 1919. Romae: Fundatio Lanckoroński.
Zięba, Andrzej A. 1998. Ukraińcy w Kanadzie wobec Polaków i Polski, 1914-1939. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Zięba, Andrzej A. 2010. „Polacy taktyczni a politycy nietaktowni: doświadczenie historyczne a świadomość polityczna elit władzy w Galicji w przededniu niepodległości”. W: Stan świadomości narodowej Polaków w przededniu niepodległości. Red. Jan Machnik, Wojciech Rojek, 57-70. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Żurawski vel Grajewski, Przemysław Piotr. 1995. Sprawa ukraińska na konferencji pokojowej w Paryżu w roku 1919. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe Semper.
Bočkovsʹkij, І. Olgerd. 1930. T. G. Masarik. Nacіonalʹna problema ta ukraїnsʹke pitannâ. Podèbradi.
Božik, Pantelejmon. 1927. Cerkov ukraїncіv v Kanadі. Vіnnіpeg: Nakladom «Kanadijsʹkogo Ukraїncâ». [Durkot] Zynin, Sergej. 1934. Lemkovyna – Sybyr. Lʹvov.
Flûnt, Zіiovіj. 1930. „Vizvolʹnij vіdgomin na Lemkіvŝinі”. Іstoričnij kalendaralʹmanah „Červonoї Kalini”, 5-9.
Gattas, Nataliâ. 2016. „Onufrij Gecev”. Za ruskoe delo, č. 1: 6.
[Gladik, P. Viktor. 1917] V. P. G-kʺ. Prikarpatskaâ Rusʹ (Galičina, Bukovina i Ugorskaâ Rusʹ). Winnipeg: Iz tipografіi «Russkogo Naroda».
Gladik, P. Viktor. 1944. Proekt memoranduma amerikanskih graždan Karpato-russkih i voobŝe russkaogo proishoždenâ v dele vosoedinenâ vseh russkih zemelʹ s Rossieû. Filâdelʹfâ.
Kogutov, Petro. b.d. Lemkіvŝina v borotʹbі za vozz’ednannâ, mps.
„Kolčak і sibіrsʹke ukraїncї”. 1919. Ukraїnsʹkі Robotnіčі Vіstі, 06.08.1919.
Kokovsʹkij, Franc. 1935. „Lemkіvsʹkі republiki z 1918-1919 rokah”. Alʹmanah «Červonoї Kalini», 115-118.
Kopistânskij, A. Skicko. 1919. „Vsem urožencam Prikarpatskoj Rusi (Galickoj, Bukovinskoj i Ugorskoj Rusi)”. Pravitelʹstvenyj Vestnik (Omsk), 08.06.1919.
«Korotka istoriâ Lemko-Soûza». 1979. 50th Anniversary Almanac of Lemko Association of USA & Canada / Ûbilejnyj alʹmanah 50-litiâ Lemko-Soûza v SŠA i Kanadi. New York: Yonkers.
Levicʹkij, Kostʹ. 1928. Іstorіâ vizvolʹnih zmaganʹ galicʹkih ukraїncіv v časi svіtovoї vіjni 1914-1918 rr. Lʹviv: Nakladom vlasnim.
Memorandumʺ Pervago Russkago Kongressa vʺ Kanadѣ sostoâvšagosâ vʺ Vinnipegѣ na dnâhʺ 10, 11 i 12 n. s. іûnâ i v Monderʺ, Alʹta, 12 іlûlâ. [1917]. b.m.w.
Memorandumʺ Narodnago Soveta Russkago Prikarpatâ. 1918. Praha: E. Gregor.
„Narodnyj sʺѣzdʺ”. 1928. Lemko, č. 1.
Ortoskop. 1924. Deržavnі zmagannâ Prikarpatsʹkoj Ukraїni. Vіdenʹ: Vidanictvo «Nova Gromada».
Osečinsʹkij, Vasilʹ Kostântinovič, Čelak, Petro Petrovič. 1957. „Vpliv Žovtnâ na revolûcіjno-vizvolʹnu borotʹbu u Zahіdnіj Ukraїnі”. In: 40 rokіv Velikogo Žovtnâ. Lʹvіv: Vidavnictvo Lʹvіvsʹkogo unіversitetu. «Otʺ redakcii». 1928. Lemko, nr 1: 1.
Piž, S. 1928. „Zadači Lemkovskogo komiteta”. Lemko, č. 1.
Pelʹc, Stepan. 1962. „Lemkivcʹka Respublіka”. Vіstі Bratstva kol. Voâkіv 1. UD UNA, č. 107: 87.
Simonenko, R.G. 1957. „Do pitannâ pro Shіdnu Galiinu naperedodnі Parizkoї mirnoї konferecії”. Naukovі zaiski Іnstitutu іstorії Akademії Nauk USSR 9.
Šankovsʹkij, Lev. 1974. Ukraїnsʹka Galicʹka Armіâ. Voènno-іstorična studіâ. Vіnnіpeg: Dimitro Mikitûk.
Teodorovičʺ, Ivanʺ. 1934. „Lemkovskaâ Rusʹ”. Naučno-lіteraturnij Sbornik Galicko-russkoj Maticy LXIX, nr 8.
Urâdovij vistnik (Omsk), 1919, nr 149, častina oficâlʹna, 01.06.1919.
Vavrik, R. Vasilij. 1934. „Karpatorosy v Kornilovskom pohode i Dobrovolʹčevskoj armii”. Vremennik Stavropigâlʹnogo institutu.
Vavrik, R. Vasilij. b. d. „Russkaâ Narodnaâ Respublika Lemkov”. mps.
Vavrik, R. Vasilij. 1961. „Sergej Ivanovič Durkot 1901-1944”. Karpatorusskij kalendar Lemko-Soûza, 67-74. https://essauty.livejournal.com/31155.html.
Vojcenko, Olʹga. 1961. Lіtopis ukraїnsʹkogo žittâ v Kanadі. Vіnnіpeg: Vidavniča Spіlka Trizub.
„Z Lemkіvŝini nam pišutʹ”. 1918. Dіlo, 10.1918.
